Fréttablaðið - 17.08.2012, Blaðsíða 22

22 17. ágúst 2012 FÖSTUDAGUR
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að leggja orð í belg um málefni
líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð, að hámarki um
4.500 tölvuslög með bilum. Aðeins er tekið við yfirlesnum og villulausum
texta. Greinahöfundar eru beðnir að hafa í huga að því styttri sem greinin
er, þeim mun líklegra er að hún fái skjóta birtingu.
Eingöngu er tekið við raunverulegum umræðugreinum, en ekki greinum
sem eru fyrst og fremst kynning á til dæmis fyrirtæki eða félagasamtökum,
ráðstefnu eða átaki. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.
is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn
ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða á Vísi eða í báðum miðlum
að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Sendið okkur línu
Hún stakk nokkuð í stúf, aug-lýsing Söfnuðar Moskvu-
Patríarkatsins á Íslandi í Frétta-
blaðinu laugardaginn 11. ágúst.
Sama dag birtust í fjölmiðlum
landsins litríkar auglýsingar
fyrirtækja í tilefni þess að þann
dag gekk gleðiganga Hinsegin
daga um miðborgina og end-
aði með stórhátíð á Arnarhóli.
Þar gerði hinsegin fólk ásamt
tugþúsundum fjölskyldumeð-
lima, vina og annarra gesta sér
glaðan dag og fagnaði mannrétt-
indum sem Íslendingar kjósa að
virða í stað þess að troða fótum.
Á þessum gleðidegi kaus Söfn-
uður Moskvu-Patríarkatsins þó
að minna á þá skoðun sína að
ákveðnir hópar muni ekki erfa
Guðs ríki. Söfnuðurinn valdi
reyndar að koma ekki fram
undir nafni í umræddri auglýs-
ingu en fréttavefurinn Vísir.
is nafngreindi auglýsandann
tveimur dögum síðar. En í aug-
lýsingunni nefndu rétttrúnaðar-
menn „kynvillinga“ ásamt meðal
annars þjófum og ræningjum,
saurlífismönnum, hórkörlum og
skurðgoðadýrkendum.
Hinsegin fólk á Íslandi getur
verið stolt af heimalandi sínu
enda eru réttindi og stuðning-
ur sem við njótum hér á landi
með því besta í heiminum. Fyrir
það ber að þakka og í dag eru
Hinsegin dagar ekki eingöngu
barátta fyrir auknum réttindum
heldur í raun fimm daga menn-
ingarhátíð þar sem hinsegin
fólk þakkar fyrir sig og gefur
landsmönnum öllum kost á að
njóta fjölbreyttrar dagskrár.
Það er mér þó nokkuð áhyggju-
efni að ákveðnir hópar kjósi
enn þann dag í dag að þeysa um
undir merkjum haturs og dilka-
dráttar samkvæmt þeirra túlk-
un á Guðsorði. Enn þann dag í
dag er skrefið út úr skápnum
mörgum einstaklingum þung-
bært en líkt og nýleg rannsókn
sýnir eru sjálfsvígshugleiðingar
enn algengari meðal hinsegin
unglinga en gagnkynhneigðra
jafnaldra þeirra. Orðsendingar
sem þessar eru ekki vænlegar
til að létta á þeirri innri baráttu
sem fjölmargir heyja á öllum
tímum.
Það er von mín að Söfnuður
Moskvu-Patríarkatsins og aðrir
sambærilegir lífsskoðunarhópar
sjái að sér og nýti sameiningu,
fegurð lífsins og gleði í baráttu
sinni fremur en hatur og sundr-
ung. Ef ekki – þá vona ég í það
minnsta að þeir gæti þess að
skerða hár sitt samkvæmt öllum
kúnstarinnar reglum, klæðist
rétt ofnum fatnaði og neyti ekki
of ungra ávaxta, til að koma í
veg fyrir að þurfa að deila því
neðra með kynvillingum og þjóf-
um er fram líða stundir. Ef til
þess kemur ætla ég nefnilega að
halda áfram að gleðjast þar.
Af Guðs ríki og öðrum
skúmaskotum hugans
Sagt er að augun séu spegill sál-arinnar. Til viðbótar þá geta
þau endurspeglað líkamann og
ýmislegt sem þar fer fram. Augn-
læknar eru svo heppnir að geta
kíkt inn um gluggann á auganu (í
auganu er tvöfalt gler, hornhimna
og augasteinn) og sjá bæði æðar og
sjóntaugina. Þetta er eini staður-
inn í líkamanum þar sem hægt er
að sjá bæði slagæðar og bláæðar,
ekki ósvipað og hægt er að skoða
fiska og mörgæsir synda í gegn-
um gler á sædýrasafni. Sjúkdómar
sem herja á æðar, taugar og ónæm-
iskerfi líkamans koma oft fram í
augunum. Augnlæknir getur því
í mörgum tilvikum verið sá sem
sér fyrstur ummerki vissra sjúk-
dóma, jafnvel áður en þeir koma
fram annars staðar í líkamanum
eða valda einkennum. Sem dæmi
má nefna að stíflur í æðum aug-
ans geta bent til aukinnar áhættu
á heilablóðfalli, hægara blóðflæði
gæti verið merki um yfirvofandi
lokun í hálsæðum og mjókkun á
slagæðum augans er oft merki um
háan blóðþrýsting. Hægt er því
að hjálpa til við greiningu ýmissa
sjúkdóma með því að skoða augun
vel. Mikilvægt er því að fara til
augnlæknis þegar í stað ef breyt-
ingar verða á sjón.
Ýmislegt annað er hægt að sjá
í augunum. Stundum geta dökkir
blettir í augnbotni bent til vissr-
ar tegundir ristilkrabbameins og
nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram
á að sjáöldrin geta gefið vísbend-
ingar um byrjandi Alzheimer, jafn-
vel áður en einkenni sjúkdómsins
koma fram.
Líkt og með margt annað hafa
skoðunartæki augnlækna tekið
miklum framförum á undanförn-
um áratugum. Á flestum augn-
læknastofum er að finna augn-
botnamyndavélar, þar sem hægt
er að fylgjast með ýmsum breyt-
ingum í augnbotnum á milli heim-
sókna. Augnbotninn er í raun og
veru innra byrði augnkúlunnar og
er augað veggfóðrað að innan með
vef sem við köllum sjónhimnu.
Sjónhimnan er í raun framleng-
ing af heilavefnum sem tengist
heilanum með sjóntauginni, en
hún er á þann hátt fullkominn
ljósleiðari á milli augans og heil-
ans. Mikið af æðum liggur í og í
gegnum sjónhimnuna. Breytingar
í þessum æðum geta bent til breyt-
inga annars staðar í líkamanum
og oft er augað fyrsta líffærið þar
sem þessar sjúklegu breytingar
koma fram. Í mörgum tilvikum
einkennist heilablóðfall af stífl-
um í litlum blóðæðum heilans,
sem getur komið í kjölfar hjarta-
og æðasjúkdóma. Stundum má sjá
litlar stíflur í æðum augans, sem
oft hafa engin áhrif á sjón. Sjáist
þessar stíflur þarf strax að skoða
viðkomandi nákvæmlega með til-
liti til áhættuþátta heilablóðfalls.
Sumar tegundir heilablóðfalls ein-
kennast af myndun æðagúla í heila
og eru þeir í sumum tilvikum einn-
ig til staðar í æðum sjónhimnunn-
ar. Sjáist slíkir gúlar til staðar í
sjónhimnuæðum þarf þegar í stað
að kanna hvort slíkir gúlar séu til
staðar í heila.
Ónæmiskerfi augnanna getur
gefið ýmsar upplýsingar um
ástand ónæmiskerfisins annars
staðar í líkamanum. Sýkingar
og ýmsir sjálfsónæmissjúkdóm-
ar geta komið fram í augunum,
stundum áður en þeir koma fram
annars staðar. Sem dæmi um
sjálfsónæmissjúkdóma má nefna
liðagigt, rauða úlfa (lupus) og ýmsa
æðabólgusjúkdóma. Áhrif þess-
ara sjúkdóma geta komið fram í
lithimnu (blái, græni eða brúni
partur augans), og gefur lithimnu-
bólga oft sterka vísbendingu um
að ónæmiskerfið annars staðar í
líkamanum sé gallað. Bólga í sjón-
taug getur verið merki um MS og í
þriðjungi tilvika byrjar þessi sjúk-
dómur sem sjóntaugarbólga. Stund-
um sést bólga í kringum æðarnar,
þær geta lekið próteinum og jafn-
vel blætt í alvarlegum bólgutilfell-
um. Bólgufrumur geta ferðast inn
í glerhlaup augans (glæra hlaupið
sem fyllir augað að innan) og sjást
þá vel við skoðun augnlæknis.
Vökvasöfnun, eða bjúgur í sjóntaug
án bólgu getur bent til myndunar
á heilaæxli og því er augnskoðun
mikilvæg þegar grunur leikur á
slíku. Ekki má gleyma sjónsviðs-
mælingum sem framkvæmdar
eru á augnlæknastofum, þar sem
greina má á nákvæman hátt áhrif
sjúkdóma í sjóntaug á sjónsviðið.
Sykursýki getur valdið mikl-
um og alvarlegum breytingum á
æðum sjónhimnunnar. Sykursýki
er algengasta orsök nýrrar blindu
í yngra fólki. Hún veldur breyting-
um í æðum sjónhimnu sem geta
leitt til leka og blæðinga í æðun-
um auk þess sem að í einstaka til-
vikum geta nýjar æðar farið að
myndast, en þær eru viðkvæmar
og blæða auðveldlega. Það er auð-
velt að ímynda sér hvað blæðing
inni í auganu gerir sjóninni, þar
sem tær ljósvegurinn verður allt í
einu yfirskyggður af blóði. Reglu-
bundið augneftirlit er mikilvægt í
sykursýki og þurfa sykursjúkir að
fara á a.m.k. tveggja ára fresti til
augnlæknis en oftar ef þeir grein-
ast með breytingar í augnbotnum.
Stundum kemur þó fyrir að augn-
læknir greinir breytingar í augn-
botnum í einstaklingum sem vita
ekki að þeir eru með sykursýki, en
slíkt getur gerst í svokallaðri týpu-
2 sykursýki, sem kemur hægt og
sígandi hjá einstaklingum sem oft-
ast eru komnir yfir þrítugt.
Bæði amerísku og alþjóðlegu
augnlæknasamtökin mæla með
a.m.k. einni nákvæmri augnskoðun
fyrir fertugt, á 2-4 ára fresti þar til
á miðjum sextugsaldri, en á 1-3 ára
fresti eftir það.
Spegill sálar og líkama
Jafnréttismál
Gunnlaugur Bragi
Björnsson
háskólanemi
Heilsa
Jóhannes Kári
Kristinsson
augnlæknir
Stundum geta dökkir blettir í augnbotni
bent til vissrar tegundir ristilkrabbameins
og nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram
á að sjáöldrin geta gefið vísbendingar um byrjandi
Alzheimer, jafnvel áður en einkenni sjúkdómsins
koma fram.
Í síðustu grein rakti ég hinn mikla ávinn-ing sem orðið hefur af þátttöku Íslands
í evrópskri efnahagssamvinnu, frá aðild
okkar að EES-samningnum. Til að upp-
fylla skyldur okkar samkvæmt samn-
ingnum þurftum við að tileinka okkur
þær grunnreglur markaðshagkerfis sem
nágrannalönd okkar hafa lengi byggt á:
Frjálsa samkeppni og bann við hringa-
myndun, samkeppnishömlum og ríkis-
styrkjum í atvinnulífi. Við afnámum ofur-
vald innlends klíkuveldis og sköpuðum
landsmönnum aukið vald til að móta eigin
örlög. Án EES-samningsins er alls óvíst
að okkur hefði miðað að ráði í rétta átt að
þessu leyti. Innlend hagsmunaöfl höfðu
áratugum – og jafnvel öldum – saman náð
að standa gegn viðskiptafrelsi í landinu.
EES-samningurinn hjálpaði okkur með
öðrum orðum að nálgast þá draumsýn
sem Hulda sá fyrir sér í þjóðhátíðarljóð-
inu sem vísað er til í heiti þessarar grein-
ar, að við værum þjóð sem yndi frjáls –
við ysta haf.
En opnun hagkerfisins og aukið frelsi til
athafna hafði líka í för með sér vandamál,
sem enginn sá fyrir. Frelsið er nefnilega
vandmeðfarið.
EES-samningurinn tók gildi um það
leyti sem innri markaður ESB með
vörur, þjónustu, frjálsa för vinnuafls og
fjármagns varð loksins til. Aðildarríki
ESB höfðu unnið að því markmiði að
afnema allar hindranir í viðskiptum sín á
milli um áratugi. Allt frá upphafi níunda
áratugarins höfðu vestræn ríki líka stefnt
að auknu frelsi í fjármagnsflutningum
milli landa. Markmiðið var að fjármagnið
ætti greiða leið yfir landamæri og allir
áttu að njóta ávinnings af því fullkomna
frelsi, þegar hagkvæmnin ein réði því
hvar fjármagnið lenti á endanum.
Það varð því hlutskipti Íslands að gera
hvort tveggja í senn: Að gera grundvallar-
breytingar á innlendu viðskiptaumhverfi
í frjálsræðisátt og opna þetta viðskipta-
umhverfi fullkomlega fyrir alþjóðlegum
hræringum. Við stukkum því í einu vet-
fangi úr einangruðu haftasamfélagi og
yfir í opið, fjölþjóðlegt samkeppnisum-
hverfi. Eftir á að hyggja var alltaf óhjá-
kvæmilegt að slík stökkbreyting myndi
valda togstreitu af einhverjum toga og að
einhverjir vaxtarverkir myndu gera vart
við sig á þessari vegferð.
Ein afleiðing þessara hröðu umskipta
var sú að íslenskt stjórnkerfi var alger-
lega óreynt og vanbúið til að regla frjálsa
markaði. Í nágrannalöndum okkar var
löng hefð fyrir frjálsum viðskiptum og
eðlilegri verðmyndun á frjálsum markaði.
Hér varð ekki einu sinni til Kauphöll og
markaðsviðskipti með hlutabréf fyrr en
upp úr 1990. Á Íslandi var engin þekking
eða reynsla til að greina íslenska markaði
og sérkenni þeirra. Slík greining hefði átt
að vera nauðsynleg forsenda skynsamlegs
regluverks. Reynslan kenndi mönnum líka
fljótt að vísan til evrópskra reglna kom í
veg fyrir að stjórnsýsla eða stjórnmála-
menn þyrftu sérstaklega að rökstyðja val
á stefnumörkun, enda vissi þjóðin almennt
að í EES-samningnum fælist skuldbind-
ing um upptöku samevrópskra reglna.
Fyrir vikið reiddi íslensk stjórnsýsla og
stjórnmálalíf sig alfarið á hið samevr-
ópska regluverk, sem barst okkur með
EES-samningnum. Af því leiddi svo að
við lögðum aldrei sérstakt mat á sérís-
lenska áhættuþætti, eins og náin tengsl og
klíkumyndanir í viðskiptalífi, sem gerðu
skuldsett viðskiptalíf jafn viðkvæmt og
spilaborg í aðdraganda hrunsins 2008. Við
lögðum heldur aldrei mat á hverjar væru
eðlilegar starfsheimildir banka á alþjóð-
legum markaði út frá íslenskum hagsmun-
um og þeirri áhættu sem ofvaxið banka-
kerfi skapaði fyrir íslenskt efnahagslíf.
Sú langvinna fjármálakreppa sem
gekk yfir heiminn árið 2008 stendur
enn. Hún hefur fært okkur heim
sanninn um það að engir gerðu sér til
fulls grein fyrir því hver áhrif fullt
frelsi til fjármagnshreyfinga gæti haft
á efnahagslegt öryggi almennings í
hinum vestræna heimi. Þvert á móti
var almenn samstaða um mikilvægi
aukins markaðsfrelsis. Hægri menn
studdu markaðsfrelsið því það myndi
auka hagnað og arðsemi. Jafnaðarmenn
studdu það því þeir voru sannfærðir um
að frjálst heimshagkerfi myndi draga úr
aðstöðumun milli ríkari ríkja og fátækari,
brjóta niður forréttindi innlendra
valdastétta og skapa jafnari tækifæri til
verðmætasköpunar.
Alþjóðasinnar, jafnt til hægri og vinstri,
vissu líka hversu skaðleg efnahagsleg
þjóðernisstefna hafði reynst, allt frá því
að ríki heims reistu tollmúra í krepp-
unni miklu á fjórða áratug síðustu aldar
og gerðu þannig alvarlega niðursveiflu
að langvinnri heimskreppu og bjuggu í
haginn fyrir ofbeldisöfl. Allir höfðu líka
séð að samkeppni ríkja um að fella gengi
til að bæta stöðu sína hvert gagnvart
öðru hafði engu skilað öðru en verðbólgu,
óstöðugleika og skertri samkeppnishæfni
ríkja. Það var því almennt álitinn mikill
fengur að auknum milliríkjaviðskiptum
og auknu frelsi í fjármagnshreyfingum.
Ávinningur okkar af EES veldur því
að verkefni okkar hlýtur að vera að
finna leiðir til að við getum þróað áfram
samkeppnishæft og opið hagkerfi, en
án þess að efnahagslegum stöðugleika
sé ógnað. Við þurfum að greina hinn
íslenska markað og regla hann innan
marka hins alþjóðlega regluverks, svo við
getum áfram tekið þátt í hinu alþjóðlega
markaðskerfi en án óbærilegrar áhættu
fyrir íslenskan almenning. Þátttaka okkar
í evrópsku samstarfi verður að styðja við
þetta takmark. Um þau verkefni sem bíða
okkar mun ég fjalla í næstu grein.
Sú langvinna fjármálakreppa sem gekk yfir heiminn
árið 2008 stendur enn. Hún hefur fært okkur heim
sanninn um það að engir gerðu sér til fulls grein
fyrir því hver áhrif fullt frelsi til fjármagnshreyfinga gæti haft á
efnahagslegt öryggi almennings í hinum vestræna heimi.
Frjáls við ysta haf? Um Ísland í Evrópu
Evrópumál
Árni Páll
Árnason
alþingismaður