Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2009, Blaðsíða 11

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2009
Gunnar Guðmundsson frá Heiðarbrún:
Langfeðgatal mitt
Eftirfarandi kaflar eru hluti af langfeðgatali
mínu. Finnbogi Arnason var faðir Eyjólfs
sem síðast bjó í Litlu-Tungu í Holtum, föður
Guðmundar Haraldar á Heiðarbrún föður
míns. Geti einhver veitt mér fi-ekari upp-
lýsingar um þessa langfeðga mína, en liér
koma fram, þá er það vel þegið.
Finnbogi Árnason hinn ríki
1822-1877
Á hans búskaparárum studdu Bretar og Frakkar Tyrki
gegn Rússum (Krímstríðið 1854-1856) og Florence
Nightingale sinnti mannúðarmálum. Borgarastríð
í Bandaríkjunum með sigri norðurríkjanna (1865)
og leggja þau undir sig fleiri fylki næstu áratugina.
Nýlenduveldi Englendinga vex mjög. Páfaríkið inn-
limað í Ítalíu (1870). Þýskaland verður eitt ríki og
gerist öflugt (1870). Áður höfðu Danir tapað stríði
gegn Prússum (Þjóðverjum) og misstu þá bæði Slés-
vík og Holtsetaland. Darwin birtir rannsóknarniður-
stöður um þróun lífvera á jörðinni (1859) - leysti það
úr læðingi trúarefa margra.
Þjóðfundurinn er haldinn 1851, þar sem Jón Sig-
urðsson og aðrir íslenskir alþingismenn mótmæla
valdníðslu Dana. Verslunarfrelsi kemst á 1854. Bólu-
Hjálmar er uppi og Jón Árnason safnar þjóðsög-
unum. Einhver þjóðernisvakning er, eins og kemur
fram í kvæði sem Jón Olafsson ritstjóri yrkir 1870,
þegar hann talar um „Danska íslendinga, sem flýja
í lið með níðingafans.“ 1874 er haldin þjóðhátíð og
landsmenn fá stjórnarskrá. Um 1875 flytja margir til
Ameríku og raunar bæði fyrr og síðar.
Fjárkláði berst til landsins með enskum hrút-
um 1856. í kjölfarið var fyrirskipaður niðurskurður
og allt sauðfé var því skorið niður á Galtalæk og á
nærliggjandi svæðum 1858. Sullaveiki var í sauðfé.
Hrossaútflutningur var um 1862 og síðar. 1868 eru
skoskir Ijáir fluttir til íslands og var það til mikilla
bóta við heyöflun. Sala á lifandi sauðum hófst til
Englands 1870. 1873 koma krónur og aurar í stað
rfldsdala og skildinga. (1 dalur = 2 kr. 1 kr. = 48
skildingar). 1886 er Landsbankinn stofnaður.
Eyfellingaslagur 1858. Þá neituðu Eyfellingar að
baða sauðfé sitt, enda var þá búið að reka það á fjall.
Bakkakotsmál hefjast 1861 þegar Jón sonur Runólfs
hins skapveila (sem síðar er nefndur) var í brenni-
vínsslarki og olli dauða Olafs í Miðkoti í Landeyjum.
(Jón þessi var föðurbróðir Runólfs í Hallstúni). í því
framhaldi lenti Magnús Blöndal sýslumaður í átökum
við Jón og Ásdísi „sleggju" systur hans.
Á dögum Finnboga er góðmennið Hermanníus
sýslumaður á Velli (1861-1890) og á búskaparárum
Guðríðar var skáldið og bókmenntamaðurinn Matthí-
as Jochumsson prestur í Odda (1880-1886).
Á dögum Finnboga kom Guðmundur Jónsson
norðan úr Grímsey og varð prestur á Stóruvöllum
(1846-1883). Hann var dökkur á hár, langleitur,
hávaxinn og lotinn. Honum var ósýnt um öll prests-
verk og hafði miklu meiri áhuga á ferfætlingum sínum
en sálum þeirra tvífætlinga sem hann var hirðir fyrir.
Trúlegt þykir mér, að honum og Finnboga á Galtalæk
hafi þótt það harla gott að ræðast við og við getum
verið öldungis viss um það að umræðuefnið hefur
ekki verið trúmál heldur sameiginlegt áhugamál þeirra
beggja sem var meðferð og umsýslan búpeningsins.
Á búskaparárum Finnboga og Guðríðar var árferði
slæmt. 1859-1868 var grasspretta lítil. 1869 var víða
talað um matarskort. 1874 voru talsverðar frost-
hörkur. 1878-1887 var eitt kaldasta tímabil íslands-
sögunnar. Fellisvorið 1882 er Guðríður búandi á
Galtalæk. Snjóbylur varð þá um páska og seinna um
vorið urðu linnulitlir sandbyljir hér á efstu bæjum í
Landsveit og á Rangárvöllum. Gripahús fylltust af
sandi og fénaður féll víða. Svo tók við rosasumar og
mislingar hlupu í mannfólkið.
1860 gýs Katla en það olli engu tjóni. 1878 er eld-
gos nærri Heklurótum, við Krakatind. Olli það engu
tjóni en einhverjar jarðhræringar fylgdu.
Finnbogi er bóndi á Yrjum (1854-1856), Holts-
múla (vesturbæ) (1856-1860) og á Galtalæk í Land-
sveit (1860-1877).
Finnbogi var séður maður í viðskiptum og íhugull.
Með miklum hyggindum og ígrundaðri áætlun náði
hann ábúðarréttinum á Galtalæknum við lát móður
sinnar, en þá var orðin eigandi að Galtalæknum Sig-
ríður (elsta) hin ríka, dóttir Jóns í Móhúsum, þess
sem leigði Áma Galtalækinn upphaflega. Hún var
kona Jóns ríka og bjuggu þau á Vestri-Loftsstöðum
í Gaulverjabæjarhreppi og átti hún Galtalækinn til
dánardags 17.8.1881.
Svo virðist sem Landmannaafréttur hafi verið
Finnboga sérstakur segull og fór hann þangað í fjár-
leitir í vetrarveðri og gisti þá stundum í Landmanna-
helli. Hafa ber í huga að á þessum tíma og löngum
fyrr var útilegumannatrú almennings feikimikil en
ekki kom það í veg fyrir ferðir hans þangað innúr.
Finnbogi var eitthvað dulrænn því hann taldi sig
sjá púka og líka huldufólk. Virðist hafa verið þægileg-
ur maður í viðmóti en mjög vinnusamur eins og þeir
langfeðgar flestir voru. Heimili Finnboga einkenndist
http://www.ætt.is
11
aett@aett.is