Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2009, Blaðsíða 16

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í rnars 2009
Þessir eldri langfeðgar mínir munu ekki hafa verið
bóka- eða lærdómsmenn, segir Gunnar Guðmundsson.
Svo er að sjá sem fjallajarðir hafi meir hcillað þá en
flotncskjan. Það er því ekki fráleitt að ætla að þess-
ir menn hafí í beinan karllegg búið í Rangárþingi frá
landnámsöld, og búnast betur en megin þorra manna.
(Ljósmyndari óþekktur)
fellsætt“. Það sem helst einkennir marga afkomendur
Þorgilsar, er hversu miklir búmenn þeir reyndust vera.
Meðal þeirra eru Ægissíðubændur, Arbæjarhellissystk-
in, Jón Oddsson í Lunansholti og Þverlækjarmenn í
Holtum. Ennfremur Böðvar á Kirkjulæk en hann hafði
mikinn áhuga á vélum og tækni og taldi sig lítinn búá-
hugamann - lifði hann þó góðu lífi á ættarjörð sinni.
Þorgils var fæddur 1718, dáinn 8.10.1763.
Þorgils Jónsson
fæddur 1685, er á Iífi 1733
Um hans daga senda Danir Hans Egede til Græn-
lands, til að kenna „hinaeinu sönnu trú“ (1721). Hluti
íslenskra handrita brennur í Kaupmannahöfn 1728.
Þá voru uppi tónlistarmennirnir Bach og Hendel,
ennfremur grasafræðingurinn Linné.
Á hans dögum urðu hinar miklu deilur Odds Sig-
urðssonar lögmanns við flesta meiriháttar menn á
íslandi, bæði innlenda og erlenda. 1729 var manntal
tekið í Rangárvallasýslu (og tveimur sýslum öðrum)
og var það gert vegna fyrirhugaðrar skikkunar manna
til Grænlandsflutnings - sem ekki varð úr. Frá 1743
urðu verslunarhættir hagstæðari, því nú máttu menn
versla við hvaða kaupmann sem var á landinu. (Eg
man það svo að 1602-1743 hafi Rangæingar ein-
ungis mátt versla við Eyrarbakkaverslun, en trúlegt
þykir mér að einhverjar vörur hafi „smyglast“ frá
Vestmannaeyjum og upp í land). Ný og nákvæmari
fyrirmæli um fermingu (1744). Á dögum Þorgilsar
var biskup í Skálholti Jón Árnason (1722-1743) er
amaðist við fornum íslenskum fræðum og lét prenta
kennslubækur á latínu.
Þá var sýslumaður Nikulás Magnússon á Stórólfs-
hvoli og víðar (1727-1742). Hann leitaði að „dal“
útilegumanna norðan Vatnajökuls og vildi aldrei ræða
þann leiðangur við nokkurn mann og það fékkst held-
ur aldrei orð upp úr fylgdarmönnum hans, um það
hvers þeir urðu vísari. Nikulás drekkti sér í þung-
lyndiskasti á Þingvöllum 1742, en sumir töldu það
ekki vera sjálfsmorð.
12. janúar 1727 var Þorleifur Arason prófastur
á Breiðabólstað á leið austur undir Eyjafjöll. Hann
var þá ölvaður og drukknaði í Markarfljóti. Mála-
ferlisstefna var lesin yfir gröf hans vegna „Svart-
koppumálsins". 1720-1735 var sr. Sigurður Árnason
á Krossi í Landeyjum oft blindfullur við prestsstörf í
kirkjum sínum og reyndi söfnuðurinn að hylma yfir
það háttalag. 1741 drukknaði sr. Jón Gissurarson á
Stórólfshvoli í læk niðri í Landeyjum.
Á búskapartíð Þorgilsar var allgott árferði, mið-
að við það sem áður var, t.d. kom enginn vetur
1732-1733. Sóttir gengu yfir 1739-1740, bólusótt var
1742 og 1746 var nefnt „Sóttarár“.
ll.maí 1721 gaus Katla og varð þá myrkur um
miðjan dag en öskufallið gekk til suðvesturs. Vorið
1725 gaus rétt hjá Heklu án skaða en nokkrir skjálftar
fylgdu. 1732 urðu jarðskjálftar og kippir voru næstu
tvö árin einkum í Holtunum.
Þorgils er bóndi í Kornhúsum, Stórólfshvoli (1729
og 1733) og á Efra-Hvoli, Hvolhrepp. I manntalinu
1729 eru sjö manns í heimili: húsbóndinn (44 ára),
húsfreyjan Ingibjörg Árnadóttir (frá Ey er fertug),
fjögur börn þeirra Guðríður, Þorgils, Snjáfríður og
Finnur eru fædd á árunum 1714-1721 og því 8-15 ára.
Herborg dóttir þeiiTa,12 ára, er þá skráð vinnustúlka
hjá rosknum hjónum á Efra-Hvoli. Hvar Ingibjörg, vtl.
13 ára er, veit ég ekki). Sjöundi maðurinn í heimilinu
er blessaður öldungurinn hann Jón faðir húsbóndans.
Jón Þorgilsson
fæddur 1649 og er enn á lífí 1729
Um hans daga er ófriður í Norðurálfu 1700-1721;
hinir herskáu Svíar börðust við Rússa sér til falls.
Englendingar ná Skotum undir sig (1707).
Þá voru biskupar í Skálholti fræðimaðurinn Þórður
Þorláksson og eldtungan Jón Vídalín. Mikil sjóslys
urðu 1685 og 1700. Manntal var tekið á öllu Islandi
1703 og undruðust menn það mjög. Jarðabókarskýrsl-
ur voru skráðar 1709 og líkaði mönnum stórilla sú
yfirheyrsla og vissu ei hvað undirbyggi. Um daga Jóns
átti „Fræða“ - Gísli Ólafsson á Syðri-Rauðalæk í nær
30 ára stríði við kirkjuyfirvöld (1703-1732), því hann
neitaði að sækja kirkju og var í tvígang bannfærður
(1723 og 1728 og er hann sá síðasti er hlaut þá meðferð
hérlendis). Þá [ólst upp] í Rangárþingi hagur en lyginn
og sjálfhælinn brallari, Imi Arnórsson (mál ár 1712).
Stefán Jónsson í Skipagerði (landsdrottinn Jóns)
náði því ei að verða sýslumaður Rangæinga. Prestur á
Stórólfshvoli var lengi sjósóknarinn og bóndinn Gísli
Bárðarson í Forsæti.
Á yngri árum Jóns og fram um 1670 var árferði gott.
1676 var sultur Sunnanlands og frá þeim tíma og til
1701 voru stórharðindi. 1681 urðu mikil skipstöp og
drukknanir Landeyinga. 1695 jukust harðindin og það
ár gekk landfarsótt. í vetrarhörkunum 1696 átu hestar
hrosshræ og féð ullina hvert af öðru. 1697 lögðust refir
http://www.ætt.is
16
aett@aett.is