Freyr - 01.03.2002, Blaðsíða 22

Þar með er einnig verið að
vinna gegn sauðfjárframleiðslu á
blönduðum búum sem ég hygg
að geti í mörgum tilvikum fram-
leitt dilkakjöt með mjög hag-
kvæmum hætti. Sömuleiðis er
með þessari ráðstöfun verið að
torvelda aðlögun að lífrænum
sauðfjárbúskap sem er auðveldust
á litlum og miðlungs stórum fjár-
búum (23). Reyndar er það um-
hugsunarefni að sjálfbærasta
forms sauðfjárræktar skuli hvergi
vera getið í sauðfjársamningi og
reglugerð úr því að á annað borð
var farið að tengja jöfnunar-
greiðslur gæðastýringu. Þar með
hefur ekki enn verið tekin upp sú
stefna að veita líklegum vaxtar-
broddi, lífrænni sauðfjárrækt, að-
lögunarstuðning líkt og gert er í
nágrannalöndum okkar (24, 25).
Þó hefur verið nokkur stuðningur
við endurræktun lands, vegna að-
lögunar að lífrænum búskap, frá
og með 1999, skv. búnaðarlaga-
samningi (26). Annað dæmi um
mismunun eftir bústærð eru það
skilyrði til aðildar að félögum
sauðfjárbænda að fullgildir fé-
lagsmenn skuli eiga minnst 50
vetrarfóðraðar kindur. Smáfjár-
bændur á lögbýlum mega þó vera
aukafélagar án atkvæðisréttar.
Þegar Landssamtök sauðfjár-
bænda voru stofnuð 1985 voru
sauðfjárbændafélögin opin öllum
fjárbændum án skilyrða. Sú skip-
an hélst til 1997. Ástæða þess að
ég vík að þessum málum hér er
að fækkun sauðfjárbænda sem
slík getur reynst skaðleg aðgerð
þegar til lengri tíma er litið vegna
neikvæðra félagslegra áhrifa á
viðhald sveitabyggðar og þar
með á sjálfbæra þróun. Allir fjár-
bændur taka þátt í göngum og
réttum á haustin og við þá félags-
legu framkvæmd munar um
hvern og einn, einkum þar sem
smala þarf stóra afrétti eða upp-
rekstrarheimalönd, sem jafnvel
tekur nokkra daga. Nú þegar eru
farin að koma upp vandamál við
smalamennskur og fjárskil vegna
mannfæðar í sumum sveitum.
Víst má bregðast við, t.d. með
uppsetningu rafgirðinga og þjálf-
um fjárhunda, og í framtíðinni
verður hugsanlega hægt að beita
rafeindatækni með hjálp gervi-
tungla til að spara girðingakostn-
að og auðvelda gæslu fjár á sum-
arbeit (27). Það stríðir aðjijálf-
sögðu ekki gegn sjálfbærri þróun
að stækka fjárbúin svo fremi að
beitilönd verði nýtt í samræmi
við landgæði og búin verði ekki
háðari notkun tilbúins áburðar og
lyfja. Þó er hætt við ójafnari
dreifingu álagsins og óhagkvæm-
ari nýtingu beitilanda á lands-
grundvelli og svo mikið gæti bú-
um fækkað í sumum sveitum
landsins að félagslegir fremur en
hagrænir þættir yrðu takmarkandi
á áframhaldandi sauðfjárbúskap
og búsetu almennt. Þar við bætist
sú þróun að fjallskilakostnaður
leggist í vaxandi mæli á fjár-
bændur eina.
Enn er hollur
HEIMAFENGINN BAGGI
Á seinni árum hefur mikið ver-
ið fjallað um áhrif óheftrar mark-
aðshyggju á landbúnað og sveita-
byggðir (28). Fræðimenn og
áhugafólk um umhverfismál
benda nú í vaxandi mæli á að
sjálfbær þróun getur ekki dafnað
ef heimsvæðing í viðskiptum, nú
undir forystu Heimsviðskipta-
stofnunarinnar (WTO), heldur
áfram að kynda undir stækkun
borga, verksmiðjuvæðingu land-
búnaðar og hrörnun hefðbundins
sveitabúskapar. Umhverfisáhrifin
eru gífurleg, t.d. frá flutningi fóð-
urs og matvæla, m.a. vegna út-
blásturs gróðurhúsalofttegunda
og skaðlegra áhrifa á ozonlagið.
Sem dæmi má nefna að í Bret-
landi var hvert tonn matvæla flutt
123 km að meðaltali 2001 en
sambærileg tala var 82 km 1978.
Þá eru Bretar að flytja bæði inn
og út verulegt magn kindakjöts
og svipað gildir um fleiri teg-
undir matvæla (29). Til dæmis
má reikna með að útblástur gróð-
urhúsalofttegunda og orkunotkun
við flutninga aukist hér á landi
vegna stórfelldrar fækkunar slát-
urhúsa og mun lengri flutninga
sláturfjár en áður tíðkaðist. Eitt-
hvað dregur það úr sjálfbærni
sauðfjárræktarinnar en þetta telst
I 22 - Freyr 2/2002