Freyr - 01.04.2005, Blaðsíða 21

Ég ræð
Ég ræð yfir kettinum, sagði
strákurinn. Öðru réð hann ekki.
Ég er neytandi. Það er ég sem
fer út í búð með peningana
mína og kem til baka með
nokkra innkaupapoka fulla af
vörum. Allir vilja mér vel og allir
eru að hugsa um mig. Við-
skiptavinurinn hefur alltaf á
réttu að standa, segja þeir, og
viðskiptavinurinn, það er ég. í
stórum auglýsingum er mér
sagt hvað allir hugsi mikið um
mig og hversu vel þeir vilja mér
með öllu góðu og ódýru sem
þeir vilja selja mér. En það er ég,
sem hef valdið, því að það er ég
sem á peningana. Án pening-
anna minna færi allt í lás. Þá
gætu þeir bara átt vörurnar sín-
ar sjálfir. Þetta segir markaðs-
hagfræðin. Eins og önnur trúar-
brögð á hún sér presta, guð-
fræðinga og helgirit. Og eins og
önnur trúarbrögð getur hún rið-
að í uppástöndugum heimi með
rangan skilning sem hvorki á sér
presta né helgirit. Þau verðum
við sjálf að semja.
Sjálfur hef ég, eftir að hafa
reynt ýmislegt, hallað mér að
franska heimspekingnum René
Decartes, einum þekktasta
heimspekingi allra tíma sem
sagði: Dubitandun est - efastu
um allt. Það sagði hann og lagði
grundvöllinn að vísindum í Evr-
ópu.
Á haustin get ég glatt mig við
það að norskir ávextir er komn-
ir í búðirnar, epli og perur og
ýmsir fleiri, hvað þeir heita nú
allir. Bragðgóðir og lostætir af
því að þeir hafa fengið að
hanga lengi á trjánum og þrosk-
ast hægt. Það er eitthvað annað
en innfluttu ávextirnir, sem eru
bragðlausir, a.m.k. eplin og per-
urnar. Svo rétt fyrir jól eru inn-
lendu ávextirnir horfnir úr hill-
unum. Við megum ekki selja þá
lengur, segir búðarfólkið, ein-
hver hefur ákveðið það, við-
skiptasamningar. Já, en enginn
spurði mig. Er það ekki ég sem
ræð? Sögðu þeir það ekki?
Ég hef árum saman verslað í
bestu búðinni í landinu, sem
hefur fengið alþjóðleg verðlaun
á sínu sviði, lengi sjálfstæð búð.
En svo varð hann að selja, eig-
yfir kettinum
andinn, einni af keðjunum. En
allt skyldi verða eins og áður,
sögðu þeir. En þá hvarf kaffið
mitt úr búðinni. Keðjan skipti
ekki við þennan kaffiframleið-
anda. Og svo var ölið flutt úr
horninu og að kassanum þar
sem maður stendur og bíður
eftir afgreiðslu. Viljum við það?
Enginn spyr mig.
Nú höfum við fengið svar við
ýmsu sem við höfum furðað
okkur á. Hvernig stendur á því
að þessir keðjumenn, sem hafa
keppt hver við annan með hnú-
um og hnefum og sagt okkur
hvað þeir séu ódýrir, eru orðnir
svona moldríkir? Það er óskiljan-
legt að svona ódýrar vörur geti
skapað öll þessi auðæfi. Þeir
kaupa allt sem þeir sjá, þeir
krækja í fallegustu og ríkustu
stelpurnar og þeir búa í stærstu
villunum.
Nú höfum við fengið svolítið
af skýringunni. Hún er einföld -
og sígild - söguleg staðreynd.
Það er valdið sem lætur finna
fyrir sér. Það gerir valdið alltaf ef
ekki er passað upp á það. Með
valdi yfir markaðnum, sem þeir
hafa náð, stjórn á smásölunni,
geta þeir mergsogið þá sem
leggja til vörurnar, framleiðend-
urna. Og í stað þess að afhenda
mér hagnaðinn af þessum
Ógestrisni
Um miðja sfðustu öld fór bif-
reiðaskoðun í Austur-Húna-
vatnssýslu þannig fram að
Bergur Arinbjarnarson, bif-
reiðaeftirlitsmaður á Akranesi,
kom norður einu sinni á sumri
og voru þá allir eigendur bif-
reiða boðaðir með bíla sína til
skoðunar á Blönduósi.
Eitt árið gerðist það að
Björn Pálsson á Löngumýri
taldi jeppa sinn ekki komast f
gegnum skoðun og mætti því
ekki með hann.
Að skoðunardögum lokn-
um fór bifreiðaeftirlitsmaður
um héraðið til að klippa núm-
er af óskoðuðum bílum. Björn
hafði spurnir af ferðum hans
og brá á það ráð að hleypa út
griðungi áður en Bergur kom.
fantabrögðum, mér, sem þeir
eru alltaf að hugsa um, þá
stinga þeir honum í vasann. Svo
geta þeir brillerað og gefið gjaf-
ir út og suður eins og þeir sem
eiga peningana. Ég sem hélt að
ég ætti a.m.k. hluta af þessum
peningum.
Og svo vex grunur minn
meira og meira um að þeim sé
alveg sama um mig. Það eru
bara peningarnir mínir sem þeir
hafa áhuga á. Kannski hefur
þetta alltaf verið þannig, ég hef
bara ekki skilið það. Gamli
kaupmaðurinn minn var
kannski bara flinkari í þessu. Ég
hélt alltaf að hann hefði áhuga
á því að vita hvað ég vildi, það
væri hans sérgrein, sem hann
lifði af. Ég veit að nú er það ekki
þannig. Nú er það ákveðið í
hörðum samningum hvað ég
finn í hillunum og hvar vörun-
um er stillt upp. Tannkremið
mitt getur horfið án þess að
nokkur spyrji mig, út úr búðinni
eða út í horn. Þannig græðir
búðin meira.
(Þýdd og endursögð grein eft-
ir Andreas Skartveit, Bonde-
vennen nr. 7/20059).
Þegar hann kom að túnhlið-
inu óð griðungurinn á móti
honurm og hvarf Bergur frá
við svo búið.
Nokkru seinna hittast þeir
Bergur og Björn og segir þá
Bergur: Það fór ekki mikið fyr-
ir hinni rómuðu austurhún-
vetnsku gestrisni þegar ég
ætlaði að heimsækja þig um
daginn, það kom mannýgt
naut æðandi á móti mér.
Hvað ertu að segja, svaraði
Björn, varst það þú sem
komst þarna daginn sem ég
viðraði kálfinn?
(Sagan borin undir Björn Páls-
son á sínum tíma sem veitti
leyfi til að hún yrði birt að
honum látnum).
ALTALAÐ Á KAFFISTOFUNNI
FREYR 04 2005
17