Freyr - 01.03.2002, Page 33

stunda hér komrækt, sem þá
hefði leitt til þess að menn lærðu
jarðvinnslu, var svo gerð með
stofnun Islenska akuryrkjufélags-
ins 1770, sem þó starfaði aðeins í
sjö ár.
Tilraunir sr. Bjöms Halldórs-
sonar í Sauðlauksdal til marghátt-
aðrar ræktunar, einkum garðrækt-
ar, en einnig kornræktar og svo
landgræðslu bera á margan hátt
af öðm sem gert var á 18. öld.
Þær hóf hann árið 1754 og um
tíu ámm síðar skilaði hann um
þær skýrslu: „Korte Beretninger
om nogle forsög, til Landvæsen-
ets og især Havedyrkningens
Forbedring i Islande”, sem telja
verður fyrstu tilraunaskýrsluna
um jarðræktartilraunir á íslandi.
Fleiri mætti hér nefna til sögu
svo sem Magnús Ketilsson sýslu-
mann í Búðardal á Skarðsströnd,
sem ýmislegt reyndi fyrir sér í
jarðrækt, sem og öðm, og vann
til verðlauna fyrir ritgerð um sáð-
tegundir, er Danska landbúnaðar-
félagið gaf fyrirheit um 1774.
Einnig Skúla Magnússon landfó-
geta, móðurbróður Magnúsar,
sem margt reyndi í ræktunarmál-
um í Viðey. Af ritgerð Magnúsar
þótti stjórn Landbúnaðarfélagsins
mega ráða „að ræktun ýmissa
rófnategunda mundi, eins og á
stóð, einna hentugust alþýðu á Is-
landi til framdráttar.” Það hét nú
(1780) verðlaunum fyrir rófna-
rækt - en hafði áður bæði sent
kartöfluútsæði til landsins og
heitið verðlaunum fyrir ræktun
þeirra. Frægjafir Landbúnaðarfé-
lagsins á þessum árum og fram á
nítjándu öldina ýttu vemlega
undir garðrækt, þannig að fram
eftir nítjándu öldinni munaði
verulega um hana og var hún
reyndar fyrsti verulegi vísirinn að
búnaðarframförum.
Túnræktinni miðaði þó nokk-
uð, einkum frá því um 1840, en
hún var þá og allt fram yfir alda-
mótin 1900 bundin við þúfna-
sléttun, sem m.a. má sjá af því að
um 1840 beitti Suðuramtsins
húss- og bústjórnarfélag sér fyrir
uppfinningu undirristuspaðans og
hafði hann til sölu.
Plægingar vom enn litlar um
aldamótin 1900, en plógar þó
farnir að breiðast út, einkum frá
Búnaðarskólanum í Ólafsdal,
smíðsgripir Torfa Bjamasonar og
námssveina hans.
Enn mætti nefna ýmsar tilraun-
ir sem Schierbeck landlæknir
gerði eftir að hann kom hingað til
lands 1882 og stofnaði Hið ís-
lenska garðyrkjufélag 1885.
Þannig var því ástatt laust fyrir
aldamótin 1900 en þá fara hlut-
irnir að gerast með auknum
hraða.
Aðdragandi að stofnun
TILRAUNASTÖÐVAR
Búnaðarfélagi Suðuramtsins
var breytt í landsfélag á aðalfundi
þess 5. júní 1899 og efnt var til
Búnaðarþings strax næstu daga.
Stofnun gróðurstöðvar kom þá
þegar til umræðu. Þá sat Alþingi
að störfum og beint samband var
á milli þinganna. Vitað var um að
aukinna fjárveitinga mætti vænta
til starfsemi Búnaðarfélags ís-
lands. Tvennt var þá efst á blaði,
kennsla í mjólkurmeðferð, sem
varð að veruleika með stofnun
mjólkurskóla Búnaðarfélags ís-
lands, fyrst á Hvanneyri og síðar
á Hvítárvöllum, til hans fengust
kr. 2000 á fjárlögum fyrir árið
1900 og kr. 1500 fyrir árið 1901,
og svo stofnun „gróðrartilrauna-
stöðvar” eins og hún var þá
nefnd.
í grein um „landbúnaðinn á
síðasta þingi” (1899) í Búnaðar-
ritinu 1900 segir Þórhallur
Bjamarson, síðar biskup, stjórn-
armaður í Búnaðarfélagi íslands:
„Gróðrar tilraunastöðin átti
miklu örðugra uppdráttar en
Bautasteinn, sem afhjúpaður var á
samkomunni. Bændasamtök
íslands, Landbúnaðarháskólinn á
Hvanneyri, Rannsóknastofnun
landbúnaðarins og Reykjavíkurborg
létu reisa steininn. Þór Sigmunds-
son steinsmiður gerði steininn og
stéttina kringum hann. Þar er
letrað: “Brauð veitir sonum móður-
moldina frjóa”, úr Aldamótaljóði
Hannesar Hafstein. (Ljósm.
Sigríðar Dalmannsdóttur).
mjólkurmeðferðarkennslan; það
var að eins sterk trú og ömggt
fylgi fáeinna þingmanna, sem
hafði fram þessa litlu fjárveitingu
2000 kr. fyrra árið og 1500 kr.
síðara árið. Það er óhugsandi, að
fá aukna og verklega þekking í
jarðræktinni án tilrauna. Enginn
af búnaðarskólunum hefur tæki
til þess. Það þarf bæði alveg sjer-
lega þekkingu til tilraunanna, og
þær kosta mikið fje. Hjer á landi
er slíkt ókunnugt, nema hvað
Schierbeck landlæknir gjörði
nokkrar tilraunir einkum með
garðávexti”.
Hann ræðir frekar um nauðsyn
á tilraunum og vitnar í hvað gerst
hafi erlendis þar sem stöðugt rísi
tilraunastöðvar með fjölþættu
verksviðum. (Fyrsta tilraunastöð-
Freyr 2/2002 - 33 |