Fréttablaðið - 26.10.2012, Blaðsíða 16

26. október 2012 FÖSTUDAGUR16
FRÉTTAVIÐTAL: Mansal á Íslandi
Framkvæmdastýra Mann-
réttindaskrifstofu hefur
aðstoðað yfir hundrað fórn-
arlömb mansals undan farin
ár. Kynlífsiðnaðurinn er
sterkasta birtingar myndin
hér á landi. Sunna Val-
gerðardóttir hitti Margréti
Steinarsdóttur og fræddist
um mansal á Íslandi.
Þrælahald er staðreynd á Íslandi
og hefur verið lengi. Það sem af er
ári hafa átta einstaklingar leitað
til Mannréttindaskrifstofu Íslands
þar sem grunur leikur á mansali.
Margrét Steinarsdóttir er lög-
fræðingur og framkvæmdastýra
Mannréttindaskrifstofu Íslands.
Hún segir brýnt að innleiða að
fullu þá alþjóðasamninga sem
Ísland hefur skuldbundið sig til er
varða mansal, Palermo-bókunina
og Evrópuráðssamninginn, en
hún telur lagaákvæði um mansal
helst til of þröngt. Nauðsynlegt sé
að hafa í huga að stór hluti fórnar-
lamba mansals kemur til landsins
af fúsum og frjálsum vilja og eftir
löglegum leiðum.
Viðurkenndu ekki mansal
„Þegar ég fór að vinna í Alþjóða-
húsi árið 2004 vildu stjórnvöld ekki
viðurkenna að mansal væri stað-
reynd á Íslandi. Það var alltaf talað
um það sem gegnumstreymisland
fyrir Bandaríkin og Kanada. Það
var eiginlega eina tegundin af man-
sali sem stjórnvöld viðurkenndu á
þessum tíma,“ segir Margrét. „En
á síðustu árum hefur meðvitundin
og viðurkenningin vaxið.“
Hún segir þurfa að skoða hlutina
í víðu samhengi og þá sérstaklega
þá einstaklinga sem koma hingað
til lands á löglegum leyfum og í lög-
legum tilgangi, eins og á au-pair-
eða fjölskyldusamningaleyfi.
Þarf ekki að vera nauðung
Margrét benti stjórnvöldum oft á
ákvæði Palermo-bókunarinnar,
sem tilgreina skilgreiningar á man-
sali meðal annars með því að not-
færa sér bága stöðu fórnarlambs.
Átti það við stóran hluta kvenna
sem vann á nektardansstöðum sem
voru úr rússneska minnihlutanum í
Eystrasaltslöndunum.
„Ef þú notfærir þér bágar
aðstæður einstaklings skiptir
samþykki ekki máli,“ segir hún.
„ Þessar stúlkur voru margar
hverjar mjög vel menntaðar en
fengu ekki vinnu við hæfi og var
þetta því oft eina leiðin til að sjá sér
fyrir peningum. Það var ekki vegna
þess að þær langaði svo að vinna
við þetta eins og var svo oft talað
um. Þarna var mansal á ferðinni.“
„Þær vilja þetta“
Margrét bendir á að algengt hafi
verið í umræðunni að fórnar-
lömbin hafi komið af fúsum og
frjálsum vilja til landsins og ekki
verið blekkt. Blekking þarf þó ekki
að hafa verið til staðar og beinu
ofbeldi þarf ekki að hafa verið
beitt til að um mansal sé að ræða.
Hún segir sögur þeirra kvenna sem
komu hingað til lands til að vinna
á nektarstöðunum margar mjög
áhrifaríkar.
„Sumar konur giftust mönnum
sem gerðu þær svo út í vændi.
Margar hverjar voru í ofbeldis-
samböndum eftir að þær hættu að
dansa á stöðunum og gátu ekki náð
stjórn yfir sínu eigin lífi. Ég hef
rekið mig á það líka í kerfinu að
stundum er tekið öðruvísi á málum
þessara kvenna vegna þess að þær
störfuðu áður sem nektardans-
meyjar,“ segir Margrét. „Ofbeldis-
menn eru svo með hinar ýmsu hót-
anir, eins og að láta senda konurnar
úr landi, taka barnið af þeim og
fleira í þeim dúr. Og það er erfitt
fyrir þær að átta sig á að þetta eru
innantóm orð.“
Þúsund konur á einu ári
Þegar blómaskeið nektardans-
staðanna stóð sem hæst voru alls
þrettán slíkir staðir í Reykja-
vík, fimm á Akureyri og nokkrir
í Keflavík á sama tíma. Á því
tímabili var talið að á einu ári var
streymi til landsins um þúsund
konur á sex vikna atvinnuleyfum.
Margrét segir mikilvægt að líta
til þeirra einstaklinga sem koma
inn í landið á löglegan hátt.
„Þeir einstaklingar eru oft mis-
notaðir og neyddir í alls konar
vinnu sem þeir fá ekki greitt fyrir.
Mansalsmál þurfa heldur ekki að
vera tengd glæpagengjum, heldur
getur þetta verið aðeins einn maður
eða kona sem stendur fyrir því,“
segir Margrét. Erfitt sé að til-
greina fjölda fórnarlamba mansals
á Íslandi, en sárlega vanti bæði töl-
fræði og rannsóknir á því sviði sem
öðrum.
Eiginmenn selja í vændi
„Ég get ímyndað mér að það hafi
dregið aðeins úr því á undan-
förnum árum þar sem vinnufram-
boðið er minna, en á móti kemur að
vinnuveitendur geta leyft sér meira
þar sem fólk vill halda vinnunni.
Svo á nú að heita að nektar staðir
séu ekki starfandi lengur, en það
eru starfandi mjög vafasamir
staðir enn í dag. Það er enn verið
að flytja konur inn sérstaklega til
að stunda vændi og svo eru líka
dæmi um konur sem koma hingað í
hjúskap og svo gera eiginmennirnir
þær út.“
Meira en eitt hundrað fórnarlömb
Innflytjendur mansals á Íslandi eru
bæði íslenskir og erlendir. Margrét
hefur talað við meira en hundrað
fórnarlömb mansals undanfarin
átta ár, bæði karla og konur.
„Konurnar eru miklu fleiri, en
karlmenn lenda líka í mansali.
Nokkrir komu til dæmis með au-
pair leyfi, en fóru svo í bygginga-
vinnu, báru út blöð og unnu við
ræstingar myrkranna á milli. Einu
sinni var verið að tala um tíu þús-
und krónur í laun á viku, jafnvel
minna,“ segir hún. „Í þeim málum
sem ég hef fengið inn á mitt borð
eru það allt Íslendingar sem selja
konurnar sínar í vændi. Þó hef ég
heyrt um erlenda menn sem gera út
erlendar konur, en það hefur mér
ekki borist formlega.“
Margrét segir mansal og þræla-
hald vera starfsemi sem muni allt-
af þrífast undir yfirborðinu, þó svo
sumir reyni að skilgreina glæpina
sem eitthvað annað.
„Það er ótrúlegt hvernig fólk
var blekkt til að byrja með varð-
andi nektardansstaðina. Konur
sem leituðu til mín fullyrtu að
það væri starfrækt vændi á þeim
stöðum sem þær unnu á. Eini auka-
peningurinn sem þessar stúlkur
gátu náð sér í var oftast í einka-
dönsum og beinu vændi, því dans-
arnir sjálfir skiluðu ekki miklu til
þeirra. Þó eiga nú einkadansar að
vera úr sögunni,“ segir hún. „En
þrælahald er til staðar á Íslandi,
það er staðreynd.“
Hefur áhrif fyrir lífstíð
Hún veltir fyrir sér hvort for-
virkar rannsóknarheimildir gætu
hjálpað lögreglunni við að uppræta
vændi og mansal á Íslandi í dag.
„Eitthvað veldur því að lög-
reglan virðist vera úrræðalaus
gagnvart þessu, því kaup á kynlífs-
þjónustu eru refsiverð og hugsunin
á bak við það er að seljandinn er
alltaf í miklu lakari stöðu en kaup-
andinn. Vændi getur haft áhrif á
viðkomandi fyrir lífstíð. Þér er
nauðgað alla daga, teknar af þér
myndir, þú látin gera alls konar
hluti sem þér myndi aldrei detta
í hug að gera sjálfviljug og getur
lent í alls konar heilsufars legum
vandræðum,“ segir Margrét.
„Meirihluti fórnarlamba mansals
sem við aðstoðum hér eru konur
í kynlífsiðnaði og þær eru flestar
svo illa staddar að það þarf mjög
mikið til að hjálpa þeim aftur á
fætur.“
Þeir einstaklingar eru oft misnotaðir og neyddir í alls
konar vinnu sem þeir fá ekki greitt fyrir. Mansalsmál
þurfa heldur ekki að vera tengd glæpagengjum, heldur getur
þetta verið aðeins einn maður eða kona sem stendur fyrir því.
Það er enn verið að
flytja konur inn sér-
staklega til að stunda vændi
og svo eru dæmi um konur
sem koma hingað í hjúskap
og svo gera eiginmennirnir
þær út.
Þrælahald á Íslandi er staðreynd
MUN ALLTAF ÞRÍFAST UNDIR YFIR-
BORÐINU Framkvæmdastýra Mann-
réttindaskrifstofu Íslands segir þá sem
stunda mansal hér á landi bæði íslenska
og erlenda. Hún hefur rætt við meira en
hundrað fórnarlömb á Íslandi undan-
farin átta ár. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
DÆMDIR FYRIR MANSAL Fimm litháískir karlar voru árið 2010 dæmdir í fimm ára fangelsi fyrir mansal. Þeir höfðu flutt hingað nauðuga nítján ára samlöndu sína og ætluðu
að selja hana í vændi. Þetta er eini dómurinn sem fallið hefur fyrir mansal hér á landi. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
■ 117 þjóðir eru aðilar að Palermo-bókuninni frá árinu 2000
■ Mansal er glæpur gegn mannkyni. Það felur í sér að ráða, flytja, færa,
fela eða fá manneskju með valdi, kúgun, mannráni, svikum, blekkingum,
valdníðslu eða vegna bágrar stöðu hennar. Þetta á við um vændi eða
aðra tegund af kynlífsþjónustu, neydda vinnu og þjónustu, vinnuþrælkun
og líffæranám.
■ Á hverju ári lenda þúsundir karla, kvenna og barna í klóm mansals-
manna- og kvenna, í heimalöndum sínum og erlendis.
Mansal er glæpur gegn mannkyni
Sunna
Valgerðardóttir
sunna@frettabladid.is