Fréttablaðið - 05.05.2012, Blaðsíða 20

20 5. maí 2012 LAUGARDAGUR
Í nýrri skýrslu sem Þjóðmála-stofnun Háskóla Íslands vann
fyrir velferðarráðuneytið eru
dregnar saman tölulegar upp-
lýsingar um þróun íslensks sam-
félags á árunum fyrir og eftir
hrun, ljósi varpað á áhrif hruns-
ins á ólíka tekjuhópa og hvern-
ig stjórnvöldum hefur tekist það
ætlunarverk sitt að verja kjör
lægstu tekjuhópanna. Niðurstöð-
urnar eru afgerandi: Snúið hefur
verið frá þeim fordæmalausa
ójöfnuði sem jókst ört í tíð fyrri
stjórnvalda. Kjararýrnun vegna
kreppunnar hefur verið lang-
minnst hjá þeim tekjulægstu og
tekjuskattbyrði hefur minnkað
hjá lágtekju- og millitekjuhópum,
eða sex af hverjum tíu fjölskyld-
um í landinu. Í samanburði við
aðrar þjóðir hefur okkur tekist
að dreifa byrðum kreppunnar á
mun réttlátari hátt en víðast ann-
ars staðar, verja tekjulægri hóp-
ana og sporna við jafn umfangs-
miklu atvinnuleysi og víðast varð
raunin hjá öðrum þjóðum
Fordæmalaus aukning ójafnaðar
Í skýrslunni kemur meðal ann-
ars fram að árin 1995-2007 jókst
ójöfnuður hérlendis svo mjög
að annað eins hefur ekki sést á
Vesturlöndum og náði hámarki
á hátindi loftbóluhagkerfis-
ins árið 2007. Þá hafði skatt-
byrði hátekjuhópanna lækkað
stöðugt meðan æ þyngri skatt-
byrðar voru lagðar á bök hinna
tekjulágu. Í reynd var skattbyrði
íslensks hátekjufólks óvenju létt
í alþjóðlegum samanburði.
Þessa óheillaþróun má rekja
beint til ákvarðana stjórnvalda
sem með markvissum breyt-
ingum á skattkerfinu bjuggu
til sannkallað velferðarkerfi
hátekjufólks, enda jókst hlut-
deild þeirra í þjóðarkökunni
stöðugt á þessu tímabili. Árið
1995 var hlutur 10% tekjuhæstu
fjölskyldna landsins í heildar-
tekjum landsmanna tæplega 22%
en árið 2007 féllu 40% af heild-
artekjum landsmanna í þeirra
skaut. Ríkustu fjölskyldurnar,
þ.e. það 1% sem hæstar tekjur
hafði, fengu árið 1995 um 4% af
heildartekjunum en um 20% árið
2007.
Ójöfnuður sprettur ekki
af sjálfu sér
Efnahagslegur ójöfnuður leið-
ir til margþættra félagslegra
vandamála og veldur um leið
miklum kostnaði fyrir samfé-
lagið allt. Þar sem ójöfnuður er
mikill er glæpatíðni almennt
hærri og margskonar heilsu-
farsvandamál algengari. Flest
bendir líka til þess að undirrót
þeirra efnahagsþrenginga sem
Vesturlönd hafa gengið í gegnum
á undanförum árum sé of mikil
samþjöppun auðs og stigvax-
andi ójöfnuður. Af þeirri reynslu
verðum við að læra.
Ójöfnuður sprettur ekki af
sjálfu sér. Þvert á móti ráða
ákvarðanir stjórnvalda miklu í
þeim efnum og því er mikilvægt
að þau sinni þeirri skyldu sinni
að afla greinargóðra upplýsinga
um samfélagsþróunina, meðal
annars um breytingar á tekju-
jöfnuði og bregðist við ef ójöfn-
uður fer úr böndunum líkt og hér
gerðist á árunum fyrir hrun.
Framtíð byggð á jöfnuði
Hruni fjármálakerfisins á
Íslandi fylgdi mesta kjaraskerð-
ing sem orðið hefur hér á landi
frá lýðveldisstofnun. Niðurstöð-
ur Þjóðmálastofnunar sýna hins
vegar að þrátt fyrir mjög erfið-
ar aðstæður þá hafi okkur tekist
betur en flestum öðrum þjóðum
að verja velferðina og auka jöfn-
uð í samfélaginu. Gott samfé-
lag byggist á jöfnuði og því ættu
flestir að geta sameinast um það
markmið að tryggja að bilið á
milli þjóðfélagshópa breikki ekki
á nýjan leik hér á landi. Upplýst
umræða um það hvernig stjórn-
málin geta og hafa haft mótandi
áhrif á þjóðfélagsgerðina og
áhrif þeirra á lífsgæði okkar á
hverjum tíma er forsenda þess að
okkur takist að byggja upp sterkt
og gott samfélag fyrir alla.
Í reynd var skatt-
byrði íslensks
hátekjufólks óvenju létt í
alþjóðlegum samanburði.
Lífleg umræða hefur spunnist undanfarna daga um þá stöðu
sem komin er upp varðandi verð-
bólgu á Íslandi í dag. Verðbólga
mælist nú 6,4% og hefur hækkað
um 4,5 prósentur frá því í byrjun
árs 2011.
Viðbrögð Sjálfstæðismanna
Sjálfstæðismenn kenna ríkisstjórn-
inni um verðbólguna og benda þar
á hækkanir á verði opinberrar
þjónustu og eldsneytis. Þessi skýr-
ing stenst ekki skoðun. Verðbólgan
í dag er almenns eðlis. Þetta má til
dæmis sjá með því að líta á kjarna-
verðbólgu 2 – sem undanskilur
búvörur, grænmeti, ávexti, bensín
og opinbera þjónustu. Verðbólga á
þennan mælikvarða er 5,4%, ein-
ungis lítið eitt lægri en heildar-
verðbólga. Það sem meira er þá
hefur kjarnaverðbólga 2 hækk-
að jafn mikið frá því í byrjun árs
2011 og heildarverðbólga eða um
4,5 prósentur.
Illugi Gunnarsson, alþingis-
maður, ritaði grein í Morgunblað-
ið 30. apríl síðastliðinn þar sem
hann varar við því að Seðlabank-
inn bregðist við hækkun verðbólgu
með því að hækka vexti. Illugi
telur að verðbólgan sé kostnaðar-
drifin en ekki eftirspurnardrifin
og því sé ekki skynsamlegt fyrir
Seðlabankann að bregðast við.
Sú staðreynd að verðbólgan er
almenns eðlis mælir gegn þessum
rökum Illuga. En það sem meira er
þá eru verðbólguvæntingar nokkur
ár fram í tímann sem lesa má út
úr fjármálamörkuðum langt yfir
verðbólgumarkmiði Seðlabankans.
Ef verðbólgan væri kostnaðardrif-
in ættu markaðir að vænta þess að
hún væri tímabundin. Svo virðist
ekki vera.
Viðbrögð ráðherra
Steingrímur J. Sigfússon, efna-
hags- og viðskiptaráðherra, og
Oddný Harðardóttir, fjármálaráð-
herra, tóku annan pól í hæðina.
Þau gerðu lítið úr verðbólguvand-
anum og bentu þar meðal annars á
spá Seðlabanka Íslands sem gerir
ráð fyrir að verðbólga hafi náð
hámarki og muni lækka á næstu
misserum. Hvað þetta varðar er
vert að hafa í huga að verðbólgan
í spám Seðlabankans leitar ávallt
aftur í markmið bankans innan
2-3 ára einfaldlega fyrir þær sakir
að spár bankans gera ráð fyrir því
að vextir bankans verði aðlagaðir
þannig að það sé tryggt. Núverandi
spá Seðlabankans gerir því ráð
fyrir talsverðum vaxtahækkun-
um til þess að tryggja að verðbólga
hjaðni á ný. Seðlabankinn birtir því
miður ekki vaxtaferilinn sem spáin
byggir á og því er erfitt að átta sig
á því hvað hann telur þörf á mikl-
um vaxtahækkunum næstu miss-
eri. En talsmenn bankans hafa sagt
opinberlega að í spám bankans fel-
ist hærri vextir. Ef litið er fram hjá
þessum eiginleika, geta verðbólgu-
spár bankans veitt falskt öryggi
og verið misvísandi um alvarleika
verðbólguvandans.
Rétt viðbrögð
Á sama tíma og verðbólgan hefur
aukist um 4,5 prósentur hefur
Seðlabankinn einungis hækkað
vexti um 0,5 prósentu. Aðhalds-
stig peningamálastefnunnar hefur
því minnkað verulega. Það sem
meira er, atvinnuleysi hefur lækk-
að hröðum skrefum á þessum tíma.
Atvinnuleysi var 8,6% á fyrsta
ársfjórðungi síðasta árs en 7,2% á
fyrsta ársfjórðungi þessa árs.
Vitaskuld er atvinnuleysi enn
hátt. Það er því ekki hægt að tala
um þenslu í venjulegum skilningi
á Íslandi í dag. Staðan er annars
eðlis og erfiðari. Verðbólguvandinn
er fyrst og fremst tilkominn vegna
væntinga um að ekkert verði gert
til þess að stöðva hana. Verðbólg-
an er í rauninni sjálfsprottin. Fólk
og fyrirtæki sem óttast verðbólgu
í framtíðinni hækka verð og krefj-
ast hærri launa í dag. Þannig ræt-
ast væntingar fólks af sjálfu sér svo
fremi sem Seðlabankinn gerir ekk-
ert í málunum.
Ef við höldum áfram á sömu
braut er ekkert sem bendir til ann-
ars en að verðbólga muni halda
áfram að aukast. Raunar ætti hækk-
un verðbólgunnar að ágerast þar
sem bæði raunvextir Seðlabankans
og atvinnuleysi hafa verið að lækka.
Til þess að stöðva þetta ferli þarf
Seðlabankinn að hækka vexti veru-
lega. Hæfileg vaxtahækkun til þess
að byrja með væri 2-2,5 prósentur.
Auðvitað er erfitt að þurfa að
ráðast í að halda aftur af vexti hag-
kerfisins þegar atvinnuleysi er 7%.
En við verðum að horfast í augu við
þann súra raunveruleika að það er
sérstaklega erfitt að halda aftur af
verðbólgu á Íslandi vegna þess hug-
arfars sem ríkir í landinu gagnvart
aðhaldssamri peningamálastefnu.
Það þýðir lítið að stinga höfðinu í
sandinn eða kenna pólitískum and-
stæðingum um vandann. Ef það er
gert mun vandinn einungis áger-
ast og verða erfiðari viðfangs síðar
meir. Við höfum slæma reynslu af
slíku.
Viðbrögð við verðbólgu
Verðbólga
Jón
Steinsson
Dósent í hagfræði við
Columbia háskóla í
New York
Það skiptir máli
hverjir stjórna
Nú þegar sumardagurinn fyrsti hefur gengið í garð með hækk-
andi sól og batnandi veðri fylgir
óhjákvæmilega aukin útivist, til að
mynda hjólreiðar. Alltaf er brýnt
fyrir börnum að nota hjálm, sama
hvaða farartæki þau kjósa sér, reið-
hjól, hjólabretti, línuskauta eða
hlaupahjól. Hinir eldri, ábyrgðar-
fullu, brýna fyrir þeim yngri.
Ekki virðist það þó skipta jafn
miklu máli fyrir fullorðna að nota
hjálm. Hrósa skal þeim sem gera
það og sýna þar með gott fordæmi.
Það sem virðist einkenna einstak-
linga sem nota ekki hjálm er sú
hugsun að ekkert komi fyrir þá,
þeir fari varlega og sumum finnst
einfaldlega ljótt að vera með hjálm.
Það þykir ekki töff. Hins vegar er
það sem er í rauninni ekki töff er
að gleyma því að slysin gera ekki
boð á undan sér og að þau geta haft
alvarlegar afleiðingar. Fólk lærir
yfirleitt af reynslunni en það sem
er óskiljanlegt er af hverju eitt-
hvað slæmt þurfi að gerast til þess
að fullorðið fólk noti öryggisbúnað.
Þetta þekki ég persónulega allt
of vel. Fyrir þremur árum hugs-
aði ég ekki mikið út í notkun
hjálma og tók yfirleitt ekki eftir
því hvort annað fólk notaði hjálm.
Það breyttist í maí árið 2009. Keyrt
var á yngri systur mína þegar hún
hjólaði yfir gatnamót. Hún var
ekki með hjálm. Algert slys var
um að ræða, slys sem gerir ekki
boð á undan sér. Eftir slysið tók við
sjúkrahúsdvöl, sjúkraþjálfari og
óteljandi læknisheimsóknir. Hún
missti hreyfigetu í vinstri fæti,
sjónin skertist og einbeitingarleysi
og þróttleysi gerðu vart við sig.
Þetta eru dæmi um þau líkamlegu
einkenni sem hún þurfti að vinna
sig upp úr svo ekki sé minnst á and-
lega heilsu sem hún þurfti einnig
að vinna í.
Afleiðingar slyssins draga enn
dilk á eftir sér og mun ýmiss konar
skert líkamsgeta hrjá hana allt
hennar líf. Slysið hafði ekki einung-
is áhrif á hana heldur einnig fjöl-
skyldu og vini. Hugsunarháttur og
viðhorf margra breyttist talsvert.
Sama reglan gildir um bílbelti og
hjálma, sama hversu stutt þú ert
að fara og hversu varlega þú ferð
veistu aldrei hvenær slysin verða.
Ég er búin að læra af reynslunni og
mun alltaf nota hjálm. Biðla ég til
ykkar hjólreiðamanna, yngri sem
eldri, að nota hjálm. Það eru for-
réttindi að vera heilbrigður. Það er
töff að nota hjálm.
Það er töff að nota hjálm
Velferðarmál
Guðbjartur
Hannesson
Velferðarráðherra
Umferðaröryggi
Aðalheiður Dögg
Finnsdóttir
háskólanemi
Lífeyrissjóður starfsmanna sveitarfélaga
Ársfundur 2012
Ársfundur Lífeyrissjóðs starfsmanna sveitarfélaga verður haldinn þriðjudaginn 8. maí kl.16.00, í húsakynnum
Sambands íslenskra sveitarfélaga að Borgartúni 30, Reykjavík.
Stjórn og framkvæmdastjóri
Í stjórn lífeyrissjóðsins eru Karl Björnsson stjórnarformaður, Elín Björg Jónsdóttir, Garðar Hilmarsson, Gerður
Guðjónsdóttir, Kristbjörg Stephensen og Salóme E. Þórisdóttir.
Framkvæmdastjóri sjóðsins er Jón G. Kristjánsson.
Lífeyrissjóður starfsmanna sveitarfélaga, Sigtúni 42, 105 Reykjavík, sími: 5 400 700
lss@lss.is - www.lss.is