Bændablaðið - 05.07.2005, Qupperneq 28

28 Þriðjudagur 5. júlí 2005
Burðarferill íslenskra kúa
- helstu niðurstöður könnunar-
Burðarvandamál
73,4%
4,7%
0,3%
6,7% 8,7% 6,3%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
Engin Afturfótafæðing Legsnurða Mjög stór kálfur Annað Ekki vitað
Flokkur
H
lu
tf
al
l
bu
rð
a
1. mynd. Burðarvandamál
Í ríflega helmingi tilfella gekk burður sinn gang án aðstoðar,
rúmlega fjórðungur kúnna fékk lítilsháttar aðstoð við burðinn
og rúm tíunda hver kýr mikla aðstoð. Nánara yfirlit yfir burð-
araðstoð má sjá á 2. mynd.
Afdrif kálfanna
81,1%
18,8%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
Kálfurinn lifði Kálfurinn drapst
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
3. mynd. Afdrif kálfanna
Langsamlega algengast er að kálfurinn sé nýlega dauður eða
drepist í burðarliðnum, gildir það um 3 af hverjum 4 kálfum,
7,1% þeirra voru löngu dauðir. Óhætt er að segja að hér fáist
staðfesting á þeim grunsemdum sem uppi hafa verið, um að
kálfarnir drepist í burðinum. Smákálfavanhöld eins og þekkt
eru í nágrannalöndunum, þar sem talsverð vanhöld eru á
fyrsta hálfa æviárinu, eru því mjög lítil hér á landi. Nánari út-
listun er á 4. mynd.
Ef dauður
7,1%
40,9%
35,4%
3,1% 1,6% 1,6%
10,2%
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
30,0%
35,0%
40,0%
45,0%
Löngu
dauður
Nýdauður Drapst í
fæðingu
Drapst á 1.
klst.
Drapst á 1.
sólarhr.
Drapst eftir
1.
sólarhring
Ekki skráð
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
4. mynd. Hvenær kálfarnir drepast
Um heilsufar kúnna um burðinn er það að segja að 6,8%
kúnna voru skráðar með doða og 4,5% fastar hildir, aðrir
sjúkdómar voru mun sjaldgæfari, eins og sjá má á 5. mynd.
Heilsufar kýrinnar um burð
4,5%
6,8%
1,9%
0,4% 0,6%
0,0%
1,0%
2,0%
3,0%
4,0%
5,0%
6,0%
7,0%
8,0%
Fastar hildir Doði Júgurbólga m.
hita
Annað Kýrin drapst
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
k
ú
a
5. mynd. Heilsufar kúnna um burðinn
Sæðinganaut voru feður 77,1% kálfanna og heimanaut feður
22,9% kálfanna, eins og sjá má á 6. mynd. Ef kýr gengu með
fang undan heimanauti, heyrði til algerra undantekninga að
væntanlegur burðardagur væri þekktur.
Faðerni kálfanna
77,1%
22,9%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
Sæðinganaut Heimanaut
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
k
á
lf
a
6. mynd. Faðerni kálfanna
Alls voru 39 kálfar vigtaðir og reyndust þeir vera 34,8 kg að
meðaltali við burðinn. Þeir sem drápust voru ívið þyngri en
þeir lifandi fæddu, 37,9 kg á móti 34 kg. Munurinn er þó
naumast marktækur eins og sjá má á 7. mynd.
Stærð og vanhöld
0%
15% 16%
17%
25%
29%
0
50
100
150
200
250
300
Mjög lítill Lítill Tæplega
meðal kálfur
Rúmlega
meðal kálfur
Stór Mjög stór
Stærðarflokkur
Fj
öl
di
k
ál
fa
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
V
an
hö
ld
in
na
n
st
æ
rð
ar
fl
ok
ka
8. mynd. Samhengi stærðar kálfsins og vanhalda
Verulegur munur reyndist vera á vanhöldum eftir faðerni,
15,3% vanhöld voru undan sæðinganautum en 31,2% undan
heimanautunum. Þess ber þó að geta að gera má ráð fyrir að
heimanautin séu nær eingöngu notuð á kvígur. Þriðjungs
vanhöld verða þó að teljast gríðarlega mikið. Á sl. ári voru
vanhöld undan 1. kálfs kvígum ríflega 22%, skv. niðurstöðum
skýrsluhaldsins. Myndræn lýsing er á 9. mynd.
Burðarhjálp
55,5%
28,2%
11,6%
2,6%
0,3% 1,7%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
Engin Lítilsháttar Mikil M. aðstoð dýral. Keisaraskurður Ekki skráð
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
k
ú
a
2. mynd. Burðarhjálp
Afdrif kálfanna voru þau að fjórir af fimm lifðu og einn af
fimm drapst, eins og sjá má á 3. mynd. Þessi niðurstaða er
ívið hærri en niðurstöður skýrsluhaldsins 2004 gefa til
kynna. Það er eðlilegt í ljósi þess að stærstur hluti búanna er
með í úrtaki vegna mikilla vanhalda.
Ýmsar athugasemdir voru skráðar, algengast var að kálfinn
bæri vitlaust að, haus sneri upp í loft, framfætur væru kreppt-
ir eða haus snúinn afturmeð. Þá létu tveir lífið undir flórsköf-
um, fylgjan kom á undan í nokkrum tilfellum, sérstaklega
áberandi á einu búi. Fáeinir höfðu kafnað í belgnum. Einn
kálfur fæddist stórkostlega vanskapaður en þó lifandi, við
nánari athugun kom í ljós að móðir hans var undan hálf-
systkinum. Í fimm tilfellum var þess getið að faðir kálfsins
væri af Limousine kyni, þeir voru stórir en lifðu allir og
burður gekk átakalítið fyrir sig. Það er vísbending um blend-
ingsþrótt þessa eiginleika. /BHB
Eyðublöð til skráningar burðarupplýsinga voru send til 90 skýrsluhaldsbúa, sem lentu í úrtaki vegna könnunar á
orsökum kálfavanhalda. Á eyðublaðinu voru bændur beðnir um að skrá númer kýrinnar, væntanlegan burðardag,
föður kálfsins (sæðinganaut eða heimanaut), burðardag og burðarferil, burðarvandamál, burðarhjálp, kyn, stærð
(á skala 1-6) og þyngd í kg, afdrif kálfsins og heilsufar kýrinnar um burðinn.
NIÐURSTÖÐUR
Alls fengust upplýsingar um gang burðar hjá 687 kúm á 27 búum, sem báru á tímabilinu ágúst 2004 til janúar 2005. Í tæplega ¾ tilfella voru engin skráð
burðarvandamál, önnur burðarvandamál en þau sem voru á lista voru skráð í 8,7% tilfella og mjög stór kálfur var talinn orsök burðarvandamála í 6,7% til-
fella. Nánari útlistun er á 1. mynd.
Afdrif kálfa og þungi
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
45,0
Afdrif
Þ
u
n
g
i,
k
g
Lifandi
Dauður
7. mynd. Afdrif kálfa og þungi
Samhengi stærðar og vanhalda er náið, allir af mjög litlu kálf-
unum lifðu en tæpur þriðjungur mjög stóru kálfanna drapst.
Fylgni (R2) vanhaldahlutfalls og stærðarflokks er 0,878, sem
er mjög sterkt samhengi. Nánara yfirlit er á 8. mynd.
Faðerni og vanhöld
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
30,0%
35,0%
Sæðinganaut Heimanaut
Faðerni
V
a
n
h
ö
ld
9. mynd. Faðerni kálfanna og vanhöld
Svo sem vænta mátti var heilsufar kúnna með ýmsum hætti
um burðinn. Doði var algengastur, hrjáði tæp 7% kúnna. Tæp
5% kúnna voru með fastar hildir. 4 kýr af þessum 687 drápust
eftir burðinn eða 0,6%. Nánari útskýringar á 10. mynd.
Heilsufar kýrinnar um burð
4,5%
6,8%
1,9%
0,4% 0,6%
0,0%
1,0%
2,0%
3,0%
4,0%
5,0%
6,0%
7,0%
8,0%
Fastar hildir Doði Júgurbólga m.
hita
Annað Kýrin drapst
Flokkur
H
lu
tf
a
ll
k
ú
a
10. mynd. Heilsufar kúnna um burðinn
Lengd burðarferils var skráð í 136 tilfellum. Að jafnaði tók
burðarferillinn 2 klst. og 2 mínútur, upphaf hans var ýmist
þegar belgur var kominn eða sá á klaufir. Hann var talsvert
lengri þegar kálfurinn drapst, um þrjár klst., á móti 1 klst. og
47 mín. þegar kálfurinn var lifandi fæddur.