Freyr - 01.07.2001, Síða 31

aðgang að búnaðinum til eftirlits og
viðhalds. Rýmið umhverfis mjalta-
eininguna þarf að vera frostlaust,
möguleiki á upphitun og nægri lof-
træstingu ásamt góðri lýsingu. Allt
umhverfi þarf að vera þannig að
þrif séu auðveld, gólf ekki hál, til
taks sé þvottaslanga og aðstaða til
þvotta á skófatnaði við innganginn.
Atferli kúnna við
sjálfvirka mjaitatækni
Frá náttúrunnar hendi hafa naut-
gripir ákveðið atferlismynstur sem
tengist dægursveiflum þar sem
ferli gripanna skiptist að mestu í
hvíld, át eða beit og jórtur.
Nautgripir eru hópdýr sem leitast
við að gera sömu athafnir á sama
tíma. Með öðrum orðum, hópur
mjólkurkúa leitast við að éta,
hvílast og jórtra á sama tíma
sólarhringsins. Margar rannsóknir
sýna að jafnvel þegar gripir eru í
húsvist, eða í aðhaldi með öðru
móti, er tilhneiging til að viðhalda
eðlislægum sveiflum í atferli. Við
að fullnýta sjálfvirka mjaltatækni
er gert ráð fyrir að kýrnar koma
sjálfviljugar til mjalta allan sólar-
hringinn og einstaka gripir á 8-10
tíma fresti. Raunveruleg þörf
kúnna til að vera mjólkaðar er talin
vera takmörkuð. Við náttúrulegar
aðstæður leitar kýrin eftir afkvæm-
inu í eina til tvær vikur eftir burð.
Eftir það er það alltaf kálfurinn
sem kemur til að sjúga.
Danskar atferlisrannsóknir, sem
nú liggja fyrir, benda til að 3/4 hluti
kúnna fari til mjalta án verulegra
vandkvæða. Það er í samræmi við
nokkurn fjölda niðurstaðna frá öðr-
um löndum. Hinn hluti kúnna á í
vandræðum með að ganga nægi-
lega oft til mjalta og iðulega verður
biðtíminn á biðsvæðinu óhóflega
langur. Það getur aftur leitt til að
annað atferli kúnna raskast. Astæð-
umar fyrir því að kýmar fara of
sjaldan í mjaltabásinn geta verið af
ýmsum toga. Þar má nefna vöntun
á eða röng þjálfun gripanna, ótti við
mjaltabúnaðinn, goggunarröðin á
biðsvæðinu veldur óhóflega langri
bið hjá sumum einstaklingum og
eða gripimir aðlagast ekki kerfinu,
þ.e. læra ekki á það.
Umferð gripa í fjósum
með sjálfvirka mjaltatækni
Umferð kúnna í fjósi með SMT
kerfi er mjög ólík því sem gerist í
hefðbundnum fjósum og við hefð-
bundnar mjaltir. Með SMT kerfi
velja kýmar að mestu leyti hvar
þær halda sig á hinum ýmsu tímum
sólarhringsins en á því eru þó viss
mörk. Við hefðbundið skipulag er
það verkstjórinn (fjósamaðurinn)
sem ákveður eða tímasetur að
mestu hinar einstöku athafnir grip-
anna. í danskri tilraun var gerð at-
hugun á hreyfingum (aktivitet)
kúnna í SMT hjörðum með því að
setja á þá hreyfiskynjara. Mæling-
arnar koma fram sem rafmerki sem
er misöflugt eftir hreyfingu grip-
anna. Spennan við kyrrstöðu er
stillt sem 0% og 100% virkni er
skilgreint sem hæstu meðaltöl inn-
an tiltekins tímabils. Framkvæmdar
voru alls sex mælingar og hver
þeirra stóð í eina viku. Gerðar voru
rannsóknir á fjórum býlum, á
tveimur af þeim að sumri til og öðr-
um tveimur að vetri til. Svæðin,
sem könnuð voru í fjósinu, voru við
fóðurgang, kjarnfóðurgjafa, brynn-
ingaraðstöðu, hvíldarsvæði, bið-
svæði fyrir framan SMT og göngu-
leiðir til beitar.
Niðurstöðurnar sýna að í fjósum
með SMT kerfi eru dæmigerðar
dægursveiflur í atferli kúnna.
Hreyfingamar eru minni að nætur-
lagi og snemma morguns. Þær auk-
ast síðan þegar líður á daginn og
fram eftir kveldi. Með næturlýs-
ingu og venjulegum loftslagsað-
stæðum í fjósum má búast við að á
fyrrgreindum svæðum í fjósinu séu
hreyfingarstuðlar kúnna 35-50% að
næturlagi og snemma á morgnana
og 70-90% að deginum til og fram
eftir kveldi.
Fóðrun og beit
Þegar sjálfvirk mjaltatækni er
tekin í notkun hefur það ekki ein-
ungis áhrif á mjaltimar heldur einn-
ig fóðrunina. Það helgast af því að
stjóma þarf atferli kúnna til að
æskileg mjaltatíðni náist á sama
tíma og fóðurmagnið þarf að vera í
hámarki.. Einn af möguleikunum
til að hafa áhrif á mjaltaatferli er
með stjómun á gjöfum og með
stjórnun á umferð kúnna til fóðrun-
araðstöðunnar. Jafnframt þarf
stjórnun á umferð milli legupláss,
fóðurgangs og jafnvel að sjálfvirk-
um kjarnfóðurgjöfum.
Beitin er önnur hlið á þessu sama
máli þar sem „legusvæði og fóðr-
un“ er á sama stað. Samtímis er
fjarlægðin frá „fóðrunarstað" meiri
og koma þá til skjalanna áhrifa-
þættir eins og veðurfar, beitargróð-
ur (magn og gæði), brynning og
fleira.
Reynslan sýnir að SMT kerfi og
beit er með góðu móti hægt að
samræma en mjaltatíðnin fellur
nokkuð. Kerfið er háð mörgum
áhrifaþáttum sem gera það að
verkum að erfitt er að draga fram
almennar niðurstöður sem hægt er
að alhæfa um. Enn sem komið er
ekki vitað hvernig hægt er að
hámarka fjölda mjalta einstakra
kúa á dag, afköst mjaltakerfisins,
innbyrt fóður með beit og mjólk-
urmagn án þess að til komi
verulegt vinnuframlag. Það er
líklega ekki hægt að hámarka alla
umrædda þætti samtímis. Þess
vegna þurfa þeir sem hyggja á að
nota SMT kerfi og jafnframt að
nýta beitina til fullnustu að vera
meðvitaðir um að það getur bitnað
á nythæð eða vinnuframlagi. Ekki
er útilokað að einstaka bóndi nái
viðunandi árangri með SMT kerfi
og mikilli beit en ekki eru tiltækar
almennar leiðbeiningar um það
hvernig á að standa að því í fram-
kvæmd.
Heimild:
Morten Dam Rasmussen (red) 2001.
Automatisk malkning i Danmark.
Ministeriet for Födevarar, Landbrug og
Fiskeri. Danmarks JordbrugsForskn-
ing. Nr. 24 Husdyrbrug.
FR6VR 9/2001 - 31