Bændablaðið - 28.01.2009, Blaðsíða 27

23 Bændablaðið | miðvikudagur 28. janúar 2009
„Mig langaði að skapa mér
eitthvað að gera hérna heima
við,“ segir Garðar Jónsson á
Stóruvöllum í Bárðardal. Þar
hefur hann hefur rekið fyr-
irtæki sitt, Stóruvelli ehf., um
árabil en upphaf þess má rekja
til ársins 1992. Áður fyrr var
rekinn hefðbundinn búskap-
ur á Stóruvöllum, auk þess sem
bændur reyndu fyrir sér í loð-
dýrarækt með litlum árangri, en
nú felst starfsemin í því að bræða
mör og lambafitu. Á Stóruvöllum
hefur um árabil verið framleidd
afar vinsæl hamsatólg, hangiflot
og útikerti að auki.
Garðar er fæddur og uppalinn á
Stóruvöllum og tók við blönduðu
búi foreldra sinna á sínum tíma, en
sjálfur bjó hann einkum með kýr og
var með um 30 kýr á meðan hann
stundaði kúabúskap. „Nú, svo kom
að því að endurnýja þurfti ýmis-
legt hér í útihúsum, m.a. hlöðu og
fleira og ég hugði á framkvæmdir,
en þegar ég fór að bera mig upp
við ráðunauta og fleiri um þau mál
var mér bent á nýjar búgreinar sem
mjög væru að ryðja sér til rúms
og þótti afar fýsilegt fyrir mig að
skipta yfir í, sem sé að hefja loð-
dýrabúskap og hætta með kýrnar.
Menn voru með alls konar útreikn-
inga og allt bar að sama brunni, nið-
urstaðan gæti ekki orðið önnur en
bullandi hagnaður af starfseminni.
Ég lét freistast eftir að hafa legið
yfir þessum útreikningum lengi vel,
enda ráðleggingar á einn veg; þetta
gat ekki klikkað og ég man eftir
því að í öllum útreikningum var
skinnaverð alltaf gefið upp 2.100
krónur. Nú, svo var mikið talað um
að í þessari nýju búgrein væri fram-
tíðin,“ segir Garðar.
Kappið meira en forsjáin
Hafin var uppbygging loðdýrabús
á jörðinni, minkaskáli var tekinn í
notkun um áramótin 1987/1988 og
var búið rekið í fimm ár. „Við vorum
í þessu alltof lengi, við unnum úti
bæði hjónin allan tímann til að eiga
fyrir fóðrinu og urðum að lokum
sammála um að betra væri að fá sér
einn kött! Það væri möguleiki á að
fóðra hann,“ segir Garðar en leik-
ar fóru svo að loðdýrarækt var hætt
á Stóruvöllum. Garðar telur þó að
loðdýrarækt sé ágæt búgrein nú, en
á sínum tíma þegar bændur voru í
stórum stíl hvattir til að skipta yfir
og hefja loðdýrabúskap hafi und-
irbúningur ekki verið nægur, of geyst
hafi verið farið í upphafi og ekki næg
þekking fyrir hendi. Kappið hafi
verið meira en forsjáin og eiginlega
var þetta á sínum tíma tóm þvæla,
segir Garðar og bætir við: „En það
er hið besta mál að rækta loðdýr,
þessi dýr éta úrgang og við seljum
svo afurðirnar, skinnið, til útlanda og
sköpum með því gjaldeyristekjur.“
Þekkingin sé meiri núna og reynsla
komin á búgreinina.
Tilraunaframleiðslan hófst í
eldhúsinu
Eftir að hafa brugðið loðdýrabúi
var Garðar við ýmis störf, sótti
sjóinn yfir veturinn og vann við
jarðboranir að sumrinu. Á yngri
árum var hann iðulega á vertíð í
Þorlákshöfn og telur að hugmyndin
að fyrirtæki sínu hafi kviknað þar.
„Það var mikið um að boðið væri
upp á saltfisk og skötu í matinn, en
menn voru sammála um að vant-
aði almennilega hamsatólg með.
Ég hugsa að hugmyndin að þess-
ari framleiðslu hafi orðið til í koll-
inum á mér þarna, mér fannst að
gera þyrfti bragarbót á þessu,“ segir
hann.
Tilraunir hófust með framleiðslu
og sölu á hamsatólg og tólg árið
1992, byrjað var í eldhúsinu heima
á Stóruvöllum og í upphafi var tólg-
in seld í eina fiskbúð í Reykjavík.
„Svo vatt þetta upp á sig, fleiri aðil-
ar föluðust eftir tólginni og þá fóru
hjólin að snúast,“ segir Garðar, en
í framhaldinu var farið að huga að
aðstöðu undir starfsemina. Í fyrstu
var starfseminni fundinn staður
í gamla mjólkurhúsinu og fékkst
leyfi til að breyta því í iðnaðar-
húsnæði sem uppfyllti skilyrði til
matvælaframleiðslu. Framleiðslan
hófst svo af fullum krafti ári síðar
og félag um reksturinn var stofn-
að árið 1995. Smám saman hefur
framleiðslan aukist, jafnframt því
sem tækjabúnaður hefur verið auk-
inn og bættur, svo og aðstaðan.
Byggði nýtt hús undir starfsemina
eftir eldsvoða
Það var svo í byrjun árs 2004 sem
áfall dundi yfir. Bárðdælingar
voru saman komnir á þorrablóti í
félagsheimilinu Kiðagili, skammt
frá bænum, þegar eldur braust út.
Þegar að var komið stóðu húsa-
kynni verksmiðjunnar í björtu báli.
Allt brann til kaldra kola og Garðar
stóð að morgni í rústunum. „Þá
fannst mér langeinfaldast að gefast
bara upp,“ segir hann, en það var
þrjóskan sem bjargaði málum. Í
stað þess að hætta bretti hann upp
ermar og hóf uppbyggingu á nýjan
leik. Í fyrstu kom hann sér upp
bráðabirgðaaðstöðu í gámum á
meðan hugað var að framhaldinu.
En sjaldan er ein báran stök, um
vorið eða í maí kom aftur upp eldur
í verksmiðjunni og allt brann sem
brunnið gat. „Ég fór þá að grufla í
þessu, hélt að þetta væri eitthvað
í framleiðsluferlinu og málið var
rannsakað gaumgæfilega. Í ljós
kom að svo var ekki, kapall hafði
brunnið yfir og valdið eldsvoð-
anum. Ég hugsaði mig töluvert
um, en niðurstaðan varð svo sú að
ég ákvað að byggja upp á nýtt,“
segir Garðar en að þessu sinni var
byggt nýtt 160 fermetra hús á jörð-
inni undir starfsemina. Það var
mikil stækkun frá því sem áður
hafði verið, en í mjólkurhúsinu
hafði hann haft til umráða um 24
fermetra. „Húsnæðið er fullnýtt nú,
það má ekki vera minna, umfang
starfseminnar er orðið það mikið,“
segir Garðar sem þó hyggur ekki á
þessari stundu á stækkun húsnæðis:
„Það sem fyrir er verður að duga.“
Garðar fær hráefni frá sláturhúsi
Norðlenska á Húsavík, um 50 til 60
tonn af mör á ári sem brædd eru á
Stóruvöllum. „Þetta er náttúrulegt
hráefni sem við nýtum og búum
til verðmæti úr, ella væri því hent,“
segir hann. Uppistaðan í framleiðsl-
unni er hamsatólg, sú framleiðsla
dregur vagninn, eins og hann orðar
það. En einnig er á staðnum fram-
leidd hrein tólg sem m.a. er notuð
til að steikja kleinur, laufabrauð
„með laufabrauðsbragði!“ eins og
Garðar orðar það og fleira eins og
lummur og skonsur, auk þess sem
hana má nota til að djúpsteikja
kartöflur. Hangiflot er og fram-
leitt á Stóruvöllum, sem líkt og
hamsatólgin er notað sem útálát á
fisk. Tólg er líka seld til sápu- og
kremgerðar, en afgangstólg fer í
svína- og loðdýrafóður.
Salan hefur að sögn Garðars
verið jöfn og þétt og hann segir það
í raun undrum sæta að sala á tólg
hafi langt í frá minnkað og vísar þá
til tíðarandans, þar sem fita af öllu
tagi er litin hornauga.
„Svo hef ég alltaf verið með
framleiðslu á útikertum svona til
hliðar og þau hafa selst ágætlega.
Við finnum að nú vill fólk kaupa
íslenskt, enda er að mínu viti algjör-
lega óþarfi að flytja inn útlend kerti
í gámavís þegar sambærileg eða
betri vara, framleidd hér heima, er
í boði,“ segir hann.
Starfsemi Stóruvalla ehf. skapar
atvinnu í Bárðardal, en að jafnaði
eru fjórir til sex starfsmenn þar í
hlutastarfi og er vinnutími sveigj-
anlegur, flestar konurnar sinna jafn-
framt hefðbundnum búskap heima
við, en hann er aðalatvinnuvegur
Bárðdælinga. „Við keyrum fram-
leiðsluna mest yfir veturinn, það
er rólegra yfir starfseminni yfir
sumarmánuðina. Konurnar þurfa
að komast frá á vorin til að sinna
sauðburði og á haustin tekur við
smalamennska, réttir og fleira, en
þetta fyrirkomulag hentar vel því
salan er langmest yfir veturinn,“
segir Garðar.
Þarfir landsbyggðarinnar
hundsaðar
Hann nefnir að vissulega séu ýmis
vandkvæði samfara því að reka
fyrirtæki af þessu tagi í Bárðardal,
en Stóruvellir eru vestan við
Skjálfandafljót um 20 kílómetra frá
þjóðvegi 1, sunnan við Goðafoss.
„Það gefur auga leið að allir
aðdrættir kosta sitt, verðið hefur
rokið upp að undanförnu og flutn-
ingskostnaður er mikill en aðal-
markaðurinn er á höfuðborg-
arsvæðinu, um 80% af sölunni
eru þar,“ segir Garðar og hugsar
stjórnvöldum þegjandi þörfina. Þau
hafi um árabil gjörsamlega hunds-
að þarfir landsbyggðarinnar. „Það
er einhvern veginn eins og þau
finni alltaf upp á gjöldum sem mest
bitna á landsbyggðarfólki,“ bætir
hann við og nefnir álögur á flutn-
inga sem dæmi. Eldsneytisverð sé
líka óheyrilegt og dreifbýlisbúar
hafi ekki neitt val, þeir geti ekki
ákveðið að spara með því að leggja
einkabílnum og taka strætó.
Þá bendir hann á að vegir í
Bárðardal séu afar slæmir og komi
það niður á uppbyggingu ferðaþjón-
ustu, fólk sem vant er malbikuðum
vegum veigri sér við að leggja í
langferðir um dalinn þó hann hafi
upp á margt að bjóða. „Vegirnir
eru alveg hrikalegir hérna og þeir
fæla frá,“ segir hann og þekkir
gjörla til, hefur séð um skólaakst-
ur í sveitinni um árabil og ekur
daglega um Bárðardal með skóla-
börn í Stjórutjarnaskóla, um 110
kílómetra hvern virkan dag. Það
gerir um 5000 kílómetra á mánuði.
Engar lagfæringar hafa verið gerðar
á veginum um Bárðardal frá árinu
1965, utan þess að borinn er í hann
leir og hann ausinn vatni af og til.
Langþráðar úrbætur í vegamál-
um hafa látið standa á sér, langt er
síðan fé var eyrnamerkt til endur-
bóta á vegum í Bárðardal en verk-
efninu ævinlega ýtt til hliðar og
gerir Garðar sér ekki nokkrar vonir
um að við núverandi ástand í efna-
hagsmálum þjóðarinnar verði þráð-
urinn tekinn upp.
„Það var búið að taka ákveðna
upphæð frá fyrir nokkrum árum.
Hún hefur ekki hækkað neitt en
það sama gildir ekki um annað,
allt hefur hækkað upp úr öllu valdi,
svo að ég geri ráð fyrir að lítið fáist
fyrir þetta fé á þessum tímum,“
segir Garðar. Hann hefur þó ekki
annað í hyggju en halda starfsemi
sinni áfram, enda gengur hún vel.
„Ég er ánægður með þetta starf og
starfsemin er mikilvæg fyrir okkur
hér í sveitinni,“ segir hann. MÞÞ
Á Stóruvöllum í Bárðardal eru búin til verðmæti
úr náttúrulegu hráefni sem ella væri hent
Starfsmenn Stóruvalla, frá vinstri: Friðrika Bjarnadóttir Bjarnastöðum, Garðar Jónsson Stóruvöllum, Kristín Ketilsdóttir
Lækjavöllum, Þuríður Sveinsdóttir Arndísarstöðum og Sigríður Baldursdóttir Víðikeri.
Greinilega gaman í vinnunni. Hér eru þær Kristín Ketilsdóttir,
í forgrunni, og Þuríður Sveinsdóttir önnum kafnar við störf sín.
Vöruúrvalið á Stóruvöllum, kerti og hamsatólg í
ýmsum útgáfum.
ÞÓR HF | S ími 568-1500 | www.thor. is
Bændur athugið:
Þjónstubifreið okkar verður á ferð um
landið nú í febrúar. Þeir bændur sem
hafa áhuga á að nýta sér þessa þjónustu
hafi samband við okkur sem fyrst.
Uppstoppun!
Tek að mér uppstoppun á fuglum og dýrum,
Kristján frá Gilhaga,
(ath. breytt heimilisfang)
Lækjartúni 4, 304 600 Akureyri
Sími 892 8154, netfang kr.st@simnet.is
vefur: http://www.krokur.is/kristjan/
Til leigu steypumót,
byggingakrani og
allir fylgihlutir.
Tilbúið til flutnings.
Hagstætt verð.
Upplýsingar í síma
899-6985
Þjónustuauglýsingar ● Þjónustuauglýsingar ● Þjónustuauglýsingar ● Þjónustuauglýsingar ● Þjónustuauglýsingar