Litli Bergþór - 01.12.1992, Blaðsíða 11

Það má nú segja að við séum stödd á milli vatna
á þrjá vegu; Hvítá að austan, Ásbrandsá að vestan,
jökulkvísl sem rennur úr Sandvatni og gefur
Tungufljóti jökullit, Sandá sem rennur frá vestri til
austurs í Hvítá má segja að loki norðurkantinum.
Hún er að jafnaði lítið vatnsfall. Þegar þetta er fært
í letur hafa aðstæður breyst. Ásbrandsá var stífluð
af mannavöldum og jökulliturinn er horfinn úr
Tungufljóti, en affallinu úr Sandvatni var þess í stað
veitt í Sandá. Vesturhluti þessa lands tilheyrir
býlinu Hólum sem átti land norður að Sandá. Fyrir
nær þremur áratugum keypti Biskupstungnahreppur
jörðina og hefur land Hóla verið nytjað sem afréttur
síðan, en það er að stórum hluta gróðurlitlir melar
sem hafa þó gróið allmikið á síðustu áratugum. Við
skulum líta yfir nokkur örnefni frá Hólum og að
Sandá. Þar má nefna Hólastekkjatún sem er 2 til 3
kílómetrum norðan Hóla: Þar var talsvert graslendi
en hefur blásið á seinni árum. Tóftir af fjárréttum
voru þar greinilegar en eru nú grjóthrúgur einar. Við
Stekkjartúnið er vað á Ásbrandsá, sem heitir
Lambavað. Þar var fé rekið yfir þegar rekið var á
fjall úr suðurhluta sveitarinnar. Einnig var
fjallasafnið rekið þar yfir og suður Haukadalsheiðina
til ársins 1929 að brú kom á Tungufljótið fyrir ofan
Vatnsleysu. Austan við Stekkjartúnið er hár
melhryggur, Stapi, í kringum hann eru Stapaflög.
Norður með Ásbrandsánni eru miklir grjóthólar, svo
nefndir Krosshólar.
Ef við höldum spölkorn norður ölduna sem við
stönsuðum á kemur allmikið graslendi í Ijós fyrir
vestan veginn. Það heita Selhagar. Um þá lá
gamala ferðamanannaleiðin og þótti oft gott að fara
af baki og láta hesta fá smá hvíld. Norðvestur af
Selhögum er Háölduflag, nú að mestu gróið.
Þar norður af rís Háalda. Við höldum nú norður
með Ásbrandsánni. í henni myndast hólmi á
löngum kafla, þar sem áin skiptir sér í tvær kvíslar.
Þar heita Hólmadrög og er þar lítilsháttar graslendi.
Næst koma Sandárdrög. Þar á Sandá upptök sín í
mörgum tærum uppsprettum. Þar liggur nokkurt
graslendi með ánni austur undir Hvítá.
Við skulum í huganum hverfa aftur til baka og líta
yfir austurhluta þessa lands, sem við erum stödd á.
Þar er landsvæðið sem liggur að Hvítá. Það ber
nafnið Tunguheiði og hefur verið talin eign
Bræðratungukirkju. Samfelldasta graslendi á þessu
svæði eru Hrossatungur. Valllendistorfur með
þykkum jarðvegi en nokkuð sundurgrafnar af vatni
og vindum. Austar er Eyðihlíð, há hraunbrún sem
liggur frá norðri til suðurs. Þar suðuraf er
Sellækjarhlíð og Sellækur, einnig Grenslækur. Þeir
sameinast og renna útí Hvítá. Austan við þessa
læki er grjótapall, allmikið svæði, sorfið eftir vötn.
Sennilega gamall farvegur Hvítár. Austur við
Hvítána er nokkuð graslendi. Þar má sjá fyrir
gömlum rústum. Þetta svæði heitir Tungusel og
munu vera gamlar seltóftir. Sagnir eru líka að
einsetumaður hafi búið þarna.
Við höldum norður með Hvítánni. Rétt neðan við
þar sem háspennulínan liggur yfir ána er djúpur
hvammur, sem Kálfshvammur heitir. Lengra til
norðurs þar sem Sandá rennur í Hvítá er allmikið
svæði sem er mest vaxið fjalldrapa og mosa. Það
heitir Þjófanes. Þar vestur er Tungudæl og
Sandskörð. Þegar komið er til norðurs og landið
hækkar nokkuð eru leifar af graslendi, sem hefur
fokið mikið á seinni árum. Þetta hétu Vegatorfur.
Um þær mun leið smalamanna oft hafa legið, og þar
mun margur smalinn hafa staldrað við og reynt
krafta sína á svokölluðum Vegatorfusteini.
Við erum nú að nálgast Sandána. Vestur með
henni eru tjarnir og dælur og talsvert mikið
graslendi. Það heita Réttardælur og tilheyra
Hólalandi. Þar var stundum heyjað í
grasleysisárum.
Ef litið er hér vestur yfir Ásbrandsána, sjáum við
miklar auðnir. Það eru Haukadalsskersli eða
Haukadalsheiði sem nær vestur að hlíðum
Sandfells og að Úthlíðarhrauni. Þar er barist við að
mynda gróður að nýju, en það er mikið verkefni við
að fást.
Upp á Bláfellsháls
Við erum búin að staldra hér við lengur en til stóð
og skulum næst nema staðar við Sandá. Við
komum fram á háa melbrún og sjáum niður að
brúnni á ánni. Melhóllinn sem við erum stödd á er
grasivaxinn til vesturs. Hann heitir Djúphóll.
Djúphóll.
Norðan við ána er klapparhóll sem Kæfuklettur
heitir. Þar var oft eitrað fyrir refi meðan það var
leyfilegt og söfnuðust þar saman hræ, og mun
nafnið vera tilkomið af því. Norðan við ána er einnig
graslendi sem Sultarkriki heitir og nær austur undir
Hvítá. Upp með henni er talsvert graslendi,
valllendistorfur nokkuð sundurgrafnar af vatni og
vindum. Þær eru býsna gott haglendi og heita
Héðinsbrekkur. Þær ná norður undir þar sem
________________________ Litli - Bergþór 11