Freyr - 01.07.2001, Blaðsíða 11

Kornrækt á nýrri öld
Rannsóknir
í kornrækt
Hér verður fyrst og fremst
fjallað um komræktartil-
raunir á vegum Rann-
sóknastofnunar landbún-
aðarins síðasta áratug eða svo. Þegar
talað er um kom í eftirfarandi grein
er átt við vorbygg, enda er það eina
komtegundin sem unnt er að rækta
með nokkru öryggi hér á landi.
Klemenz Kristjánsson hóf kom-
ræktartilraunir í Reykjavík árið
1923. Hann varð tilraunastjóri á
Sámsstöðum 1927 og þar var
starfsvettvangur hans síðan allt til
1967. Hann gerði tilraunir með
sáðtíma, sáðmagn, sáðdýpt og sáð-
aðferð koms. Einnig gerði hann til-
raunir með áburð á korn, meðal
annars búfjáráburð, og bar saman
ýmis byggyrki og hafrayrki reyndar
líka. Sumt af þeim tilraunaniður-
stöðum hans er enn í fullu gildi en
aðrar gjalda þess að tækni er breytt
og önnur yrki á markaði nú en á
hans tíð. Hvergi verður þess vart að
Klemenz hafi reynt fyrir sér við
kynbætur korns.
Verkefnið Komkynbætur var tekið
á verkefnaskrá Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins laust eftir 1960 og
hefur verið þar síðan. Undirritaður
hefur haft umsjón með því frá árinu
1990. Tímamót urðu á miðju ári
1994 þegar verkefnið hlaut styrk úr
Rannsóknasjóði Islands og
Framleiðnisjóði landbúnaðarins.
Síðan hefur það notið styrkja úr
þessum sjóðum, einkum þó hinum
síðamefnda.
Þrátt fyrir nafnið
einskorðast verkefn-
ið ekki við kynbætur
korns heldur falla
undir það hvers kon-
ar rannsóknir í korn-
rækt. Fjarri fer því
að hér sé rúm fyrir
Jónatan
Hermannsson,
tilraunastjóri,
Rannsókna-
stofnun
landbúnaðarins
tæmandi úttekt á verkefninu. Látið
verður nægja að stikla á örfáum
atriðum.
Hvar er hægt að rækta korn?
Hitaþörf byggs. Tilraunir gerðar
samfleytt í 16 ár á Korpu og víðar
sýna þroskaferil byggs við íslensk-
ar aðstæður. Miðlungsfljót bygg-
yrki skríða þegar 700 daggráður
eru komnar frá sáningu og gefa
gulþroska kom og viðunandi upp-
skeru eftir 1200 daggráður. Meðal-
frávik sumarhita er 0,9°C og reikn-
að út frá því þarf meðalsumarið að
gefa 1300 daggráður ef korn á að
fást 4 ár af hverjum 5.
Veðurfarsleg skilyrði til korn-
ræktar. Skilyrðin eru meðalhiti á
vaxtartíma og lengd vaxtartíma.
Vaxtartíminn endar um miðjan
september hvarvetna á landinu, en
mjög er misjafnt hvenær hægt er að
sá á vorin. Reiknað er með vaxtar-
tíma frá 7. maí til 15. september.
Grunntalan er 1300 daggráður, eða
10°C meðalhiti í 130 daga. Eftirfar-
andi þættir eru aftur á móti breyti-
legir eftir staðháttum, sjá 1. töflu.
Áhrif hlýsjávar koma fram á vetr-
arhita og lýsa sér í því að klaki
myndast lítt í jörð og þar má því sá
snemma vors. Þau eru mest á aust-
anverðu Suðurlandi. Áhrif kald-
sjávar koma fram á vor- og sumar-
hita. Þau eru mikil á annesjum aust-
anlands og norðan og við Húnaflóa.
Þau teljast lítil í Austur-Skaftafells-
sýslu og í fjörðum austanlands og
norðan. Sendin jörð er hlýrri en
annar jarðvegur fram eftir sumri og
það bætist við sumarhita. Með vax-
andi hæð yfir sjó gerist aftur hitt að
vaxtartími styttist og hiti lækkar.
Gert er ráð fyrir því hvoru tveggja í
ofangreindum tölum. Reikna má
hitatölu fyrir hvem bæ samkvæmt
þessu. Dæmi: í Vindheimum í
Skagafirði kemur hvorki hlýr eða
kaldur sjór við sögu en landið er
sendið og um 40 metra yfir sjó.
Grunntalan er hvarvetna 1300 dag-
gráður og nú bætast við hana 60
fyrir sandinn, en 40 dragast frá fyrir
hæð yfir sjó. Niðurstaðan verður
því 1320 daggráður og komrækt
býsna ömgg. Þegar komið er nærri
sjó í Skagafirði verður að reikna
með hinum minni áhrifum kaldsjáv-
ar og þar er óvíða völ á sendinni
jörð. í sömu hæð yfir sjó og í Vind-
heimum gefur meðalsumarið þar
einungis 1200 daggráður og kom
nær þar ekki viðunandi þroska
nema annað hvert ár að meðaltali.
Ræktunartilraunir
Nituráburður. Gerðar voru 46
1. tafla.
Sendin Hæð Áhrif Lítil áhrif Mikil áhrif
jörð yfír sjó hlýsjávar kaldsjávar kaldsjávar
Hitasumma, daggráður + 60 - 1,2/m + 60 - 60 - 120
Sumarhiti, °C + 0,5 - l,0/100m + 0,5 -0,5 - L0
pR€VR 9/2001 - 11