Freyr - 01.09.1995, Blaðsíða 23

kenni íslenskra áa, með tilliti til
vistfræði almennt og skilgreina
hlutina. Þannig hefur komið til sög-
unnar flokkun vatna, sem auðveldar
skilning á eðli þeirra og hefur hag-
nýtt gildi í mörgum tilvikum, svo
sem í sambandi við virkjanir og
fískrækt.
Það mun hafa verið Guðmundur
Kjartansson, jarðfræðingur (1945)
sem fyrstur setti á blað heitið dragá
og greindi straumvötn í dragár og
lindár.
Þegar Sigurjón Rist, vatnamæl-
ingamaður, skrifaði „Islensk vötn“
(1956) merkti hann straumvötnin í
jökulá (J), dragá (D), lindá (L),
ásamt (S), sem nterkir stöðuvatn og
jafnframt áhrif þess á rennslisháttu
viðkomandi straumvatns. Þannig
var unnt á einfaldan hátt að merkja
hverja á fyrir sig og raða táknum
eftir vægi hvers þáttar, ef um væri
að ræða sambland ólíkra tegunda,
eins og um flestar stórár landsins,
þó að í öðrum tilvikum væri aðeins
um lindá eða dragá að ræða með
tengslum við stöðuvatn eða ekki. Þá
er ógetið um hinn merka þátt Vatna-
mælinga Orkustofnunar er varðar
lengdarmælingar á ánum og vatns-
magni, sem Sigurjón Rist hefur
manna mest sinnt, og fyrrgreindar
upplýsingar hér að framan um lengd
ánna, eru byggðar á.
Vistfrœðileg flokkun
Síðar kom til sögunnar vistfræði-
leg flokkun vatna, sem Arnþór
Garðarsson, líffræðingur ritaði um í
grein í „Týli“ 1979, rit Helga Hall-
grímssonar á Akureyri.
Þá er næst að geta um flokkun
sem Sigurður Guðjónsson, líffræð-
ingur, deildarstjóri á Veiðimála-
stofnun setti fram í ritinu „Vatnið og
landið“ (1990). Þar greindi hann
íslenskar ár með tilliti til vistfræði.
I greininni segir Sigurður, að til að
átta sig á margbreytileika náttúru
landsins hafi mannskepnan oftast
gripið til flokkunar. Án flokkunar
umhverfisins væri skilningur tak-
markaður á því við hvaða skilyrði
lífverurnar búa. Líta mætti á vatna-
svið ákveðinnar ár og þær lífverur,
sem þar búi, sem eitt vistkerfi. Þetta
þýði að vatnsfall sé hluti af stærra
kerfi og yrði því að skoða allt um-
hverfi árinnar og ána sjálfa sem eina
heild.
Vatríshœðarmœlir Vatnamœlinga í Hvítá í Borgarfirði, hjá Kljáfossi, og nýja brúin
þar. (Ljósm. Einar Hannesson).
Veiðistaðurinn Lambastaðakvörn í Laxá í
Með samantekt sinni flokkar Sig-
urður straumvötnin á Islandi inn á
fjögur svið: A: lindár, B: dragár á
móbergssvæðum, C: dragár á blá-
grýtissvæðum og D: heiðavot-
lendisár. Þetta má sjá að með-
fylgjandi korti. Sigurður bendir á,
að kortið sýni 11 meginsvæði með
fjórar megingerðir af ám. Þó að sum
svæðin hafi sömu vatnsfallagerð, sé
veðurfar mismunandi, sem aftur
valdi því að rennslishættir verði
aðrir. Því verði að gera greinarmun
á ám af sömu gerð sem eru í ólíkum
landshlutum.
Notagildi í fiskrœkt
Fyrr hefur verið bent á notagildi
flokkunar í sambandi við fiskrækt.
Svör ættu að geta fengist við því,
hvort vissar aðgerðir séu vænlegar
eða ekki. Þannig megi ætla að fisk-
' Dölum. (Ljósm. Einar Hannesson).
stofn í óstöðugu umhverfi eins og í
dragá hafi flóknari og fleiri gerðir
lífsferla til að geta brugðist við um-
hverfissveiflum heldur fiskstofn,
sem býr við stöðug skilyrði, eins og
t.d. í lindá. Aðlaganir sem þessar að
árumhverfmu hafi einnig áhrif á
framleiðslu fisks í árkerfinu. Skiln-
ingur á slíkum eiginleikum fisk-
stofns fáist einungis með því að
skilja umhverfi hans, segir Sigurður
Guðjónsson í lok greinar sinnar.
Það sem hér hefur verið gert að
umtalsefni eru mikilvæg gögn sem
auðvelda ýmsa vinnu í sambandi
við ámar og ekki síst snerta ákvarð-
anatöku varðandi framkvæmdir og
aðgerðir við árnar, til að sem bestur
árangur náist í þeirri viðleitni að
vemda og jafnframt auka verðmæti
þeirra. □
9. '95- FREYR 375