Fréttablaðið - 29.02.2012, Blaðsíða 16

16 29. febrúar 2012 MIÐVIKUDAGUR
Áform um byggingu nýs húss yfir sameiginlega starfsemi
Landspítala og Háskóla Íslands
eiga sér langa sögu. Umræða hófst
fyrir alvöru fyrir tæpum 15 árum
í aðdraganda sameiningar sjúkra-
húsanna í Reykjavík sem varð um
mitt ár 2000. Um 2-3 árum síðar
var hinni nýju spítalabyggingu
valinn staður á Grænuborgartúni,
á lóð Landspítala við Hringbraut.
Af hverju var það gert? Var þetta
einhver miðbæjarrómantík, fortíð-
arhyggja, virðing við gamla Land-
spítalann, stríðni við íbúa Þing-
holtanna? Nei, ekkert af þessu,
auðvitað. Tvær ástæður vógu hins
vegar þyngst. Sú fyrri er nálægð
við háskólann. Meginrök fyrir sam-
einingu spítalanna á sínum tíma, að
minnsta kosti í huga starfsmanna,
voru efling starfsemi spítalans, að
bæta þjónustu hans við sjúklinga og
að styðja hann og styrkja sem vís-
indastofnun og kennslustofnun. Til-
gangurinn var með öðrum orðum
sá að efla spítalann sem háskóla-
sjúkrahús og að gera stofnunum
kleift að blanda saman starfsemi
sinni enn frekar, styrkja samstarf
og samvinnu til að efla þjónustu,
rannsóknir og kennslu. Vel á annað
hundrað starfsmanna spítalans eru
jafnframt starfsmenn HÍ.
Fleira en nálægð við heilbrigðis-
deildir kemur hér til. Mikil og
vaxandi samvinna er milli félags-
vísindafólks og þeirra sem starfa
að heilbrigðisþjónustu, enda eru
félagslegir áhrifaþættir heilsu
sífellt að verða mönnum ljósari.
Framfarir í læknisfræði byggja í
sívaxandi mæli á þróun þekkingar
í verkfræði og tölvunarfræði. Fleiri
greinar má nefna, t.d. sagnfræði og
mannfræði. Hér skiptir því nálægð
Landspítala við háskólann allan
miklu máli.
Hin ástæða staðarvalsins er sú
að á Hringbrautarlóð er mun meira
af byggingum sem nýta má áfram
en hefði nýju húsi verið komið fyrir
í Fossvogi. Bygging við Hringbraut
er því mun ódýrari en bygging á
öllum stöðum öðrum sem nefndir
hafa verið. Það væri með ólíkindum
ef fólki finnst það ekki skipta máli.
Eitt af verkefnum Mannrétt-indaskrifstofu Íslands er að
gefa út bækur um mannréttindi.
Út hefur komið fjöldi bóka sem
Mannréttindaskrifstofan á aðild
að á einn eða annan hátt auk rit-
raðar Mannréttindaskrifstofunn-
ar. Á síðasta ári gaf skrifstofan, í
samvinnu við Háskólann á Akur-
eyri, út ritið „Mannréttindi í
þrengingum“ en höfundar þess eru
Aðalheiður Ámundadóttir, meist-
aranemi og stundakennari við
Háskólann á Akureyri, og Rachael
Lorna Johnstone, dósent við laga-
deild Háskólans á Akureyri.
Ritið fjallar einkum um skuld-
bindingar Íslands samkvæmt
Alþjóðasamningi um efnahags-
leg, félagsleg og menn-
ingarleg réttindi og
afdrif þeirra réttinda í
efnahagskreppunni. Í
fyrsta hluta ritsins er
meðal annars að finna
umfjöllun um og skýr-
ingar á skyldum aðild-
arríkja óháð efna-
hag. Þá er jafnframt
gerð grein fyrir skyld-
um aðildarríkja í sam-
ræmi við efnahagsgetu,
til að tryggja stöðuga
framþróun réttindanna,
að þau aukist í stað þess
að verða lakari.
Næst er fjallað um
skyldur ríkja sem glíma
við efnahagssamdrátt
og mun sá hluti eflaust
vekja einna mestan
áhuga lesenda í ljósi
núverandi aðstæðna í þjóðfélaginu.
Þar er m.a. bent á að ef skera þarf
niður og hverfa þannig frá stöð-
ugri framþróun, þarf, auk skyldu
til að tryggja lágmarksinntak
réttindanna, að tryggja að samráð
hafi haft verið við þá sem aðgerðir
bitna á og að niðurskurðurinn hafi
ekki varanleg áhrif. Loks skal þess
ávallt gætt að þeir sem standa höll-
um fæti njóti sérstakrar verndar.
Auk þess að skýra skuldbind-
ingar Íslands samkvæmt samn-
ingnum er fjallað um framkvæmd
hans á Íslandi í kjölfar efnahags-
hrunsins. Meðal annars er á það
bent að þrátt fyrir að félagslegt
öryggi sé réttindi sem tryggja ber
samkvæmt samningnum, þá er það
því miður svo að hluti landsmanna
hefur ekki notið félagslegs öryggis
um árabil og eftir efnahagshrunið
hefur vandinn aukist til muna og
úrræði stjórnvalda til að takast á
við vandann þrengst. Grunnbætur
helstu bótaflokka, s.s. atvinnu-
leysisbætur og örorkubætur, duga
ekki til lágmarksframfærslu og
þeirra þarfa sem uppfylla þarf
samkvæmt samningnum, s.s. við-
unandi fæðis, klæða og húsnæðis
og sífellt batnandi lífsskilyrða.
Auk umfjöllunar um Alþjóða-
samning um efnahagsleg, félags-
leg og menningarleg réttindi,
skyldur ríkja og framkvæmd
samningsins á Íslandi í kjölfar
efnahagshrunsins, leitast höf-
undar við að leiðbeina íslensk-
um stjórnvöldum um hvernig þau
geti, með aukinni mannréttinda-
samþættingu, gætt þess betur að
alþjóðlegar mannréttindaskuld-
bindingar séu virtar þrátt fyrir
efnahagssamdrátt og niðurskurð.
Meðal annars er bent á mikilvægi
mannréttindanálgunar við niður-
skurðaraðgerðir, með því að meta
allar fjárhagsáætlanir og ákvarð-
anir, sem hafa áhrif á réttindi sem
tryggð eru í alþjóðasamningum, út
frá sjónarhorni mannréttinda. For-
senda þess að unnt verði að beita
slíkri mannréttinda-
nálgun er meðvitund
um hver þessi réttindi
eru og hvað í þeim felst.
Því þarf að setja mann-
réttindavernd í öndvegi
í allri áætlanagerð, hafa
eftirlit með framkvæmd
áætlana og mæla árang-
ur út frá mannréttind-
um. Þá ber að hafa gott
eftirlit með því að mis-
munun eigi sér ekki stað
og ef veita á hópum eða
einstaklingum ólíka
meðferð þarf að tryggja
að réttlætanleg og mál-
efnaleg sjónarmið liggi
þar að baki. Enn fremur
skal þess gætt að hlífa
þeim sem standa höllum
fæti fyrir niðurskurði.
Loks er í ritinu bent á
nauðsyn þess að niðurskurður fari
ekki niður fyrir þann lágmarks-
ramma sem markaður hefur verið
um hvern og einn rétt. Þá er einnig
m.a. bent á mikilvægi samráðs við
rétthafana sjálfa og frjáls félaga-
samtök, virks upplýsingaflæðis
milli aðila á öllum sviðum og stig-
um hins opinbera og að ákvarðanir
sem hafi áhrif á réttindi einstak-
linga séu teknar af þar til bærum
stofnunum. Eins og áður sagði
skal mannréttindasamþætting
vera rauði þráðurinn í allri stefnu-
mótun og áætlanagerð og tryggja
þarf að áætlanir nái til alls sam-
félagsins. Það er því mikið gleði-
efni að innanríkisráðuneytið hefur
hafið undirbúning landsáætlunar
í mannréttindamálum. Mannrétt-
indi í þrengingum er aðgengilegt
á heimasíðu Mannréttindaskrif-
stofu Íslands: www.humanrights.
is og má einnig nálgast prentuð
eintök á skrifstofunni að Túngötu
14. Ritið er ókeypis.
Loks er í
ritinu bent á
nauðsyn þess
að niður-
skurður fari
ekki niður
fyrir þann
lágmarks-
ramma sem
markaður
hefur verið …
Bygging við
Hringbraut er því
mun ódýrari en bygging
á öllum stöðum öðrum
sem nefndir hafa verið.
Það væri með ólíkindum
ef fólki finnst það ekki
skipta máli.
· Humar- og krabbamósaík ·
· Ljós hörpudiskur og tómata crème brûlée ·
· Steiktur lambabógur „confit“ og lambahryggur ·
· Croque-monsieur fourme d‘Ambert/Mascarpone ·
· Súkkulaði-Stradivarius með „Pur Caraïbes“ súkkulaði ·
Gestur Perlunnar í ár er Michelinstjörnukokkurinn
Philippe Girardon sem hefur þjálfað flest alla íslenska
matreiðslumeistara sem hafa tekið þátt í hinni
heimsþekktu Paul Bocuse keppni.
í Perlunni
Sími: 562 0200 · perlan@perlan.is · www.perlan.is
Ég kallaði hér í Fréttablaðinu á mánudag eftir málefnalegri
umræðu um raunhæfar aðgerðir
í skuldamálum heimila. Ekki væri
hægt að gera allt fyrir alla en tölu-
vert fyrir marga og það þyrfti að
ræða. Leiðarahöfundur Fbl. gerði
því skóna hér í gær að um kosn-
ingabrellu væri að ræða og að
bakfærsla á hluta verðbóta sem
nemur 5-10% af skuldum heim-
ila muni leiða til bólu og nýs efna-
hagshruns. Veruleikinn er sem
betur fer allt annar og gefur ekki
tilefni til heimsendaspádóma um
vítisvélar.
Matsfyrirtækið Fitch hefur
nýlega bent okkur á að mikill
árangur hafi náðst í ríkisfjár-
málum, en skuldir heimila og
fyrir tækja séu enn of miklar. Það
hlýtur því að teljast ábyrgt efna-
hagspólitískt viðfangsefni hvort
draga megi úr skuldum heim-
ila án þess að skuldsetja ríkis-
sjóð. Færir hagfræðingar hafa
bent á að verðtryggingarkerfið á
Íslandi komi í veg fyrir sjálfvirkar
sveifluleiðréttingar í hagkerfinu.
Það gefur tilefni til að skoða hvort
við getum leiðrétt handvirkt hluta
af sveiflunum. Slíkt fæli ekki í sér
stórkostlega eignatilfærslu heldur
væri bakfærsla á hluta af heima-
smíðuðum vanda.
Skoðanaskipti
Eftir hrun hafa hróp tveggja hópa
yfirgnæft skoðanaskipti um skuld-
ir heimila. Í öðrum hópnum eru
talsmenn þess að bæta öllum allt
sem gerst hefur með gríðarlegum
tilkostnaði. Hins vegar eru tals-
menn, á borð við leiðarahöfund
Fbl., sem telja að ekkert megi gefa
eftir nema hjá þeim sem sýnt geta
fram á örbirgð. Talsmenn beggja
tala fyrir mikilvægum sjónarmið-
um, en við komumst ekkert áfram
með því að kalla á víxl „allt“ eða
„ekkert“. Upplýst umræða bygg-
ist á því að við greinum vandann,
rannsökum hvernig hægt er að
bregðast við, og skiptumst síðan
á skoðunum um hvaða niðurstaða
mæti best ólíkum sjónarmiðum og
skapi víðtækasta samstöðu.
Leiðarahöfundurinn áréttar að
ég hafi ekki gerst sekur um það
lýðskrum að hægt sé að gera allt
fyrir alla – án tilkostnaðar. Ég
hef bent á fjármuni sem nýta má
í umtalsverðar aðgerðir vegna
víðtæks vanda í samfélaginu og
hvernig útfæra megi það. Bendi
aðrir á betri fjármögnunarleiðir
og sanngjarnari útfærslu væri það
fagnaðarefni, því betur sjá augu
en auga. En á meðan við færumst
ekki áfram í umræðunni þá fjölg-
ar á vanskilaskrá, æ fleiri gefast
upp, margt samkeppnishæfasta
unga fólkið okkar flytur til útlanda
og sundrung einkennir samfélag
okkar. Við þær aðstæður skulum
við ekki hafna því að víðtækari
aðgerða er þörf.
Skilyrði til sjálfsbjargar
Hvað dylgjur leiðarahöfundar um
kosningabrellu varðar er gaman
að benda honum á að lesa sitt
eigið blað frá 15. júní 2010, en
þar slær Fbl. því upp á forsíðu að
ég hafi lagt til víðtækar aðgerð-
ir í skuldamálum sem fjármagna
megi m.a. með aukaafslætti líf-
eyrissjóðanna af verðtryggðum
íbúðalánum og skattinneign af
séreign. Þetta hefur verið afstaða
mín lengi, en er engin stundar-
brella. Ég er einfaldlega sann-
færður um að vandinn sé slíkur
að grípa þurfi til umtalsverðra
aðgerða strax. Almennri aðgerð
má beina að afmörkuðum hópum
svo fjármunir nýtist sem best
þeim er þurfa. En þó einhverjir
fái eitthvað sem þeir mögulega
kæmust af án, þá er kostnaður
við það mun minni en hagkvæmni
þess að búa fólki almenn skilyrði
til sjálfsbjargar.
Leitum sátta
Gyða Margrét Pétursdóttir, aðstoðarkennari í kynjafræði við Háskóla Íslands, ritaði grein í
Fréttablaðið 27. febrúar undir fyrirsögninni „Hvar
er manndómurinn”. Þar gerir hún að umræðuefni
nokkur orð mín, sem féllu í útvarpsþætti 25. febrú-
ar, þar sem m.a. var fjallað um bréfaskriftir Jóns
Baldvins Hannibalssonar til ungrar stúlku.
Þar sagði ég m.a., að með skrifum sínum hefði
Jón Baldvin sýnt af sér mikið dómgreindarleysi. Því
sleppti Gyða Margrét í grein sinni. Hún telur hins
vegar, að eftirfarandi orð þáttastjórnanda og mín
feli í sér dylgjur um að verið sé að koma pólitísku
höggi á Jón Baldvin. Þáttastjórnandi spyr: „Er póli-
tík á bak við þetta heldurðu?“ Ég svara: „Það kæmi
mér ekkert á óvart.“
En Gyða Margrét heldur áfram og gefur það fylli-
lega í skyn, að með orðum mínum sé ég að skjóta
skildi fyrir síbrotamann, ofbeldismenn, skrímsli
og kynferðisglæpamann. Þetta er í raun skelfilegur
áburður, sem á sér enga stoð og gengur þvert á allar
hugsanir mínar og afstöðu til þeirra manna og mála,
sem fræðimaðurinn og kennarinn nefnir.
Þetta mál allt er harmleikur, sem vart verður lýst
með orðum. Málið hefur valdið ómældri sorg og
skelfingu í fjölskyldum þolanda og geranda um langt
árabil. Ég sagði í fyrrnefndum útvarpsþætti, að ég
hefði haft veður af bréfum Jóns Baldvins í mörg ár.
Innihald þeirra þekkti ég ekki. Ég hefði hins vegar
álitið að málið væri úr sögunni og fyrirgefningar-
beiðni Jóns tekin til greina.
Það kom mér því algjörlega á óvart, þegar bréf
Jóns Baldvins voru birt í tímariti. Ekki dreg ég í efa
allan rétt þolandans til að birta bréfin, en lái mér
hver sem vill undrun á tímasetningunni og tilgang-
inum. Mér er hins vegar ljóst, að með orðum sínum
og skrifum hefur Jón Baldvin oft skotið fast á til-
tekna einstaklinga og þannig aflað sér óvinsælda og
eignast hatursmenn. Þá sögu þekki ég vel og kæmi
ekki á óvart þótt einhverjir vildu koma á hann höggi.
Það voru hins vegar mistök af minni hálfu, að
gera því skóna, að þetta tiltekna mál kynni að vera
af pólitískum rótum runnið, án þess að rökstyðja það
frekar. Hafi ég með þessum orðum aukið á angur
þolandans í þessu máli, bið ég hana afsökunar
Við Gyðu Margréti Pétursdóttur vil ég segja
þetta: Fyrir þá setningu eina, að það kæmi mér
ekki á óvart að á bak við þetta mál væri pólitík, þá
gefurðu fyllilega í skyn, að ég bregðist í vörn fyrir
síbrotamann, ofbeldismenn, skrímsli og kynferðis-
glæpamann. Öfgar af þessu tagi gera engum gagn.
Fræðimaður og háskólakennari, sem svona skrifar,
leggur ekki hlutlægt mat á heimildir og hverfur frá
þeim kröfum, sem gerðar eru til akademískra fræði-
manna. Hér má með sanni segja, að tilgangurinn
helgi meðalið.
Ég mun ekki eiga frekari orðaskipti um þetta
mál. Umræðan gerir fátt annað en að auka á óham-
ingju hlutaðeigandi. En ég skil eftir spurninguna
um það hvort fyrirgefningin eigi ekki lengur upp á
pallborðið hjá íslenskri þjóð.
Hvar er fræðimaðurinn?
Hús við Hringbraut -
miðbæjarrómantík?
Mannréttindi í
þrengingum
Mannréttindi
Margrét
Steinarsdóttir
framkvæmdastjóri
Mannréttindaskrifstofu
Íslands
Samfélagsmál
Árni
Gunnarsson
fv. alþingismaður
Fjármál
Helgi
Hjörvar
alþingismaður
Nýr Landspítali
Sigurður
Guðmundsson
forseti
heilbrigðisvísindasviðs
Háskóla Íslands