Freyr - 15.11.1989, Qupperneq 38

Skýringarmynd 1: Stœkkuð mynd afhópi mjólkurhólfa. 2: Bláœð. 3: Slagœð.
5 og 14: Mjólkurhólf. 6: Lag af mjólkurmyndandi frumum. 1: Þversnið af
mjólkurmyndandi frumu. 8 og 13: Æðar. 10: Vöðvafruma.
spenahólfs er nokkurs konar krans
er leggst yfir það. Mynd 2.
Júgurmyndun.Lengibýr
aðfyrstu gerð.
Við fæðingu er júgur kvígukálfsins
lítið þroskað og er í raun bara
spenar og nokkrir stuttir mjólkur-
gangar. Það er ekki fyrr en kvígan
hefur fest fang að myndun mjólk-
urkirtilsins hefst fyrir alvöru og þá
fyrir áhrif fjölda hormóna frá
heiladingli, eggjastokkum og
nýrnahettum. Rétt fóðrun kvíg-
unnar hefur mikil áhrif á þroska
júgursins. Æskilegt er að fóðra
þannig að vöxtur kvígunnar sé jafn
og góður fram til þess að henni er
haldið. Oft hættir mönnum til að
láta kvígurnar slarka og því síður
er hugsað til þess að gefa þeim
ormalyf eftir að þær koma í hús.
Síðan ætla menn að bæta þeim
þetta upp með sterkri fóðrun fram
til burðar, sem getur þá haft nei-
kvæð áhrif á vöxt og þroska júgur-
vefsins.
Júgrið heldur síðan áfram að
þroskast næstu mjaltaskeið og oft-
ast nær kýrin hæstri nyt á þriðja og
fjórða mjaltaskeiði. Þá er fjöldi
mjólkurhólfa orðinn gífurlegur og
sem dæmi, má áætla að kýr er
mjólkar 20 kg þurfi til þess um
2,400,000,000 mjólkurhólf sem að
samanlögðu flatarmáli gera 100 fm
eða sem samsvarar flatarmáli með-
alíbúðar.
Mjólkurmyndun.
Sem fyrr segir fer mjólkurmyndun
fram í mjólkurhólfunum, sem eru
umkringd fíngerðum æðum.
Helstu hlutar mjólkurinnar, þ.e.
prótín, fita og mjólkursykur
(laktósi), myndast að mestu leyti í
júgrinu, en byggingarefnin koma
úr blóðinu. Fjölmörg önnur efni
eru fyrir hendi í mjólkinni svo sem
vatn, vítamín, stein- og snefilefni
og koma þau óbreytt úr blóði yfir í
mjólkina. Af töflu 2 iná sjá að
mjólkin er næstum 100 sinnum sæt-
ari en blóð (laktósi/glúkósi), eins
er langtum meira af kalsíum í
mjólkinni en í blóði. Allir bændur
kannast við doða í kúm og hvaða
afleiðingar hann getur haft í för
með sér, en ástæða hans er að það
vantar kalsíum í blóðið sökum þess
hve mikið tapast með mjólkinni.
Hámjólka kýr geta þurft að bæta
sér upp 10 til 15 falt kalsíummagn
blóðsins á sólarhring.
Til að gera sér betur í hugarlund
hversu mikið blóðstreymi fer í
gegnum júgur kýr er t.d. mjólkar
15 kg á dag, þá fara um 500 I af
blóði fyrir hvern lítra af mjólk er
myndast og því fara um 7500 lítrar
af blóði um júgur hennar á sólar-
hring eða 250 falt heildarblóðmagn
kýrinnar.
Mjólkurprótín skiptast aðallega
í tvennt, þ.e. kasein og mysu-
prótín. Kasein (ostaprótín) er ein-
kennandi fyrir mjólk og er nauð-
synlegur amínósýrugjafi fyrir ung-
viðið. Mysuprótín skiptast síðan í
glóbúlín og albúmín. Glóbúlínin
eru að mestum hluta mótefni sem
koma óbreytt úr blóðvökva kýr-
innar og eru þau í miklu magni í
broddmjólk. Slímhimnan í þörm-
um kálfa hleypir þessum mótefn-
um í gegnum sig á fyrsta degi eftir
burð og þar sem kálfurinn nær ekki
að mynda mótefni sjálfur fyrr en
nokkra vikna gamall er nauðsyn-
legt að hann fái nóg af broddmjólk
strax á fyrsta degi. Eins virkar hluti
þessara mótefna staðbundið í
þörmum kálfsins og því tilvalið að
sýra afgangs broddmjólk og nota
síðar til ungkálfaeldis.
Mjólkurfitan er að mestum hluta
þríglýseríð og mjólk frá kúm sem
og öðrum jórturdýrum inniheldur
tiltölulega mikið af fitusýrum með
stutta kolefniskeðju.
Mjólkursykur er tvísykra, sam-
Skýringarmynd 2: Þversnið afspena-
opi. K: Keratin. TE: Lengd spena-
ops. CL: spenaopskrans.