Fréttablaðið - 15.06.2012, Blaðsíða 12

15. júní 2012 FÖSTUDAGUR12
S
érstakur saksóknari,
Ólafur Þór Hauksson
tók við embætti í janú-
ar 2009. Síðan hefur
embættið vaxið og
nú starfa hjá því um
hundrað starfsmenn og starfsemin
er víðtæk. Embættið hefur verið
gagnrýnt bæði fyrir umfang og
starfshætti víðs vegar í samfé-
laginu og beinist sú gagnrýni oft
að Ólafi sjálfum. Spurður hvern-
ig hann taki þeirri gagnrýni seg-
ist hann hafa þykkan skráp. „En
kannski getur maður ekki metið
þetta fyrr en eftir á. Það fylgir að
það séu hafðar uppi stórar fullyrð-
ingar á meðan vörn sakborninga
er í ham. Við höfum séð það gerast
í stórum málum áður.
Svo erum við með samfélag í
sárum eftir hrunið. Viðbrögðin í
slíku samfélagi eru kannski ekki
alltaf rökrétt. Heilt yfir finnst
mér vera stuðningur við þessa
vinnu og ég er sannfærður um
að fólk vilji fá niðurstöðu í þessi
mál. Eftir því sem lengra líður frá,
finnst mér fólk geta sætt sig við
hvora niðurstöðuna sem er, bara
að það komi niðurstaða.“
Þegja eða ljúga
Eitt af því sem er gagnrýnt er
hversu langan tíma rannsóknirnar
taka og að meintir sakborningar
séu settir á hliðarlínuna sem þátt-
takendur í samfélaginu á meðan
þær standa yfir. Að sögn Ólafs er
það einfaldlega þannig að efna-
hagsbrotarannsóknir taka mjög
langan tíma.
„Í mörgum málum gerist það að
sakborningur mætir og neitar að
tjá sig, sem hann hefur rétt á. Það
þýðir að hann veitir ekkert lið-
sinni við að upplýsa málið sem
verið er að rannsaka. Það skýtur
því dálítið skökku við þegar sami
sakborningur er síðan úti í samfé-
laginu að býsnast yfir því hversu
langan tíma þetta taki allt saman.
Það er líka mjög algengt að
menn gefi framburð sem ekki er
réttur. Í nokkrum málum höfum
við sýnt fram á mjög afgerandi
stöðu um það að gögnin bendi í allt
aðra átt en það sem viðkomandi
hafa sagt okkur. Þegar svo horfir
þá geta menn ekki talað mikið um
langan rannsóknartíma nema að
gangast við því að þeir hafa tölu-
vert um þá lengd að segja.“
Hann segir líka nauðsynlegt
að vinna alla rannsóknarvinnuna
almennilega. „Ég er ekki tilbúinn
að hlaupa til og fara fram með
mál fyrir dóm sem er hálfbakað.
Það er ábyrgðarlaust, líka gagn-
vart sakborningnum. Það sem við
þurfum síst af öllu er uppgjör við
hrunið í formi sakamála sem eru
illa unnin.“
Mikilvægt fordæmi
Hæstiréttur dæmdi í síðustu viku
Jón Þorstein Jónsson, fyrrum
stjórnarformann Byrs, og Ragn-
ar Z. Guðjónsson, fyrrum for-
stjóra sjóðsins, í fjögurra og hálfs
árs fangelsi fyrir umboðssvik. Um
var að ræða fyrsta hrunmálið sem
niðurstaða fékkst í vegna slíkra
brota. Héraðsdómur hafði áður
sýknað þá báða.
Ólafur segir að dómurinn hafi
dregið upp mjög skýrar leiðbein-
ingar um þau atriði sem hann
horfir sérstaklega til við ákvörð-
un sektar. Að því leytinu til hafi
dómurinn töluvert fordæmisgildi.
„Þær línur sem hann leggur eru
vísbendingar í að minnsta kosti
tvær áttir. Annars vegar myndar
hann snið fyrir okkur sem rann-
sökum þessi mál sem við getum
mátað önnur mál við. Hins vegar
gefur hann líka leiðbeiningar
til héraðsdómstólanna um með
hvaða hætti þeim beri að taka á
sambærilegum málum. Út frá því
Föstudagsviðtaliðföstuda
gur Ólafur Þór Hauksson, sérstakur saksóknari
Ég er ekki tilbúinn að hlaupa til og
fara fram með mál fyrir dóm sem
er hálfbakað. Það er ábyrgðarlaust,
líka gagnvart sakborningnum.
Tefja með því að þegja og ljúga
Á bilinu 10 til 20 hrunmál eru í lokarennsli eða bíða ákvörðunar saksóknara um ákæru, að sögn Ólafs Þórs Haukssonar sérstaks
saksóknara. Hann sagði Þórði Snæ Júlíussyni frá því að margir sakborningar hefðu neitað að tjá sig við skýrslutökur eða gefið
rangan framburð. Hann telur dóm í Exeter-málinu hafa veigamikið fordæmisgildi og búast megi við fleiri þungum dómum.
SÉRSTAKUR SAKSÓKNARI Gerir ráð fyrir því að hin svokölluðu hrunmál eigi eftir að
klárast fyrir árslok 2014 en stefnt sé á að ljúka allri rannsóknarvinnu fyrir þann tíma.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Efnahagsbrotadeild bresku lögreglunnar, Serious Fraud Office (SFO), fram-
kvæmdi í mars í fyrra húsleitir á ýmsum stöðum vegna rannsóknar sinnar
á lánveitingum Kaupþings til bræðranna Vincents og Roberts Tchenguiz.
Bræðurnir fóru síðar í staðfestingarmál til að fá úr því skorið hvort að SFO
hefði brotið reglur þegar húsleit var gerð hjá þeim, þeir voru handteknir
og færðir til yfirheyrslu ásamt nokkrum fyrrum yfirmönnum Kaupþings og
starfsmönnum Roberts. Auk þess vildu þeir fá úr því skorið hvort reglur um
meðferð gagna hefðu verið brotnar. Nú er beðið niðurstöðu dómstóla í
málinu og er talið að hún sé væntanleg mjög bráðlega.
Embætti sérstaks saksóknara hefur oft verið spyrt við þetta mál í
umræðunni, enda tóku starfsmenn þess þátt í aðgerðunum. Ólafur segir
hins vegar að málið byggi ekki að neinu leyti á gögnum frá embættinu og
að það muni ekki hafa nein áhrif á rannsóknir þess. „Það hefur aðallega
verið fjallað um gögn sem SFO fékk í Bretlandi frá endurskoðunarfyrirtæki
sem unnið hefur fyrir slitastjórn Kaupþings. Í yfirlýsingum SFO hafa heldur
ekki komið fram neinar athugasemdir gagnvart okkur. Við vorum í töluvert
miklum yfirheyrslum núna seint í vetur, sem voru framkvæmdar af SFO
og við áttum aðild að. Ég reikna með að ef einhverjum vandkvæðum hjá
embætti sérstaks saksóknara væri orsök þess að þeir væru í vandræðum
með sín mál þá væru hnökrar á því samstarfi. Svo er ekki.“
Málarekstur gegn SFO hefur ekki áhrif
Sérstakur saksóknari kærði tvo lögreglumenn sem starfað hafa hjá embætt-
inu um margra ára skeið til Ríkislögreglustjóra fyrir brot á þagnarskyldu í apríl
síðastliðnum. Mennirnir tveir höfðu tekið að sér vinnu fyrir þrotabú Milestone
á sama tíma og þeir unnu fyrir embættið við rannsókn á tengdum málum.
Vangaveltur hafa verið uppi um hvort að athæfi mannanna geti skaðað
málarekstur embættisins í málum sem tengjast Milestone. Ólafur segist ekki
geta sagt til um hvaða áhrif málið gæti haft, enda sé það ekki í hans höndum.
„Þessir tveir menn unnu að hinu svokallaða Sjóvármáli. Vafningsmálið, sem
er fyrir dómstólum, er sprottið úr þeirri rannsókn. Það er þegar komin fram
frávísunarkrafa í því máli. Við henni hefur verið brugðist með sérstakri bókun
sem lögð var fram 6. júní. Samkvæmt henni er sett upp ákveðin skoðun á
Vafningsmálinu og vegið og metið hvaða áhrif þetta getur haft.“
Hann segir áhrifin af þessu máli ekki bara snúa að þeim málum sem
mennirnir tveir rannsökuðu, heldur geti það haft víðtækari afleiðingar. „Það
sem við höfum áhyggjur af er að okkur finnst það skipta gríðarlega miklu máli
að embættið njóti trausts og að trúverðugleiki þess sé yfir vafa hafinn. Þess
vegna er þessi uppákoma ekki bara tengd þessu máli, heldur er mjög slæmt
yfir höfuð að þetta hafi komið upp. En á hinn bóginn er ég sannfærður um
að þetta sé einstakt tilvik.“
Mál starfsmannanna einstakt tilvik
er þetta veigamikið fordæmi. Það
er ljóst að ef það verður sakfellt
í þeim málum þá stefnir í að það
verði þungir dómar. Vænt tjón
mun vega mjög þungt við ákvörð-
un refsingar. Kannski er dómur-
inn bara að senda skýr skilaboð út
í samfélagið um að þegar höndlað
er með háar fjárhæðir, eins og
gert er í mörgum þessara mála,
þá verði menn að sýna fyllstu
varúð og ganga um það af mikilli
ábyrgð.“
Baldur Guðlaugsson, fyrrum
ráðuneytisstjóri, var dæmdur í
tveggja ára fangelsi í Hæstarétti
í febrúar síðastliðnum fyrir inn-
herjasvik. Það var í fyrsta sinn
sem slík sakfelling hefur fengist
á Íslandi. Ólafur segir embættið
vera með nokkur innherjamál til
meðferðar, en að þau séu býsna
erfið. „Í þeim er sjaldnast fyrir
að fara skriflegum fundargerðum
eins og var í máli Baldurs, heldur
eru þetta yfirleitt óljósari vísbend-
ingar um innherjavitneskju. Það á
því eftir að reyna á ýmislegt í því
sambandi.“
Sérstakur saksóknari gaf
einnig út ákæru í hinu svokall-
aða Al-Thani máli í febrúar. Þar
eru helstu stjórnendur Kaupþings
og einn stærsti hluthafi bank-
ans grunaðir um umboðssvik og
markaðsmisnotkun. Ólafur segir
það vera næsta svið sem reynir á,
hvernig dómstólar taka á mark-
aðsmisnotkunarmálum. „Það
er þegar komin sakfelling í hið
svokallaða miðlaramál, sem var
fyrir-hrun-mál þar sem sakfellt
var fyrir markaðsmisnotkun. Sú
niðurstaða gefur býsna góða vís-
bendingu og ákveðnar leiðbeining-
ar um það þegar saksóknari var
að taka ákvörðun um saksókn í Al-
Thani málinu.“
Allir þræðir liggja til Lúxemborgar
Allir þrír stóru bankarnir ráku
starfsstöð í Lúxemborg fyrir
bankahrun og var algengara en
ekki að umsvifamiklar viðskipta-
blokkir hýstu eignarhaldsfélög
með mikil umsvif á Íslandi í þeim
stöðvum. Sérstakur saksóknari
hefur á undanförnum árum ráðist
í þrjár stórtækar gagnaöflunar-
aðgerðir þar í landi. Tvær þeirra
fóru fram í Banque Havilland,
sem byggður er á grunni Kaup-
þings í Lúxemborg, og á tengdum
stöðum. Auk þess hófst gagnaöfl-
unaraðgerð í Landsbankanum þar
í landi, sem er nú þrotabú, í apríl
síðastliðnum.
Ólafur segir ljóst að marg-
ir þræðir í stórum rannsóknum
þeirra liggi til Lúxemborg. „Það
var alveg ljóst í mjög mörgum
þessara mála að við þyrftum
að fara í þessar aðgerðir í Lúx-
emborg til að ganga úr skugga
um hvað væri að baki þeim. Við
höfum verið að fá í hús á síðustu
vikum gríðarlegt magn gagna
sem voru haldlögð í seinni leit-
inni inni í Havilland í fyrra. Þau
eru að detta inn núna. Það er mun
meira en við tókum í fyrra skiptið,
þegar við tókum 150 kíló. Þetta er
að minnsta kosti helmingi meira
auk rafrænna gagna. Þetta er því
mikið umfang af gögnum sem
við þurfum að fara í gegnum. Við
leggjum kannski ekki mikið af
þeim inn í málin, en það breytir
því ekki að við þurfum að fara í
gegnum þau.“
Um hundrað hrunmál
Ólafur segir að um hundrað svo-
kölluð hrunmál séu á málaskrá
embættisins. „Ferli mála gengur
þannig fyrir sig að fyrst eru mál
opnuð. Þá eru teknar skýrslur og
farið í gagnaöflun. Síðan kemur
yfirferðarfasi. Þar er farið yfir
símagögn, tölvupósta, framburði,
öll rafræn gögn, í að bera saman
framburði og svo framvegis. Þessi
vinna er eiginlega stærsti hlutinn
hjá okkur. Hún er að sama skapi
nánast ósýnileg úti í samfélaginu.
Þó það sé unnið hérna myrkranna
á milli í þessum fasa þá sést það
ekki.
Þegar niðurstöður úr þessum
fasa eru komnar þá er farið að
taka fram það sem upp á vantar,
bera upp á viðkomandi gögn, bera
upp á viðkomandi aðra framburði,
benda á ósamræmi á milli fram-
burða sem þeir hafa gefið áður
og þar fram eftir götunum. Svo
er hægt að fara í að gera greinar-
gerð. Eftir það fer málið til ákær-
anda. Hann getur síðan óskað eftir
frekari gögnum eða rannsókn
áður en hann tekur ákvörðun um
hvort gefa eigi út ákæru eða ekki.
Þetta er því tímafrekt.“
Mörg mál í lokarennsli
Að sögn Ólafs eru mörg dæmi í
svokölluðu lokarennsli, þar sem
niðurstöður rannsóknar eru born-
ar upp á meinta sakborninga. „Sem
dæmi um hversu mörg mál eru á
þessum lokastað í yfirheyrslum
þá erum við með þrjú föst yfir-
heyrsluherbergi hérna í húsinu og
eigum möguleika á að setja upp
fjórða herbergið. Þau hafa öll verið
fullbókuð síðastliðinn mánuð upp
á hvern einasta dag frá morgni
til kvölds. Það er ekki útlit fyrir
annað en að svo verði út þennan
mánuð. Það er því stöðugt streymi
af fólki hérna inn.“
Þá er þegar búið að klára rann-
sókn á nokkrum málum en beðið
hefur verið með ákvörðun um
ákæru þar til að önnur sem eru
í lokarennsli klárast, enda gætu
þau sameinast við ákvörðun um
saksókn. „Það eru á bilinu 10 til
20 mál í þessu ferli. þó nokkuð af
málum er þegar komið til saksókn-
ara og það mun bætast vel við það
í sumar.“
Samkvæmt uppleggi eiga hin
svokölluðu hrunmál að klárast
fyrir árslok 2014. Ólafur segir enn
stefnt á að klára alla rannsóknar-
vinnu embættisins fyrir þann tíma.
„Hvort það verði komin niðurstaða
í öll málin skal þó ósagt látið og
helgast það fyrst og fremst af máls-
meðferðartímanum fyrir dómi. Sá
tími sem hefur liðið frá útgáfu
ákæru og þar til að málin verða
tekin til aðalmeðferðar virðist ætla
að teygja sig töluvert mikið.“