Fréttablaðið - 26.10.2012, Blaðsíða 20

20 26. október 2012 FÖSTUDAGUR
Sex ára telpa lýsir því hvernig 12 ára gamall frændi hennar
beitti hana kynferðislegu ofbeldi
síendurtekið: „Hann gerði alltaf
það sama nema þegar hann lærði
eitthvað nýtt af myndunum eins og
að binda mig.“
Þessi lýsing er meðal þess
sem kom fram í máli Þorbjargar
Sveinsdóttur, sérfræðings hjá
Barnahúsi, á ráðstefnu um áhrif
kláms sem haldin var af Laga-
deild Háskóla Íslands, mennta- og
menningarmálaráðuneytinu, vel-
ferðarráðuneytinu og innanríkis-
ráðuneytinu 16. október sl.
Hjá Barnahúsi eru skýr merki
þess að klám sé farið að hafa
bein áhrif á kynferðislegt ofbeldi
gegn börnum. Sigrún Hjaltalín
hjá ákærusviði lögreglunnar tók í
sama streng og sagði embættið sjá
greinileg áhrif kláms á ofbeldis-
brot þar sem börn og ungmenni
ættu oftar en ekki í hlut. Þetta eru
börn sem þekkja ekki mörkin á því
hvað er eðlilegt og óeðlilegt í sam-
skiptum.
Klám og aukið aðgengi að grófu
klámi er líka greinanlegt í starfi
Landspítalans líkt og fram kom
nýlega í viðtali Morgunblaðsins
við Eyrúnu Jónsdóttur, verkefnis-
stjóra neyðarmóttöku Landspít-
alans. Frá því að neyðarmóttaka
nauðgana opnaði árið 1993 segir
Eyrún áhrifa kláms á kynferðis-
ofbeldi gæta með sífellt skýrari
hætti. Fleiri ungir gerendur komi
nú við sögu, fyrirmyndirnar komi
úr klámi og oft á tíðum sé ofbeldið
myndað og tekið upp. Nú séu fleiri
en einn gerandi í um 20% tilfella
sem er mun meira en áður.
Skilaboðin eru skýr. Klám ógnar
réttindum barna, velferð þeirra og
heilsu með beinum hætti. Þegar
slík skilaboð koma frá lykilstofn-
unum samfélagsins er óhætt að
segja að allar viðvörunarbjöllur
ættu að vera komnar í gang og
vert að staldra við og ræða í alvöru
hvernig samfélagið eigi að bregð-
ast við.
Baráttukonan Gail Dines vakti
mikla athygli á málþinginu þegar
hún sagði frá rannsóknum sínum
á því klámefni sem ríkjandi er á
almennum markaði í dag. Sú frá-
sögn lét engan ósnortinn. Það
klámefni sem ríkjandi er ein-
kennist af ofbeldi og stækri kven-
fyrirlitningu. Fullorðnir eru látn-
ir líta út eins og börn til að þjóna
eftirspurn eftir barnaklámi sem
er bannað með lögum í mörgum
ríkjum og ströng viðurlög liggja
við framleiðslu á slíku efni. Engu
að síður er barnaklám enn fram-
leitt og klámefni þar sem fullorðn-
ir sjást í gervi barna má finna víða
í samfélaginu.
Klám hefur verið bannað á
Íslandi í marga áratugi og var
erindi Jóns Þórs Ólasonar um
skilgreiningu hugtaksins kláms
í íslenskum lögum og dómafram-
kvæmd mjög athyglisvert. Jón Þór
rakti hvernig íslenskir dómstólar
hafa sakfellt á grunni 210. greinar
hegningarlaga um dreifingu kláms
í mörgum tilfellum og var niður-
staða hans að raunar væri ekki
nein réttaróvissa varðandi klám.
Það er bannað að dreifa og selja
klám á Íslandi samkvæmt lögum
og hefur það verið staðfest fyrir
dómstólum. Því er mjög umhugs-
unarvert að ekki hefur verið sak-
fellt samkvæmt þessari grein
í yfir 10 ár. Ekki er það vegna
óskýrra laga eða vegna skorts á
klámi í umferð.
Nýlegar íslenskar rannsóknir
sýna að 75% drengja horfa reglu-
lega á klám.¹ Um 70% barna segja
foreldra sína aldrei sitja hjá sér
þegar þau eru á netinu. Getur
verið að foreldrar þessara barna
viti ekki hvað börnin þeirra aðhaf-
ast á netinu? Getur verið að for-
eldrar þessara drengja og stúlkna
viti ekki hvers konar klám er
framleitt í dag og hversu langt
kvenfyrirlitningin og ofbeldið
gengur? Ætli foreldrar þessara
drengja viti hvaða áhrif áhorf
kláms hefur á viðhorf drengja til
kynjahlutverka, kynlífs og kvenna
almennt?
Áhrifa kláms og klámvæðingar
gætir víða og áhrifin á sjálfsmynd
stúlkna er nokkuð sem vert er að
velta fyrir sér. Í klámi er hlut-
verk kvenna skýrt. Þær eru undir-
gefnar og hlutverk þeirra og lík-
ama þeirra er að veita þjónustu á
meðan hlutverk drengja er að vera
ráðandi og beinlínis ofbeldisfull-
ir. Kynjamyndir klámsins endur-
speglast svo í dægurmenningu og
síast beint inn í auglýsingar, kvik-
myndir, sjónvarpsþætti, tónlist-
armyndbönd og tísku. Varningur
og klæðnaður sem kyngerir börn
verður æ vinsælli eins og umboðs-
maður barna hefur ítrekað bent á.
Rannsóknir sýna að stúlkum í
grunnskólum líður almennt verr en
drengjum. Þetta kemur t.d. sterk-
lega fram í niðurstöðum rann-
sóknarinnar Ungt fólk á Íslandi
sem lögð er fyrir í 9. og 10. bekk
árlega. Nýjustu niðurstöður sýna
að allt að 20% stúlkna líður oft
eða nær alltaf illa og 10% drengja
líður oft eða nær alltaf illa. Þessi
munur á sjálfsmynd á milli kynja
er óásættanlega mikill og er virki-
lega umhugsunarverður.
Forvarnir og fræðsla til barna
og ungmenna um klám og ofbeldi
er á ábyrgð okkar allra. Hér á
landi er enginn einn aðili sem ber
ábyrgð á því að börn fái fræðslu
um ofbeldi. UNICEF á Íslandi
hefur lagt það til að hérlendis
verði sett saman einhvers konar
nefnd, ráð eða stofnun sem beri
ábyrgð á því að öll börn fái fræðslu
um ofbeldi, að ábyrgð og skilvirk
samfélagsleg umræða skapist um
ofbeldi og hvernig varna megi því
að börn verði fyrir því.
Hér á landi starfa fjölmargir
aðilar að forvörnum og almennt
að málefnum barna. Er ekki tími
til kominn að aðgerðir séu sam-
ræmdar og að fólk taki höndum
saman í baráttu gegn ofbeldi gegn
börnum?
¹ Nordic Youth Research, bls.
86.
Ógnvænleg áhrif kláms á réttindi barna
Rétt er að rifja upp hvernig Pálmi Haraldsson eignaðist
Iceland Express fyrir 8 árum.
Áður en til þess kom var hann stór
hluthafi í Icelandair og var vara-
formaður stjórnar fyrirtækisins.
Sú stjórn og Sigurður Helgason,
forstjóri Icelandair, beittu sér
fyrir miskunnarlausum undir-
boðum gegn Iceland Express, sem
var stofnað fyrir 10 árum.
Samfleytt í tvö ár braut Ice-
landair samkeppnislög með
grimmum undirboðum til að
koma Iceland Express á hausinn
og losna þannig við samkeppnina.
Framreiknað til verðlags í dag
var tekjutap Icelandair 17 millj-
arðar króna á þessum tveimur
árum miðað við árin á undan.
Á endanum urðu stofnendur
Iceland Express að gefast upp
fyrir ofureflinu, enda stefndi
félagið í gjaldþrot. Icelandair
losnaði samt ekki við þennan
lágfargjaldakeppinaut, því út
úr skúmaskoti kom Pálmi Har-
aldsson, nýhættur í stjórn Ice-
landair, og hirti Iceland Express
á brunaútsölu. Stofnendur félags-
ins töpuðu þar með eignarhaldi á
þessari snjöllu og vel tímasettu
viðskiptahugmynd í hendur eins
þeirra sem bar ábyrgð á því að
Icelandair fórnaði 17 milljarða
króna tekjum til að hafa félagið
af þeim.
Þannig eignaðist Pálmi Iceland Express
Samfélagsmál
Stefán Ingi
Stefánsson
framkvæmdastjóri
UNICEF á Íslandi
Samgöngur
Ólafur
Hauksson
einn af stofnendum
Iceland Express
Fullorðnir eru látnir líta út eins og börn
til að þjóna eftirspurn eftir barnaklámi
sem er bannað með lögum í mörgum
ríkjum og ströng viðurlög liggja við framleiðslu á
slíku efni. Engu að síður er barnaklám enn framleitt
og klámefni þar sem fullorðnir sjást í gervi barna má
finna víða í samfélaginu.
Viljinn er skýr
Þjóðaratkvæðagreiðslan sem fram fór á laugardaginn
markar þáttaskil. Niðurstaðan
var skýr: Tillaga stjórnlaga-
ráðs verður lögð til grundvall-
ar nýrrar stjórnarskráar. Mikil-
vægt er að Alþingi nái samstöðu
um að ljúka málinu fyrir kosn-
ingar en sú samstaða byggist á
því að leggja tillögur stjórnlaga-
ráðs til grundvallar. Engin sam-
staða getur náðst um að leggja
tillögurnar til hliðar eða kalla
þær fúsk.
Ég vil benda á að í stjórn-
lagaráði hefur þegar farið fram
málamiðlun á milli ólíkra sjónar-
miða sem njóta stuðnings meðal
þjóðarinnar. Hér eru tvö dæmi.
Í landinu er rík krafa um að
gera landið að einu kjördæmi.
Að sama skapi vill fólk viðhalda
kjördæmaskipun sem hvetur
þingmenn til að verja og sinna
sérstökum hagsmunum. Bæði
sjónarmið hafa sína kosti og
galla. Niðurstaða stjórnlaga-
ráðs er málamiðlun milli þess-
ara sjónarmiða til að ná sátt
og samstöðu um nauðsynlegar
breytingar.
Tillögur stjórnlagaráðs um
forsetaembættið eru einnig til-
raun til að sætta ólík sjónarmið.
Í stjórnlagaráði var fólk sem
vildi aukin völd forsetans, en
einnig fólk sem vildi takmarka
þau í samræmi við hlutverk
þjóðhöfðingja í nágrannalöndum
okkar. Niðurstaðan er valdalítið
en mikilvægt forsetaembætti.
Tillögur stjórnlagaráðs fela
ekki í sér jafn miklar breyting-
ar og ætla mætti af gagnrýnis-
röddum. Þingræði er og verður
áfram megineinkenni íslenskr-
ar stjórnskipunar og erlendar
og margreyndar fyrirmyndir
eru að flestum þeim breyting-
um sem stjórnlagaráð gerði til-
lögu um.
Róttækustu tillögurnar er að
mínu viti þrjár: Í fyrsta lagi er
vægi atkvæða jafnað og opnað á
persónukjör. Í öðru lagi er kveð-
ið á um þjóðareign á auðlind-
um sem ekki eru í einkaeign.
Og í þriðja lagi þjóðaratkvæða-
greiðslur að kröfu kjósenda.
Allar þessar tillögur njóta
mikils stuðnings meðal lands-
manna og Alþingi verður að fara
mjög varlega í að breyta þeim.
Þeir þingmenn sem reyna að
útvatna tillögur stjórnlagaráðs
um þjóðareign á auðlindum eða
jafnt vægi atkvæða munu lenda
í erfiðleikum með að útskýra það
fyrir kjósendum. Vilji þeirra er
jú skýr!
Ný stjórnarskrá
Sigríður Ingibjörg
Ingadóttir
þingkona
Samfylkingarinnar
Tekst Bergi og Hlín að bjarga heiminum frá
skrípunum? Hörkuspennandi saga og
sjálfstætt framhald verðlaunabókarinnar
Steindýranna.
Jón Gunnar Eggertsson