Freyr - 01.02.1991, Qupperneq 21

3.'91
FREYR 101
Stórviðarsög á Grurtd í Kirkjubólshreppi á Ströndum. (Ljósm. Á.S.).
byggð á vissum líkum, en ekki á
mældum stærðum.
Á verði til bænda, (þ.e. viðmið-
unarverð B.í. 1990), mundu
300.000 girðingarstaurar gefa 45
milljónir króna. Sama magn
(300.000 staurar x 0,018 m3 = 5400
m3) niðursagað í borð og planka
mundi gefa um 80-100 milljónir kr.
ef miðað er við innflutningsverð á
timbri. Ekki er hér reiknað með
þeim verðmætum sem til falla í
afskurði og sagi og á það jafnt við
um báðar vinnsluaðferðir. Ef 5400
m3 væru notaðir til brennslu og
reiknað með að 1 m3 rekaviðar
samsvari 0,3 m3 af gasolíu að
brennslugildi, þá væri verðmætið
5400 x 0,3 = 1620 m3 olía x 18.100
kr. hver rúmmetri af olíu eða um
29 milljónir króna.
Þrátt fyrir fyrrnefnda óná-
kvæmni við mat á magni af reka og
að verðforsendur séu álitamál, þá
ætti að vera augljóst að vinnsla í
einhvers konar borðvið mundi
skila mestum verðmætum. Eins
sýna þessi útreikningar, þrátt fyrir
umdeilanlegar stærðir, að hér er
um að ræða veruleg verðmæti.
Eiginleikarviðarins.
Gæði þess reka sem hingað berst
eru að sjálfsögðu eitthvað misjöfn.
Inni á milli er talsvert magn af
kjörviði, sem er á við það besta
sem fæst annars staðar, þó að
einnig fylgi með lélegt eða illa farið
timbur, maðksmogið og skemmt
eftir langvarandi sjávarvolk. Viður
þessi er yfirleitt þéttur (vegna upp-
runa síns) og að einhverju leyti
fúavarinn af seltu sjávarins. Þessi
atriði hafa menn fengið staðfest
þar sem rekaviður hefur verið not-
aður í gluggaumbúnað og grindur í
fjárhús o.fl., þar endist rekaviður-
inn betur en annað timbur. Þá
bendir góð ending rekaviðar í
mörgum eldri byggingum til hins
sama.
Með flokkun mætti nýta besta
hluta rekans til vinnslu sem krefst
mikilla gæða. Slíkt muftdí væntan-
lega skila sér í hærra verði. Það
sem hér hefur verið drepið á mið-
ast við að rekinn sé nýttur jafnóð-
um og ekki látinn liggja árum sam-
an í fjöruborði.
Nýting reka fyrr og nú.
Frá upphafi byggðar og allt fram
yfir síðustu aldamót er fullvíst að
reki hefur gegnt mikilvægu hlut-
verki við að sjá landsmönnum fyrir
timbri, sbr. fyrrnefnda tilvitnun í
ummæli Gísla Oddssonar biskups.
Vissa er fyrir því að rekinn var í
verulegum mæli nýttur til húsa-
gerðar, báta- og skipasmíða,
bryggjugerðar, og í muni og hús-
búnað úr tré, girðingar og til eldi-
viðar. í ritverki Lúðvíks Kristjáns-
sonar, „íslenskir Sjávarhættir",
eru ítarlegar lýsingar á nýtingu
rekans fyrr á tímum og má af þeim
glöggt marka gildi viðarins fyrir
landsmenn og að mikið var lagt
upp úr að nýta hann sem best.
Með breyttum búsetuháttum á
þessari öld, fækkun fólks í dreifbýli
og auknum og auðveldari innflutn-
ingi, minnkar gildi rekans og minni
áhersla er lögð á að nýta hann til
fulls. Þrátt fyrir að sýna megi fram
á að í rekaviðnum séu enn fólgin
umtalsverð verðmæti, hefur á síð-
ari áratugum trúlega aðeins lítill
hluti hans verið nýttur. Síðari tíma
not felast einkum í þrennu: 1) I
girðingastaura 2) Til brennslu 3)
Til smíða. Langstærstur hluti þess
sem nýttur er hefur farið í girðing-
arstaura, en með samdrætti í land-
búnaði dregur úr þörfinni á þeim
vettvangi þó að vissulega girði
fleiri aðilar en bændur. Síðari ár
hafa sk. fjölnota katlar sannað
ágæti sitt, m.a. til að brenna reka-
við til húshitunar og eru allmargir
slíkir nú í notkun. Þótt eitthvað sé
notað til smíða, eins og í innrétt-
ingar í gripahús o.fl., er að mati
kunnugra tiltölulega lítið magn
sem fer til þeirra hluta.
Er hœgt að auka og bœta
nýtingu rekans?
Hér að framan er reynt að leiða
líkur að því hver hugsanleg verð-
mæti lægju í þeim reka sem til
fellur. Eins hefur verið bent á, að
aðeins hluti rekans sé nú nýttur.
Hvað veldur því að verðmæti eru
látin grotna niður ónotuð? Vafalít-
ið er ein ástæða þess sú, hversu
erfitt er um flutninga á viðnum úr
fjöru og að nýtingarstað. Þá nefna
sumir almennt áhugaleysi landeig-
enda fyrir aukinni nýtingu, eða þá
tómlæti bændasamtakanna um að
taka þessa grein eins og hvern ann-
an þátt í búskap og búrekstri. Hug-
myndir hafa stundum komið upp
um að koma þyrfti á fót hagsmuna-
samtökum rekabænda, sem beittu
sér fyrir úrvinnslu, sölu- og mark-
aðsmálum á afurðum úr reka.