Litli Bergþór - 01.11.2002, Blaðsíða 26

Ferjubátar á Hvítá við Hvítárvatn
Frásögn Tómasar Tómassonar frá Helludal
Elstu menn muna þá tíð þegar engin
brú var á Hvítá fyrir innan Bláfell. Þar
var fyrst brúað árið 1935. Fram að þeim
tíma urðu menn að ríða ána á vaði ef það
var hægt, eða nota einhverja fleytu til að
koma sér yfir. Ef lítið var í ánni var van-
dalaust að fara á vaðinu. En mörg dæmi
eru þess að hún væri ófær að ríða í mikl-
um haustrigningum. Algengt var að
sundleggja hesta á ferjustaðnum.
Lengi hafði verið einn bátur á Hvítá,
líklega komið fljótlega eftir að byrjað var
að reka fé innyfir sem kallað er. Þá átti sér stað að komið
var að ánni og báturinn var vitlausu megin. Stundum
kom það fyrir rétt fyrir fjallferð að menn sem komu að
norðan biðu eftir fjallmönnum til að fá bátinn yfir, en lík-
lega hefur verið meira um að hann væri skilinn eftir fyrir
sunnan á.
Leifar af bát við ferjustaðinn. Handan árinnar mótar fyrir
bátabyrgi spölkorn frá ánni, hœgra megin við gildragið.
En svo gerðist það í ágúst, árið 1928 að mig minnir,
að komið var með tvo báta að ánni. Þetta voru trébátar
og tóku 5-6 menn hvor. Sigurður Jónsson frá Laug sá
um flutningana ásamt fleirum sem ég veit ekki hverjir
voru. Bátarnir voru fluttir að sunnan á vörubílum. Farið
var upp Tjarnarheiði og upp eftir Andalæk að Dalsmynni,
sem þá hét Stritla, að Austurhlíð og Kóngsveginn upp á
Stakksáreyrar. Þar voru bátarnir teknir af bflunum, þeir
dregnir niður að Almenningsá og settir á flot. Þeim var
svo róið upp eftir ánni. Eg var unglingur í Helludal
þegar þetta var og sá til bátanna á Almenningsá hvar þeir
fóru upp eftir. Man ég að mér fannst þetta all einkennileg
sjón að sjá þarna róið bátum. Þegar komið var að vaðinu
á Kóngsveginum fyrir neðan Bryggju voru bátarnir
dregnir á land. Þar voru þeir teknir á kviktré og farið
með þá sem leið liggur yfir Tungufljót á elstu brúnni sem
þar var á Kóngsveginum. Vafalaust hafa bátarnir verið
teknir niður við brúna og menn dregið þá yfir á sjálfum
Litli Bergþór 26____________________________________
sér. Síðan var haldið sem leið lá inn
Brúarheiði og stefnt á Bláfell. Trúlega
hefur verið farið vestan við fjallið og upp
Bláfellsháls, því stirt er að fara með svona
flutning að austanverðu vegna gilja. Ekki
veit ég annað en allt hafi gengið vel inn að
Hvítá.
Nú er ekki víst að allir viti lengur
hvað kviktré eru. Því langar mig að lýsa
þeim aðeins. Þetta voru tveir langir stau-
rar. Þeir voru settir hvor sínu megin utan
á tvo hesta með aktygjum sem gengu hvor
á eftir öðrum. Staurarnir voru festir á
aktygin eins og vagnkjálkar. Haft var gott
bil á milli hestanna og þar myndaðist
flutningsrýmið. Stundum voru líklega festar þverspýtur á
staurana til að flytja vaming. Oft áður fyrr voru fluttar
lrkkistur á þennan hátt. Áður en aktygi komu til sögunnar
hafa líklega verið notaðir klyfberar til að festa staurana á.
Til að nota þennan útbúnað þurfti stillta hesta. Við flutn-
inginn á bátunum hafa þeir verið skorðaðir með kjölinn á
milli stauranna.
Bátarnir voru hafðir við Hvítá rétt ofan við brúna
sem nú er. Gerð voru byrgi á hvorum bakka þar sem þeir
voru geymdir yfir veturinn. Þetta voru hlaðnar tóftir,
þaklausar. Bátarnir voru dregnir inn í þær á hvolfi og
skorðað við þeim. Þama voru þeir til taks næsta vor
þegar fyrstu menn komu að, en það voru oftast grenja-
leitarmenn. Eftirleitarmenn voru aftur á móti oftast
síðastir á ferðinni að haustinu. Á sumrin voru bátamir
dregnir það upp að áin flyti ekki undir þá. Alltaf var
þess gætt að skilja svo við að einn bátur væri hvom
megin svo þeir væru tiltækir fyrir fólk úr hvorri áttinni
sem það kom.
Bátamir voru meðal annars notaðir við að koma
tjallfé suður yfir Hvítá. Var þá féð rekið út í ána. Svo
var róið fyrir neðan hópinn og ef fé fór að reka undan
straumi var því bjargað í land. Hestar voru reknir yfir en
menn og farangur ferjað í bátunum. Þeir vom líka
notaðir í vorrekstrum til að ferja lömbin innyfir, en ég
tók aldrei þátt í því. Þess má og geta að efnið í sæluhúsið
í Hvítámesi mun hafa verið flutt yfir ána á þessum
bátum. Tóftin var hlaðin haustið 1929 en húsið svo byggt
sumarið eftir.
Ég fór fyrst á fjall árið 1931. Þegar komið var með
safnið að ánni var veður þokkalegt. Gekk mjög vel að
koma fénu yfir og bar ekkert til tíðanda. Haustið eftir
komum við að ánni í blíðuveðri og kvöldsól. Þá gekk
illa. Féð gafst upp eða snéri aftur í miðri á. Var verið að
reyna að innbyrða féð og það var erfitt verk. Einn réri
og annar reyndi að draga rennblauta kindina upp í bátinn.
Merkilegt að ekki skyldi hvolfa. Þegar komið var yfir
með féð voru allir uppgefnir og var tjaldað á sandinum
norðan við ána. Um nóttina gerði frost. Daginn eftir var
farið suður yfir með hesta og farangur. En venjulega var
tjaldað sunnan við ána, á Horninu sem kallað var. Það er
Tómas Tómasson.