Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2009, Blaðsíða 13

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2009
drunum. Svarta öskuna lagði m.a. héryfirGaltalækjar-
bæinn. Landmannaafréttur spilltist mjög af öskufallinu
og drifu menn sig inn á fjall til að bjarga fénaði sínum
til byggða. Landréttir voru svo í Réttarnesi 11. sept-
ember. Vegna eiturs í öskunni var eitthvað um að kýr
dræpust og talsvert skáru menn af sauðfé um haustið,
sem þeir töldu sýnt að lifði ekki af veturinn.
Á næsta ári (1846) fundust jarðskjálftar áfram, þá
var rosasumar, fénaður var orkulítill og sérstaklega
þreifst ungviði illa, skógurinn húðaðist af öskunni
og mislingar tóku að herja á mannfólkið. Erlendir
vísindamenn voru á ferð vegna eldgossins og trúlega
hafa einhverjir þeirra komið að Galtalæk. Gosinu
linnti, skepnur og menn hresstust og búskapurinn hér
á Galtalæk blómgaðist á ný enda var góðæri 1847,
sem segja má að hafi staðið fram til 1854.
Árni er bóndi í Vestritungu í Landeyjum
(1822-1828) og á Galtalæk í Landsveit (1828-1849).
Þegar Árni var ungur maður heima á Reynifelli
bað Helga móðir hans konur um að passa sig á kven-
semi hans, en ekki er þó til þess vitað að hann hafi
nokkru sinni „snert“ á annari konu en sinni eigin og
hjúskapur þeirra átti nokkurra ára aðdraganda.
í áratugi var eigandi Galtalækjarins Jón Þórðarson
hinn ríki í Móhúsum, Stokkseyrarhreppi (frá 1810
og til dánardags 17.8.1849). Árið 1827 er tvíbýli á
Galtalæk (og það þriðja í hjáleigunni) og er annar
ábúandinn Runólfur Jónsson, ofstopamaður mikill
og gat verið snarvitlaus á geðsmunum. Þetta ár flyt-
ur Runólfur frá Galtalæk, niður í Landeyjar og fær
ábúðarrétt á hluta Vestritungunnar, þar sem Árni bjó.
Engar sögur fara af nágrenni þeirra Áma og Runólfs
hins geðsjúka, þetta ár sem þeir bjuggu báðir í Vestri-
tungu, en hið næsta vor (1828), fær Árni ábúð á hálf-
um Galtalæknum. Ekki mun Árni hafa með öllu verið
ókunnugur þar um slóðir, því þá hafði Jón bróðir hans
búið á þremur jörðum í ofanverðri Landsveit, frá
árinu 1824 og þar af eitt ár sem húsmaður á Galtalæk
(síðasta árið sem Runólfur vanstillti var þar bóndi).
Það er því enginn vafi á að Ámi hefur þekkt vel til
jarðarinnar og auk þess gat hann spurt Runólf, um allt
það er hann vildi vita varðandi afkomumöguleika þar.
Það er enginn vafi á að þegar Árni flytur að Galtalæk,
þá mun honum hafa fundist sem hann hafi „himinn
höndum tekið“ að komast að slíkri jörð. Að vísu gat
hann ekki vaðið grasið upp í mitti á Galtalæk, eins og
hann hafði gert í mýrarkeldunum niðri í Landeyjum.
Þótt spritti seinna hér á vorin, var grasið ákaflega
kjamgott til beitar og frá uppeldinu á Reynifelli kunni
hann vel að hagnýta sér kosti þess að búa á fjallajörð
sem lá næst afréttinum. Héðan frá Galtalæknum var
silungur veiddur í Veiðivötnum og skógurinn hér fyr-
ir innan var „gullsígildi". Hann var til margs notaður;
sem eldnæring í smiðjunni þegar þurfti að hita jám
(dengja ljáina og búa til skeifur), sem árefti á hús
undir torfþökin, sem eldiviður í eldhúsi og til beitar.
Þrátt fyrir þessa miklu notkun hefur skógurinn hér
enst til þessa dags, þótt hann hafi orðið uppblæstrin-
um að bráð víða í nágrenninu.
Ári síðar en Árni flytur að Galtalæk, fer innsti
bær sveitarinnar (Merkihvoll) endanlega í eyði. Oft-
ast höfðu verið þrír bændur á Galtalækjarjörðunum.
Þegar Árni hafði búið þar í sjö ár (1835) hættir and-
býlismaður hans, Guðmundur, þar búskap fyrir elli
sakir (69 ára) og Árni yfirtekur hans jarðarhluta. Ekki
hafði fallið verr á með þeim bændunum en svo að
gamli maðurinn fékk að flytja inn í hús Árna og hlaut
þar alla þá meðhöndlun er hann þurfti, þau 11 ár er
hann átti ólifað. Ári síðar (1836) flytur síðasti bónd-
inn frá Galtalækjarhjáleigu (Stampi) og eftir það situr
Árni einn að allri Galtalækjartorfunni. Árni dmkkn-
aði í Rangá, 59 ára að aldri, þegar hann var að lóðsa
hestamenn yfir ísilagða ána. Margrét ekkja hans stóð
fyrir búinu frá 1849 til dánardags 24.3. 1860. Árni
var búhyggjumaður mikill eins og þeir langfeðgar og
fyrirhyggjusamur um matarforða vegna heimilisins.
Það olli honum engri kæti þegar í ljós kom að kona
hans hafði stungið kjöti í skjóðu hjá snauðu förufólki
enda var margt fólk að fæða á Galtalæk (13 manns
Heklugosárið 1845). Á dögum Árna vom aðalútflutn-
ingsvörur landsmanna: ull, tólg og saltað sauðakjöt.
Mér er kunnugt um eftirtaldar jarðir sem Árni átti
(kaupár er í sviga): Minnivellir í Landsveit (u.þ.b. 1/4
hluta, 1837), Hrútafell Eyjafjöllum (u.þ.b. 1/5 hluta
1846 og 1847) og Lágafell í Landeyjum [ 3/4 hluta].
Kona (25.10. 1821): Margrét Jónsdóttir nr. 15.2.
Þau hjón eignuðust 17 böm og komust 9 þeirra upp.
(Afkomendur Árna og Margrétar hafa fram til okkar
tíma gengið undir nafninu „Galtalækjarætt“. Meðal
afkomenda þeirra em Páll „pólití“, Lýður í Hjalla-
nesi, stórbændumir í Hvammi og Skarði í Landsveit.
Ennfremur hinir fornbýlu góðbændur: Auðunssynir
á Minnivöllum, Jón á Lækjarbotnum, Guðmundur
í Múla, Ingvar á Bjallanum og Valdimar í Hreiðri).
Hinir fornu Galtalækjarmenn voru vandaðir, heiðar-
legir, ábyggilegir og orðheldnir, þ.e. það mátti treysta
töluðum orðum þeirra.
Árni er fæddur 18.2.1790 á Reynifelli, drukknaði í
Ytri-Rangá 2.3.1849.
Finnbogi Þorgilsson hinn ríki
1760-1833
Um hans daga urðu ýmsar uppfinningar erlendis og
iðnbylting hefst hjá Englendingum. George Was-
hington og Benjamín Franklín urðu þá þekktustu
menn Bandaríkjanna. Napoleon barðist í Evrópu
(1805-1815) og Bretar réðust á Kaupmannahöfn
og þröngvuðu Dönum. Danska ríkið er gjaldþrota
(1813), Danir tapa Noregi til Svía. Frakkar gera
stjórnarbyltingu 1830. Þá voru uppi skáldin Goethe
og Schiller og tónskáldin Mozart og Beethoven.
Árið 1800 er Alþingi íslendinga lagt niður. Litlar
siglingar eru til landsins á ámm Napoleonsstyrjald-
http://www.ætt.is
13
aett@aett.is