Freyr - 01.05.1997, Síða 29

Horft yfir ósasvœði Hvítár frá Einarsnesi. Kistuhöfði er handan ár. Milli þessara
staða var talin ós í sjó 1938.
land, mest allt að 4,5 - 5 metrar á
Suðvesturlandi, eins og kunnugt er.
Hvar er ós Hvítár í sjó?
Os Hvítár í Borgarfirði í sjó var
metinn 1977 um 3,5 km neðar en
hann hafði verið áður, árið 1938,
þegar ósalínan lá frá Kistuhöfða,
sunnan Hvítár, efst í Einarsnes
norðan ár. Þannig hafði áin lengst
að jafnaði árlega á fyrrgreindu tíma-
bili um 90 metra. Fyrir um tuttugu
árum var ós í sjó þannig ákvarðaður
fast við efsta boga Borgarfjarðar-
brúar, er liggur frá Seleyri í Borgar-
nes.
Hvar ós Hvítár í sjó er núna, er
ekki ljóst hverjum sem er. Hafi
sama þróun með framburð jarðefn-
anna haldið áfram, eins og á fyrr-
greinda tímabilinu, mætti ætla að
ósinn væri 1,8 km neðan við brúna
yfir Borgarfjörð. En það er alls
óvíst, vegna þessa öfluga brúar-
mannvirkis. Hvaða áhrif hefur það
á feril framburðarins ofan þess og
neðan? Það er spumingin.
Hvítá og Langá sameinast!
Til nánari fróðleiks og gamans
mætti hugsa sér að í fjarlægri fram-
tíð sé líklegt að Hvítá og Langá á
Mýrum verði með sameiginlegt
ósasvæði, eins og reyndin varð með
Hvítá og Andakílsá á liðnum ára-
tugum, ef gengið er út frá óbreyttu
ástandi. Gagnvart vegalengd eru um
5 km frá Borgarfjarðarbrú út á móts
við ytri mörk ósasvæðis Langár.
Að vísu má ætla að framburður
jarðefna dreifist meira þegar kemur
út fyrir Brákarey, svo að það hægir
á lengingu árinnar. Þá em 10 km
frá brúnni að ytri mörkum Borgar-
fjarðar og lýkur þar með þeirri
þrengingu, sem gerir Hvítá auð-
veldara en ella að fylla upp fjörðinn
og lengjast þannig í átt til Faxaflóa
sjálfs.
Lengstu ósasvæðin
Sé vikið að lengd ósasvæðis, sem er
óvenju langt, og líklega með því
lengsta sem þekkist hér á landi, þá
er það ósasvæði Laxár í Leirársveit
(Leirárvogar) og ósasvæði Langár á
Mýmm sem em um 6 km að lengd,
hvort fyrir sig. Þá er sennilegt að
ósasvæði Hvítár hafi verið svipað
að lengd og þessi tvö, ef marka má
matið árið 1938 og efri mörk
ósasvæðis Hvítár þá.
Á Vesturlandi við Faxaflóa em,
auk fyrmefndra ósasvæða, nokkur
öflug ósasvæði, eins og Akraós,
ósasvæði Hítarár, Kaldárós og
Löngufjömr, en þá þeim er ósa-
svæði Kaldár og Haffjarðarár. Öll
em svæði þessi á Náttúruminjaskrá.
Leirulón
Algengt er að menn nefni ósa-
svæði leirusvæði af augljósum
ástæðum. Þá hafa ósasvæði verið
nefnd „sjávarlón" eða „leirulón"
(Agnar Ingólfsson, Náttúmvemdar-
ráð, fjölrit 1990). í þeim tilvikum,
sem nefnd em í grein þessari, væri
vissulega villandi að nefna svæðin
sjávarlón. Það er vegna þess að sjór
er utan óss straumvatns í sjó, sem
fyrr greinir, enda flokkar Agnar
Ingólfsson ósasvæði þessi undir
heitið „leimlón". Hann segir í for-
mála fyrmefnds rits, „Sjávarlón á
Islandi", að erfitt sé að skilgreina
slík fyrirbæri, sem hér hafa sum
verið gerð að umtalsefni, og önnur
slík á einhlítan hátt.
Neðsti hluti Langár; ósasvœði þess fjœr. Skuggafoss blasir við á miðri mynd.
5. ‘97-FREYR197