Bændablaðið - 18.05.1999, Qupperneq 22

t
Sunnlenskir bændur kynntu
sér sauOfjárrækt í Skoflandi
Búnaðarsamband Suðurlands
gekkst á dögunum fyrir fræðslu-
ferð til Skotlands, þar sem sunn-
lenskum bændum var gefínn
kostur á að kynna sér sauðfjár-
rækt.
Þátttaka varð mjög góð og það
var glaðbeittur 30 manna hópur
sem lagði af stað til Skotlands
snemma morguns hinn 6. apríl.
Við vorum svo heppin að Sigur-
geir Þorgeirsson, framkvæmda-
stjóri Bændasamtakanna, hafði
tekið að sér fararstjóm og var á
heimavelli í Skotlandi þar sem
hann stundaði háskólanám í bú-
fjárfræðum á árum áður.
Lent var í Glasgow og fljótlega
ekið til Edinborgar. Borgarstæði
Edinborgar er sérlega fallegt, mis-
hæðótt og opið. Yfir borginni
gnæfir kastalinn frægi og bjuggum
við á góðu hóteli stutt frá honum.
Fararstjórinn var öllum hnútum
kunnugur í Edinborg. Hann fræddi
okkur meðal annars á því að 2000
fjár var beitt innan borgarmark-
anna allt fram til 1974 til að halda
gróðri í skefjum!
7. apríl.
Við tókum daginn snemma og
lögðum af stað í fyrstu skoðunar-
ferðina. Ekið var í norðvestur frá
Edinborg og stefnt upp í Hálöndin.
Skoskur leiðsögumaður var með í
för og lýsti því sem fyrir augu bar.
Okkur varð einnig starsýnt á hann,
þar sem hann stóð fremst í rútunni
í dæmigerðu köflóttu Skotapilsi og
háum sokkum í stíl. Einnig bar
hann skinnpyngju mikla, og hníf í
slíðrum. Karlmennimir vorkenndu
honum að vera svona fáklæddur í
gjólunni en hann kvað sér ekki
vorkunn, í svona pilsi væru 8 metr-
ar af úrvals ullarefni. 1 pungnum
geymdu menn nesti sitt hér áður
fyrr, en er nú vinsæll geymslustað-
ur fyrir GSM-símann.
Tilraunabú Skoska landbúnað-
arháskólans (SAC) í Crianlarich í
Perthshire er á okkar mælikvarða
stór jörð. Hæð yfir sjó er frá 200
upp í 1025 metrar og er mjög lítill
hluti þess ræktaður og áburðar-
notkun lítil. Grasfræi var síðast sáð
í jörð árið 1982, enda ræktunar-
land erfitt og úrkomusamt veður-
far, rignir allt upp í 3 metra á ári.
Aftur á móti eru sjaldan jarðbönn
af snjó. Á þessu búi er eingöngu
skoskt Svarthöfðafé, sem er mjög
fallegt og gerðarlegt fé, allt hymt.
Því er skipt í hópa, og hefur hver
hópur sína ákveðnu heimahaga.
Hrútunum er sleppt í hólfin til
ánna á fengitíma. Æmar eru
skannaðar á miðjum meðgöngu-
tíma og flokkaðar eftir frjósemi.
Sauðburður byrjar upp úr 20. aprfl.
Lömbin em mörkuð - hver heima-
hagi hefur sitt mark, ær og lömb
em einnig með merki í eyra.
Einlembumar em látnar ganga
úti allt árið og lítið sinnt. Farið er
um hólfið einu sinni á dag um
burðinn. Þær fá kraftfóður og
steinefni í haganum að vorinu, en í
takmörkuðu magni. Mjög sjald-
gæft er að hjálpa þurfi ám að bera.
Lömbin em ekki stór fædd, lík-
lega þar sem eldi er ekki að gagni á
meðgöngu.
Á tilraunabúinu hafa verið
gerðar samanburðartilraunir með
mismunandi meðferð tvflembanna
og kom þá í ljós að væri þeim ekki
sinnt, misstu þær oft annað lambið.
Tví- og þrflembur em því látnar
bera inni undir eftirliti, og ef allt er
í lagi fara þær út eftir sólarhring,
en em á ábomu landi allt sumarið.
Hér áður fyrr var ekki ætlast til að
þessar ær kæmu upp nema einu
lambi, landið er afar harðbýlt, og
ef æmar voru tvflembdar, skar
bóndinn annað lambið strax, þar
sem það þótti feykinóg fyrir ána að
hafa eitt.
Skoskt Svarthöfðafé er í eðli
sínu nokkuð frjósamt sé vel við
það gert, en í Hálöndunum, þar
sem það er látið bjarga sér að
mestu eru um 10% ánna
tvílembdar og 5% geldar. Á
tilraunabúinu skilar hver ær að
meðaltali um 0,7-1 lambi. Lömbin
ganga undir ánum fram í ágúst. Þá
eru tvflembingamir um 30 kg en
einlembingarnir um 28 kg. Þeim
lömbum sem ekki er slátrað þegar
tekið er undan eru seld niður á
láglendið og þau bötuð á grasi þar
til þau hafa náð ca. 16,5 kg falli í
október til desember. Flest lömbin
fara í R-vöðvaflokkinn. Kjöt-
prósenta er 40-45%. Eldislömbin
úr Hálöndunum seljast vel þar
sem þau em harðgerð og laus við
hina og þessa sjúkdóma sem hrjá
láglendisféð. Ánum er ýmist slátr-
að 6 vetra eða þær seldar í mildari
hémð ef þær eru enn hraustar.
Mikið var lagt upp úr að þetta fé
safnaði mör, til forða í vondu
árferði, eins og var raunar algengt
hér.
8. apríl.
Nú var förinni heitið í Rann-
sóknamiðstöð SAC í Skoska land-
búnaðarháskólanum í Bush, rétt
sunnan Edinborgar. Þetta hérað er
mjög búsældarlegt og víða mátti
sjá komakra sem vom að byija að
lifna.
Yfirmaður kjötrannsóknanna
tók á móti okkur. Þama em stund-
aðar rannsóknir, kennsla og leið-
beiningaþjónusta. Tvö fyrirtæki
koma að sauðfjárkynbótum í
tengslum við skólann. Annars
vegar fyrirtæki sem vinnur að sæð-
ingum og erfðatækni, hins vegar
fyrirtæki sem veitir skýrsluhalds-
þjónustu. Kynbótastarfið miðar að
sjálfsögðu að því að auka vöðva-
söfnun og minnka beinahlutfall og
fitu. Góður árangur hefur náðst í
þessu starfi innan Suffolk fjár-
kynsins, þar sem á níu ára tímabili
hafa lömbin þyngst um 6 kfló að
meðaltali við 5 mánaða aldur, fita
á bakvöðva hefur minnkað um 1
mm. og vöðvi þykknað um 3 mm.
Flokkun lambanna í ræktaða hópn-
um var einnig mun betri þar sem
70% þeirra fóm í eftirsóttustu
verðflokkana á móti 40% í við-
miðunarhópnum. Mestu munaði
þar um hve viðmiðunarlömbin
vom feitari.
Sæðingar em nær eingöngu
stundaðar með frosnu sæði. Æmar
em sæddar með kviðstunguaðferð
inn í legið. Fanghlutfall þá er um
70%. í Skotlandi em um 4 millj.
áa, þar af 3 millj. í Hálöndunum.
Um 40 þús. ær em sæddar á rækt-
unarbúum. Stuðst er við kynbóta-
einkunnir í ræktunarstarfinu, sem
byggja á 7 mældum eiginleikum.
Sneiðmyndatæki er notað við
rannsóknir í skólanum. Það var
keypt gamalt frá sjúkrahúsi sem
var að endumýja. Þetta tæki nýtist
mjög vel og gefur nýja möguleika
við samanburð í hinum ýmsu til-
raunum, þar sem alltaf er gengið út
frá sömu punktum í skrokknum
við mælingu. Með því að taka
sneiðmynd á þremur stöðum gefur
það 96% öryggi á vefjasamsetn-
ingu gripsins, á móti 65% með
ómmælingu. Þetta tæki verður þó
aldrei notað hjá hinum almenna
bónda, heldur er það staðsett í
skólanum, en einstakir ræktendur
em famir að nota sér í auknum
mæli að fá skepnur mældar gegn
greiðslu, einkum til að velja hrúta
til sæðinga.
Sauðfé er deyft svo það liggi
kyrrt, en svínin svæfð á meðan á
mælingu stendur! Myndataka
hvers dýrs tekur um 20 mínútur.
Um markaðinn er það að segja
að slátrað er næstum allt árið.
Breskar verslanakeðjur vilja 18-
20 kg. skrokka, en léttustu lömbin
niður í 12 kg fara á markað við
Miðjarðarhaf. Þyngstu lömbin allt
að 30 kg. fara í vinnslu.. Ekki er
marktækur bragðmunur milli
kynja, en fer eftir meðferð og
fóðmn. Nokkrir gerðu sér það til
gamans að skoða glæsilegt kjöt-
borð í stórverslun og eins litum
við inn í litla kjötbúð í þorpi sem
við fómm um. Lambakjötið er
nokkuð dýrt, en undantekningar-
laust mjög falleg vara.
Sérstakir ræktendur framleiða
kynbótahrúta í Skotlandi sem þeir
selja dým verði. Allt að 5-6 millj.
króna verð (þetta er ekki prent-
villa) þekkist í slíkum viðskiptum,
en þá er oftast um einskonar
„gerfiverðlagningu“ að ræða, þar
sem ræktendur skiptast á hrútum.
Algengt er hins vegar að vetur-
gamlir kynbótahrútar séu seldir á
100-240 þús. kr.
Þennan dag heimsóttum við
Tom Stewart sem býr á sögufræg-
um stað rétt hjá Kelso, með bland-
aðan búskap, 180 svartskjöldóttar
kýr og einnar milljónar lítra kvóta.
Kýr ganga úti frá byrjun maí til 15.
okt. Afurðir um 5.800 lítrar eftir
kúna með 1000 kg kjamfóðurgjöf.
Kýmar eru mjög hraustar að eðlis-
fari og þarf sjaldan að fá dýra-
læknahjálp. Kvígumar bera um 30
mán. aldur. Þær elstu verða 10-11
vetra. Þama var mikil komrækt.