Freyr - 15.10.1994, Blaðsíða 24

Júgurskemmdir hjá kvígum í
uppeldi
Jón Viðar Jónmundsson
Á síðustu árum hefur athygli mjólkurframleiðenda í vaxandi mœli beinst að
mjólkurgœðum og í beinum tengslum við það að júgurheilbrigði kúnna.
Frumutala mjólkur, sem er óbeinn mœlikvarði á júgurheilbrigði, hefur verið gerð
að þœtti í gœðamati mjólkur og flest bendir til að áhersla á þessa þœtti fari enn
vaxandi á nœstu misserum.
Það fer ekki milli mála að júgur-
bólga er lang alvarlegasti sjúkdómur
í kúm sem íslenskir mjólkurfram-
leiðendur þurfa að berjast við. Fjöl-
margir þættir hafa áhrif á júgurheil-
brigði kúnna. Þar er um að ræða
þætti sem tengjast eðli gripsins
sjálfs og umhverfi hans í víðustu
merkingu, eins og fjós, gerð þess,
hirðing, loftræsting og fleiri þættir,
áhrif fjósamannsins við hirðingu,
þrif og mjaltir, mjaltavélar og
þannig má lengi telja.
Upplýsingar úr ýmsum áttum sýna
að júgurheilbrigði kúnna hér á landi
þarf að bæta. Þar má m.a. benda á
nýlega grein Ólafs Valssonar hér í
blaðinu, sjá 6. tbl. bls. 223, sem
sýnir að útbreiðsla á smitandi júgur-
bólgu er miklu meiri hér á landi en
víðast í nálægum löndum.
Vinna, m.a Ólafs Jónssonar
dýralæknis í Eyjafirði, hefur sýnt að
með skipulegu starfi þar sem orsakir
vandans eru fundnar og brugðist er
við þeim á skipulegan hátt getur
skilað miklum árangri á skömmum
tíma.
Víða erlendis hefur mikið verið
gert af rannsóknum þar sem leitað er
þátta sem hafa mikil áhrif á júg-
urheilbrigði og mjólkurgæði. Þetta
er mjög oft gert með könnunum þar
sem borin eru saman bú þar sem
gott og slæmt ástand er í þessum
efnum, líkt og Torfi Jóhannesson
gerði í aðalverkefni sínu við Bú-
vísindadeildina á Hvanneyri árið
1993, en hann hefur, ásamt Ólafi
Jónssyni, gert grein fyrir niður-
stöðum þess í greinum hér í blaðinu
á þessu ári, sjá 8. og 9. tbl. Mjög al-
gengt er að sjá í slíkum athugunum
744 FREYR - 2(794
Jón Viðar Jónmundsson.
frá nálægum löndum að nær allir
þættir sem sýna mjög skýran mun í
slíkum samanburði eru þættir sem
tengjast mjöltum eða mjaltatækjun-
um og meðferð þeirra.
Skemmdir á júgrum vegna
sogs
Hér á eftir vil ég aðeins víkja að
einum þætti sem mér hefur á síðustu
árum virst að kynni í suntum fjósunt
að vera vandamál í sambandi við
júgurheilbrigði kúnna. Þar er um að
ræða skemmdir á gripunt í uppeldi
vegna sogs hjá gripum. Ekki eru
tiltækar neinar tölulegar niðurstöður
til að renna stoðum undir þetta,
heldur byggi ég hér á þeirri til-
finningu sem ég hef fengið fyrir
þessum þætti út frá því sem ég hef
séð og bændur rætt um við mig í
heimsóknum mínum. Hér er þó um
að ræða heimsóknir í nokkur hundr-
uð fjós hér á landi á hverju ári.
Með stækkun kúabúanna og nýj-
um fjósum hefur það orðið æ al-
gengara að kvígurnar eru aldar upp í
lausagöngu. oft í stórum hópurn í
stíum. Einnig sýnist mér sífellt
algengara að kálfar séu hafðir í hóp-
stíum. Við þessar aðstæður er ekki
óalgengt að hjá sumurn gripum
komi fram eðli til að sjúga aðra
gripi.
Allmikið virðist um að kvígur séu
sýktar af júgurbólgu þegar þær bera
fyrsta kálfi og gefur auga leið að
slíkir gripir verða aldrei langlífir í
framleiðslu og tjón þegar slíkt gerist
því umtalsvert. Einnig er nokkuð um
kvígur sem hafa lokaða spena eða
óvirka júgurhluta þegar þær bera
fyrsta kálfi og virðist ekki ólíklegt
að þetta megi mjög oft rekja til
skaða í uppeldi, sem ég hygg að oft
geti verið sogskemmdir.
Erlendar kannanir á sogi
Þegar hugað er að þessu efni í
erlendum skrifum blasir glöggt við
að vandamálið með sog hjá gripum
er vel þekkt. Hins vegar er hér unt
að ræða þátt sem erfitt er að gera
beinar tilraunir með og því fátt slíkt
sem vitna má til.
Fyrir nokkrum árum var gerð
könnun í þessum efnum í Noregi
sem byggði á því að senda spurn-
ingalista til bænda og vinna úr þeim
upplýsingum sent þannig var aflað.
Könnunin var bundin við á þriðja
hundrað lausagöngufjósa þar í landi.
Þar kom frant að á yftr helmingi