Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2009, Blaðsíða 4

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2009
Skógarítak áttu Hamrabændur í Snjáfuglstaðaskógi,
sem presturinn þar vill reyndar ekki kannast við þegar
jarðarbókin er rituð. Hér er skrásetjarinn, Axel Friðrik
Jónsson, ábúandi á Hömrum greinilega að enduvekja
gömul ítök sér til framdráttar. Hann var glúrinn í við-
skiptum og átti víða jarðarhluta.
LANDNÁM
Landnámabók, 99. kafli, 4 m.gr.: „Ketilbjörn nam
Grímsnes allt, upp frá Höskuldslæk og Laugardal
allan Byskupstungu upp til Stakkár og bjó að Mos-
felli. Börn þeirra voru Teitur og Þormóður. Ketill,
Þórkatla, Oddleif, Þorgerður, Þuríður. Skæringur hét
son Ketilbjarnar, laungetinn." Haraldur Matthíasson,
menntaskólakennari að Laugarvatni og fræðimaður,
kom með þá tilgátu að einhver sona Ketilbjarnar hafi
reist sér bú á stórbýlinu Hömrum, það gerir einnig
Einar Arnórsson 1950. (Árnesinga saga II)
Teitur (f. um 909) bjó í Skálholti. Ekki er vitað
hvar Ketill (f. um 900), Þormóður (f. um 900), Þor-
leifur (f. um 900) og Skæringur (f. um 900) bjuggu,
og ekki heldur kunnugt um niðja þeirra, nema Þor-
móðs sem átti eina dóttur. Hugmyndin er skemmtileg
en nær aldrei lengra.
Ketilbjörn og ættmenn hans voru í fyrstu kallaðir
Mosfellingar en síðar Haukdælingar og skýrist það af
því hvar höfuðból þeirra voru. Þeir voru mjög valda-
miklir á þjóðveldisöld.
Til er munnmælasaga er segir að Ketilbjörn gamli,
Ætt Hermanns Tönsberg á
Hömrum:
Jón „yngri“ Olafsson, f. um 1681. Bóndi á Hömr-
um. Kona hans var Þórunn Freysteinsdóttir f. urn
1681
Guðmundur Jónsson, 1726-31. maí 1785, bóndi
á Hömrum og hreppstjóri í 30 ár. Kona hans var
Hallgerður Magnúsdóttir f. um 1730
Jón Guðmundsson, 1759-1841, bóndi á Hömrum.
Kona hans var Ingibjörg Þórðardóttir, f. um 1761
Snorri Jónsson, 1791-1868, bóndi á Hömrum.
Kona hans var Sigríður Einarsdóttir, 1797-1877
Katrín Snorradóttir, 1829-1891, húsmóðir á Hömr-
um. Maður hennar var Jón Björnsson „eldri“,
1828-1877
Ingibjörg Jónsdóttir, 1853-1898, húsmóðir á
Hömrum, móðursystir Sigríðar Bjarnadóttur og
fóstra hennar
Sigríður Jónsdóttir, 1853-1898, húsmóðir á Hömr-
um, móðursystir Sigríðar Bjarnadóttur og fóstra
hennar
Sigríður Bjarnadóttir, 1893-1991, húsmóðir á
Hömrum
Gunnar Jóhannesson, 1932- -bóndi á Hömrum
Auður Gunnarsdóttir, 1977- -bóndi á Hömrum
landsnámsmaður sé heygður í landi Eyvíkur niður
við Hestvatn, fjarri öllum þáverandi kirkjuklukk-
um. Geta má þess að Ketilbjörn er forfaðir afa míns,
Jóhannesar Jónssonar (1885-1968) bónda á Hömrum,
en hann er 26. frá honum talið.
Elstu heimildir, sem ég þekki, um atburði sent
tengjast Hömrum eru frá 999.
I Brennu-Njálssögu segir frá ferðum Guðleifs Ara-
sonar og Þangbrands kristinboða. Þeir riðu niður í
Grímsnes. Veita átti þeim fyrirsát við Hestlæk.
Elstu ritaðar heimildir um búsetu á Hömrum eru frá
1160, þegar Finnur Arnórsson, (fæddur um 1120) prest-
ur, að Hömrunt sótti um Mosfellsprestakall og fékk en
sleppti kalli. Ljóst er að kirkja, alkirkja með þjónandi
presti, er þá komin á Hömrum. Finnur deyr 21. mars
1196, og ef að líkum lætur hefur útför hans farið fram
frá kirkjunni sem hann þjónaði og hann jarðsettur þar.
Um það leyti segir í skrám Páls biskups Jónssonar,
(biskup 1195-1211) að prestlaust sé á Hömrum.
Það er mjög eðlilegt að alkirkjan á Hömrum hafi
orðið undir í samkeppni við tvær öflugar kirkjur.
nánast í túnfætinum, Mosfells- og Skálholtskirkju,
enn fremur var kirkja á Apavatni. Mosfell liggur mun
betur við samgöngum en Hamrar, sem er umlukt ám á
þrjá vegu, eins og áður er lýst. Aðrar kirkjur í Gríms-
nesi á þessum tíma voru á Búrfelli og Snæólfsstöðum
(Snæfoksstöðum) og líklega Öndverðarnesi. Kirkjurn-
ar í Grímsnesi eru prestlausar um 1200, skv. skrá Páls
biskups Jónssonar, kirkjunnar á Öndverðarnesi er þar
ekki getið og lítið um þá kirkju vitað. Af kirkjunum í
Grímsnesi á Hamrakirkja sér elsta vitnisburðinn, þ.e.
þegar Finnur sækir um Mosfell 1160, en þá er hann er
greinilega prestur á Hömrum. Búrfells- og Snæólfs-
staðakirkna er fyrst getið í ofangreindri skrá Páls frá
um 1200. (Að nokkru leyti úr Árnesinga sögu).
Gissur hvíti Teitsson, (f. 952) barnabarn Ketilbjarn-
ar „gamla“ landnámsmanns, lét reisa fyrstu kirkjuna á
Skálholti, sem síðar varð dómkirkja Islendinga þegar
Isleifur sonur hans var vígður biskup 1056.
Hver ætli hafi verið áletrunin á legsteini Finns, ef
steinninn var þá yfirleitt til? Ég minnist alltaf áletraðs
steins sem var í hlöðuvegg vesturbæjarins á Hömr-
um, sem ég gat ekki með nokkru móti áttað mig á.
Ég er alls ekki að spyrða hann við Finn, en það er
deginum ljósara að einhverjir legsteinar hafa átt sér
samastað í kirkjugarðinum á Hömrum, hvað svo sem
síðar kann að hafa orðið um þá. Bændur voru dugleg-
ir að nýta sér það sem var við hendina hverju sinni,
legsteinar hafa t.a.m. verið vel fallnir í vegghleðslur.
Það viðgekkst í Skálholti að nýta brotna legsteina í
kirkjugarðsveggi. Áhugi og virðing fyrir fornmun-
um og minjum var ekki almennur hér áður fyrr. Og
svona í framhjáhlaupi, hvað ætli hafi orðið um allt
grjótið sem var í vegghleðslum á árum áður t.a.m.
kirkjugarðsveggjum, tröðum og bæjar- og útihúsum.
Sjálfsagt hefur það verið urðað á staðnum. Gunnar
Jóhannesson, fyrrum bóndi á Hömrum, hefur sagt
mér að mikið sé af grjóti í jörðu fremst í hlaðinu milli
http://www.ætt.is
4
aett@aett.is