Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2009, Blaðsíða 7

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2009
Fimmtánda öldin
Fjórtanda öldin er algjör eyða og sú fimmtánda ansi
rýr, ekkert er vitað um ábúendur á Hömrum aftur fyrr
en á miðri 16. öld eða í meira en 250 ár. Við vitum
þó að kirkjan heldur velli. Enginn prestur er kenndur
við kirkjuna, í rituðum heimildum, eftir fráfall Finns
Arnórssonar 1196, svo hér hefur líklega verið lítil
heimakirkja upp úr 1200. í íslensku fornbréfasafni
VII. bindi tímabil 1491-1518, er einnig fjallað um
máldaga kirkjunnar á Hömrum. (sbr. hér að fram-
an).
20. júlí 1433 var Jón Gerreksson (f. 1378) biskup,
danskrar ættar, drepinn eftir að hafa verið dreginn út
úr Skálholtsdómkirkju. Hann hafði um sig hirð 30
írskra sveina, suma hverja býsna ódæla og galt hann
fyrir það.
„... var hann færður úr helgum skrúða og bað hann
sér griða, en við slíkt var ekki komandi.
Þeir fóru með biskupinn vestur í Brúará, settu
hann í sekk og bundu við stein, vörpuðu honum í ána
við ferjustaðinn hjá Spóastöðum, en lík hans rak upp
aftur við Ullarklett niður hjá Hömrum og var grafið
innan kirkju í Skálholti(Rauðskinna hin nýrri). í
Sögu biskupstólanna, segir: „Lík hans rak við Ullar-
KIRKJUGARÐURINN á Hömrum var upp-
götvaður á nýjan leik árið 1963 er verið var að
byggja nýtt íbúðarhús á Hömrum.Vitneskjan um
hann hafði verið mönnum hulin um margar aldir.
Svo gerist það að strákur sem var að grafa fyr-
ir röri kemur niður á hauskúpu. Kristján Eldjárn,
þáverandi þjóðminjavörður, kom á vettvang þegar
garðurinn fannst, ásamt Bjarna Vilhjámssyni þjóð-
skjalaverði. Þeir sáu á legu beinagrindarinnar að
hér mundi vera um kirkjugarð að ræða. Kristján
ætlaði að skoða garðinn betur síðar en ekkert varð
úr. (munnleg frásögn Ingibjargar Tönsberg). Engir
fagmenn hafa komið að þessum uppgreftri síðan
en Gunnar Jóhannesson þáverandi bóndi á Hömr-
um gróf ásamt Einari og Ingibjörgu Tönsberg bæði
nyrst og syðst í garðinum. Kirkjugarðurinn hafði
greinilega verið í notkun í töluverðan tíma því
beinalög voru þrjú, þ.e. teknar höfðu verið grafir
þrisvar á sama stað. Efsta beinagrindin var á aðeins
70 sentimetra dýpi og var greinilega mun yngri en
þær er neðar lágu. Sérkennilegt var að efsta beina-
grindin lá ekki samkvæmt hefðbundnum greftrunar-
siðum heldur mjög ruglingslega. Tvennt gæti komið
til, að vitneskjan um kirkjugarðinn hafi verið til
staðar þegar einhver plágan reið yfir og snör hand-
tök verið höfð við greftrun, eða að komið hafi verið
niður á beinagrindina vegna einhverra framkvæmda
og frágangurinn ekki verið betri, sem telst hæpin
skýring vegna þess hversu heilleg hún var.
HESTASTEINAR. í gömlu hestagerði neðan
Klettanna á Hömrum, er hestasteinn með gati, all
siginn í jörðu, sem klappað er í ártalið 1819 og
upphafsstafirnir S.J. (Snorri Jónsson, fæddur 1791).
Jóhanna Jóhannesdóttir, sem fædd er og uppalin á
Hömrum, minnist hestasteins ,með tilhoggnu gati,
sem amma hennar, Ragnhildur Jónsdóttir (1854
-1938) sat iðulega á og var staðsettur á hlaðinu
framan við bæinn. Brotnað mun hafa upp úr gatinu.
Engin áletrun var á steinunum. Til er ljósmynd, sem
tekin var sumarið 1934 af þýskri starfskonu á Sól-
heimum, af Ragnhildi sitjandi á steininum
AÐRIR HOGGNIR STEINAR. Ég man eft-
ir tveimur öðrum steinum með áletrunum, annar
var í vegg við öskuhaug Vesturbæjarins, líklega til
staðfestingar á því hvenær veggurinn var hlaðinn,
ártalið á honum var örlítið yngra en á hestasteinin-
um, 1830 eða þar um bil. Annar steinn var í hlöðu-
vegg Vesturbæjarins, ég gat aldrei ráðið í áletrunina
á honum. Þessir steinar eru ekki ofanjarðar lengur.
ULLARKLETTUR. Nafnið er gamalt, elstu
heimildirnar eru frá 1433 er lík Jóns Gerrekssonar
biskups rak þar á land. Nafnið segir okkur að þarna
hafi verið þvegin ull um aldir. Þar mátti til skamms
tíma sjá hlóðir, sem síðast voru notaðar um miðja
20. öld af Vesturbæjarbóndanum, Eyjólfi Guð-
mundssyni,til ullarþvottar.
Legsteinn yfir grafreit Hannesar Finnssonar
biskup (d. 1796) og Valgerðar, konu hans, kom með
Eyrarbakkaskipi frá Danmörku í ágúst 1800 og var
settur í geymslu á Eyrarbakka. Steinninn er bæði
stór og þungur sagður 19 skipspund (hvert skip-
spund er 125 kg) 172 sm að lengd, 115 sm að breidd
og um 10 sm á þykkt.
Veturinn 1802 var JónGuðmundsson( 1759-1841),
hreppstjóri og bóndi á Hömrum og fyrrum góðvinur
Hannesar fenginn til að vera „forgangsmaður“ fyrir
flutningi á steininum að Skálholti og skyldi hann
dreginn á ís upp Ölfusá og Hvítá. Hjá Kiðjabergi
var farið upp að Hestvatni og þaðan út Slauku og út
á Hvítá aftur. Þegar að Ullarkletti kom fóru flutn-
ingsmenn þétt með landi þar sem ísinn var traustari,
en þar vildi það óhapp til að steinninn rakst utan
í klettinn og brotnaði af honum hornið. „Og þar
hrökk af honum helvítis hyrnan" varð Jóni að orði
við óhappið. Flutningsmönnum var brugðið. en Jón
hressti þá við með mat og brennivíni áður en haldið
var af stað á ný upp að Skálholti. Steinninn er til
sýnis í kjallara Skálholtskirkju. Heimild Arnesingur
ritll).
KIRKJAN. Kirkjan er horfin 1708 en „menn
minnast þess að húsið var uppi“. Endanleg sögu-
lok kirkjunnar hafa því verið í tíð Jóns Jónssonar
lögréttumanns (1600-1660), hann hefur ekki haft
áhuga á að viðhalda henni eða endurlífga þrátt fyrir
góð fjárráð. Utför hans hefur því farið fram á öðr-
um kirkjustað og er Skálholtskirkja líklegust vegna
mikilla tengsla hans við staðinn. A Hömrum var því
kirkja í um 500 ár.
http://www.ætt.is
7
aett@aett.is