Litli Bergþór - 01.12.1998, Qupperneq 28

SÍÐASTA FJALLFERÐIN AÐ
SEYÐISÁ 1936
- og fleira af fjöllum -
Eftir Tómas Tómasson
Þegar aldurinn fceristyfir og ferðalögum fcekkar verður ncesta skrefið að láta hugann
reika áfornar slóðir og halda þannig við minningum um ýmsar ferðir. Hér verður rifjuð
upp síðasta fjallferðin semfarin var að Seyðisá, en það var árið 1936.
Einn af þeim stöðum á hálendinu sem mér verður oft
hugsað til er Gránunes á Kjalarsvæðinu, en það myndast
af tveim kvíslum sem báðar koma undan Kjalhrauni, hin
vestari frá Kjalfelli og nefnist Kjalfellskvísl, en hin úr
Svartárbotnum. Nafnið Gránunes tengist harmsögu
Reynistaðabræðra með því að þar er talið að lifað hafi af
vetrarlangt grá hryssa sem verið hafi í för þeirra
Reynistaðamanna.
Um leið og Biskupstungnamenn fóru að fara með fé á
afrétt norður yfir Hvítá þurfti að skipuleggja
haustsmalamennsku og aðstöðu til að draga fé í sundur
því þarna gekk fé saman yfir sumarið frá Árnesingum og
Húnvetningum. Fljótlega mun Gránunes hafa orðið einn
mesti samkomustaður leitarmanna á Kjalarsvæðinu. Þar
komu saman Biskupstungnamenn, menn úr
Hrunamannahreppi og Húnvetningar og þar var gist í
tvær nætur, oft við söng og spjall fram eftir nóttu.
Upp í hugann koma nöfn vissra manna sem
greinarhöfundur sá fyrst í Gránunesi. Má þar nefna
Marka-Leifa, Kristinn Ámason og Halldór Pálsson sem
þá var ungur maður. Hann sagði margar sögur úr sinni
heimabyggð. Ein var sú sem festist mér nokkuð í minni,
en það var að þeir Guðlaugsstaðamenn gengju að því eins
og versta verki að éta rollukjötið á Guðlaugsstöðum.
Nóg að borða á þeim bæ.
Réttin í Gránunesi mun hafa verið byggð rétt fyrir
síðustu aldamót eða fyrir um 100 árum. Réttin er nú
reyndar ekki í Gránunesinu, heldur fyrir sunnan Kvíslina,
en Gránunesið sjálft, þar sem tjaldstaðurinn var, er
norðan við ána. Aðstæður allar hafa ráðið því að réttinni
var valinn þarna staður. Byggingarefni var nokkuð gott
með því að ríi'a grjótið þarna upp úr hrauninu, en það
hefur kostað marga svitadropa því réttin var býsna stór.
Og alltaf þurfti að hlaða upp í skörð þar sem hrunið hafði
á milli ára.
Tveir dilkar voru þarna, annar fyrir fé Hreppamanna,
hinn fyrir fé Húnvetninga. Daginn sem Tungnamenn
komu að sunnan smöluðu þeir hraunið sunnan frá
Hrefnubúð og norður í Gránunes. Þar var fé
Hreppamanna og Húnvetninga dregið úr. Tungnaféð var
síðan rekið suður í Svartárbuga.
Næsta dag voru tjöldin látin standa og mannskapnum
skipt niður á smalasvæðið sem var vestan úr Fögruhlíð,
Þjófadalir, Kjalhraunið norður á Strýtur, austur um
Rjúpnafell og þar austur fyrir hraun og svæðið allt vestur
að Fúlukvísl smalað niður í Gránunes. Þessi dagur var
kallaður háleitardagur. Lengi vel voru sendir tveir menn
norður í Blönduupptök. Þeir voru engum öðrum
smölum háðir. Ef þeir fundu kindur norður við
Blöndukvíslar ráku þeir þær beinustu leið niður í
Gránunes. Það kom oft fyrir að kindur sem þama
fundust vora að norðan og skapaði það vandamál, því
reksturinn varð svo langur norður að Seyðisá og dæmi
voru þess að féð gafst upp. Eftir að varnargirðingin í
áttina austur að Blágnýpu var sett upp var allt fé norðan
hennar með Blöndu rekið norður.

Gránunes til hœgri við miðja mynd.
Eftir að hafa átt náttstað í Gránunesi í tvær nætur voru
tjöldin tekin upp, allur farangur bundinn í bagga og búist
til ferðar. Það má geta þess að svo kallaður
Austurkrókur, það eru Blágnýpuver og svæðið austur að
Jökulkvísl og niður að Fossrófulæk, beið smölunar þar til
daginn sem farið var úr Gránunesi og niður í Hvítárnes. I
þetta svæði voru sendir smalamenn og skyldu þeir reka
féð þaðan saman við Fossrófulæk og síðan suður á
Svartártorfur, suður á móts við Hvítárnes. Þetta var oft
erfiður smaladagur og seint komið í náttstað.
Það má segja að leiðir skildust þegar farið var úr
Gránunesi þannig að átta Biskupstungnanenn og tveir úr
Hrunamannahreppi héldu norður að Seyðisá til móts við
Húnvetninga. Tveir fóru með trússhestana en hinir
smöluðu fyrir austan Kjalhraun og norður með Blöndu
og Biskupstungur sem er mýrarflói með fram Blöndu.
Það kom í hlut greinarhöfundar að vera annar þeirra sem
skyldu vera með trússana þennan dag. Flestir voru farnir
úr tjaldstað. Trússamenn Seyðisármanna voru síðastir að
taka sig upp og var kvaðst með nokkrum söknuði.
Litli - Bergþór 28