Fréttablaðið - 14.12.2012, Blaðsíða 28

14. desember 2012 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 28
Þann 10. desember ár
hvert höldum við upp á
alþjóðlega mannréttinda-
daginn, en á þessum sama
degi í ár vildi svo til að
ESB veitti friðarverðlaun-
um Nóbels viðtöku. Þessi
tilviljun er viðeigandi.
ESB er heiðrað fyrir störf
í þágu lýðræðisumbóta,
sáttaumleitana og mann-
réttinda og fyrir að stuðla
að friði og stöðugleika um
álfuna alla.
Þetta er mikil viður-
kenning á verkum okkar. Á sama
tíma hvetur hún okkur öll – stofn-
anir ESB, aðildarríkin og hina 500
milljón íbúa – til að vinna saman
og standa vörð um mannréttindi,
ekki einungis innan landamæra
okkar heldur um allan heim.
Nú síðast í júlí samþykkti ESB
verkáætlun um mannréttindi (e.
Human Rights Strategy) og skip-
aði í fyrsta sinn í embætti sérlegan
fulltrúa ESB á sviði mannréttinda-
mála. Mannréttindi eru lykilstef í
utanríkisþjónustu ESB, allt frá
viðskiptum til umhverfismála og
þróunarsamvinnu til öryggismála.
Þetta er viðurkenning á þeirri
staðreynd að virðing fyrir mann-
réttindum er mikilvægur hluti
lausnarinnar í nær öllum tilvik-
um mannlegra þjáninga og átaka.
Vinnum saman
En við getum einungis unnið
mannréttindum brautargengi á
árangursríkan hátt ef við vinnum
saman og deilum ábyrgðinni á
því að koma þeim á framfæri og
standa um þau vörð. Efling mann-
réttinda krefst þess að ESB myndi
breiða samstöðu – með öðrum
ríkis stjórnum, alþjóðastofnunum,
einkageiranum og, umfram allt,
með borgurunum. Í dag vinnur
ESB náið með samstarfsaðilum
um allan heim, til að mynda SÞ,
ÖSE, Evrópuráðinu og Afríkusam-
bandinu. Auk þess stefnum við
að fullri samvinnu við hundruð
frjálsra félagasamtaka um heim
allan til að leita ráða og magna
upp boðskapinn um mannréttindi.
Þema mannréttindadagsins í
ár – samheldni og réttur-
inn til þátttöku í opinberu
lífi – gæti ekki verið tíma-
bærara. Óskin eftir að
greypa þessi grundvall-
arsjónarmið inn í samfé-
lagið er hreyfiaflið á bak
við það sem við verðum
vitni að í arabaheiminum
í dag. Nýleg skref í átt til
lýðræðisumbóta í nokkr-
um ríkjum á svæðinu og
víðar vekja upp vonir hjá
fólki alls staðar.
En það má ekki taka
slíkum árangri sem gefnum hlut.
Jafnvel í löndum þar sem lýð-
ræðisumbætur hafa átt sér stað
þarf meira en einar kosningar til
að lýðræði nái að skjóta rótum.
Þegar við fögnum réttinum til
að taka þátt í opinberu lífi heiðr-
um við vinnu þeirra sem berjast
fyrir mannréttindum og sem berj-
ast fyrir tjáningarfrelsi, taka þátt
í kosningum og bjóða sig fram til
opinberra embætta. Við viljum
einnig leggja áherslu á hið mikil-
væga starf borgaralegra samtaka
í þágu mannréttinda.
Kór frelsis
Þróttmikið borgaralegt samfélag
og aukin samskipti milli frjálsra
félagasamtaka og stjórnvalda,
svæðisbundinna samtaka jafnt
sem alþjóðlegra, eru lykillinn að
því að verja mannréttindi, lýð-
ræði og réttarríkið. Í síðustu viku
leiddi hið 14. árlega málþing ESB
og frjálsra félagasamtaka í Bruss-
el saman yfir 200 virka málsvara
mannréttinda, aðgerðasinna og
stefnumótendur. Heima við eru
þeir oft einmana raddir en saman
mynda þeir kór frelsis. ESB mun
styðja slíka málsvara frelsis um
heim allan af fullum þunga.
Ástæðan er sú að á of mörgum
svæðum er útilokun fremur regl-
an en undantekningin. Í mörgum
ríkjum er borgurum synjað um
tækifæri til þátttöku í ákvarðana-
töku sem hefur áhrif á líf þeirra.
Sumir eru jafnvel pyndaðir eða
settir í fangelsi fyrir að tjá sjón-
armið sín. Ein þeirra sem hlutu
Sakharov-verðlaun Evrópuþings-
ins árið 2012 er Nasrin Sotoudeh,
en hún þekkir þetta af eigin
raun. Hún sýndi ótrúlegt hug-
rekki þegar hún stefndi lífi sínu í
hættu við að mótmæla takmörkun-
um á réttindum fjölskyldu henn-
ar. Þannig hefur hún sent skýr
skilaboð til Íran og umheimsins
sem blása verndurum mannrétt-
inda um víða veröld byr í brjóst.
Í Kína situr handhafi friðarverð-
launa Nóbels árið 2010, Liu Xiabo,
enn af sér ellefu ára fangelsis-
dóm vegna skrifa sinna, en það er
skýrt brot á tjáningarrétti hans.
Óhóflegar hömlur
Á sama tíma eru óhóflegar hömlur
lagðar á félagasamtök hvað varðar
tjáningar- og félagafrelsi. Þessum
aðferðum er oft beitt undir þeim
fölsku forsendum að verið sé að
vernda rétt annarra, til að mynda
í baráttunni gegn hryðjuverkum.
Starfsmenn frjálsra félagasam-
taka og þeir sem verja mannrétt-
indi mæta oft ofsóknum og bein-
um lögsóknum á degi hverjum og
til að þagga niður í þeim eru þeir
einfaldlega stimplaðir „föður-
landssvikarar“. Bann við aðgengi
að fjármagni, sem er nauðsynlegt
tilveru margra frjálsra félagasam-
taka, færist í aukana og verður að
hamla slíku.
Mannréttindahreyfingin mun
hafa náð raunverulegum árangri
þegar sérhver einstaklingur finn-
ur fyrir sameiginlegri ábyrgð og
brýnni þörf fyrir að berjast fyrir
réttindum annarra. Við ættum að
líta til 10. desember í ár sem upp-
hafs að einhverju nýju fyrir þessa
stóru, alþjóðlegu áskorun. Þess
vegna skulum við ekki benda á
aðra, heldur taka saman höndum
í sameiginlegu átaki til að tryggja
að sérhver kona og sérhver maður
hafi tækifæri til að hafa áhrif á og
móta líf sitt og samfélag.
Tökum höndum saman
Verðtrygging er ein-
kennilegt fyrirbæri. Hún
fyrir finnst hvergi nema
á íslandi, nema þá í formi
afleiða sem fagfjárfestar
sýsla með.
Þegar ég lærði af verð-
tryggingunni fyrst var
mér sagt að hún væri fyrst
og fremst til að tryggja
sparifjáreigendur og elli-
lífeyrisþega fyrir áhrifum
óðaverðbólgu. Ef nánar er
að gáð sést að hún er beinlínis til-
vistarforsenda hins íslenska lífeyr-
iskerfis. Kerfis sem byggir á sjóðs-
söfnun í stað gegnumstreymis.
Lífeyrissjóðakerfi líkt og á Íslandi
fyrirfinnst hvergi annars staðar í
heiminum.
Verðtryggingin ákvarðast af
innlendri neysluvísitölu. Hún á
á engan hátt að vera íþyngjandi
vegna þess að það er meint þensla,
eða kaupmáttaraukning almenn-
ings, sem bætir fyrir hækkaða
greiðslubyrði og höfuðstól.
Neysluvísitala á að endur-
spegla þenslu, en er þar að auki
tengd breytingum á gengisvísi-
tölu í gegnum breytingu á verði
innfluttra vara. Þar stendur hníf-
urinn í kúnni. Þetta gerir það að
verkum að verðtryggingin verndar
ekki einungis fjármagnseigendur
gegn þenslu heldur líka gengisfalli.
Hreint gengisfall leiðir undantekn-
ingarlaust til kaupmáttarrýrnunar.
Hrein eignatilfærsla
Vegna verðtryggingar þarf skuld-
arinn að taka á sig hækkun höfuð-
stóls vegna gengisfallsins. Kaup-
máttarrýrnun skuldarans er því
tvöföld. Svo virðist sem hrein
eignatilfærsla eigi sér stað frá
skuldara til fjármagnseiganda. Er
þetta sanngjarnt fyrirkomulag?
Nú þegar fjármagnseigendur
eru svona kyrfilega varðir gegn
verðbólgu dregur jafnframt úr
hvata þeirra til að halda aftur af
henni.
Einnig bregst Seðlabankinn
ávallt vasklega við og hækkar
stýrivexti þegar verðbólgan gerir
vart við sig. Þá hækka vextir á
óverðtryggðum innistæðum einnig
sem skuldarar með óverðtryggðar
skuldir sitja uppi með með hærri
greiðslubyrði. Allt hvetur þetta
til aukinnar verðbólgu þar sem
hækkanir á greiðslubyrði
og höfuðstól kalla á meira
peningamagn.
Núverandi fyrirkomulag setur
hóp skuldara í mjög óheppilega
stöðu. Þeir sem eru með verðtryggt
vilja fá stýrivexti í hæstu hæðir
þar sem það kann að stemma stigu
við verðbólgu samkvæmt alvitrum
Seðlabanka. Skuldurum með óverð-
tryggðar skuldir er hins vegar slétt
sama um verðbólguna en vilja
stýrivexti sem allra lægsta. Þarna
er komin gjá í raðir fólks sem
undir eðlilegum kringumstæðum
ætti að vinna saman. Þetta er ekki
samfélaginu til góða.
Ósjálfbærar skuldir
Í dag heyrist mikið talað um
ósjálfbærar skuldir. Það virðist
eiga við um ríki, fyrirtæki og ein-
staklinga á Íslandi í dag. Þetta er
líklegast helsta vandamál fjár-
málakerfisins í heiminum í dag.
Það er ekki að ástæðulausu að
vextir stöndugustu ríkja eru nán-
ast neikvæðir. Ef verðtrygging
væri afnumin á Íslandi myndi
raunvirði allra skulda í krón-
um minnka við verðbólgu. Laun
myndu hins vegar halda kaup-
mætti sínum. Þetta gerði það að
verkum að skuldir færðust nær
því að vera sjálfbærar.
Niðurstaða mín er því sú að með
því að afnema verðtryggingu væri
ekki einungis verið að leiðrétta
mikið ranglæti gagnvart skuld-
urum, heldur myndi greiðslugeta
skuldara aukast umtalsvert og
stórt skref væri stigið í átt til stöð-
ugleika. Forsenda þeirra breytinga
væri sú að lífeyrissjóðunum væri
breytt í gegnumstreymissjóði eins
og finnast annars staðar í heimin-
um.
Afnám verðtryggingar, breyting
lífeyrissjóða og aukin verðbólga.
Galin hugmynd? Kannski. En þó
varla meira galin en vandinn sem
steðjar að okkur.
Afnám verðtryggingar
lykill að endurreisn?
Hvenær ætla stjórnvöld að
gera eitthvað fyrir fólkið
sem rétt svo nær endum
saman um hver mánaða-
mót? Umræðan hefur
sífellt verið um það fólk
sem tók gengistryggð lán
og stjórnvöld hafa einbeitt
sér við að aðstoða það fólk.
En það eru svo margir sem
rétt svo ná endum saman.
Ég er námsmaður í
mastersnámi, maður-
inn minn er í vinnu og
við erum með eitt barn á
framfæri. Við eigum íbúð, sem er
ódýrara en að vera á leigumark-
aðnum. Strákurinn okkar er hjá
dagmömmu. Námslánin eru allt-
of lág að mínu mati. Við borgum
alla reikninga en við leyfum okkur
ekki mikið. Ég tel að margir séu
í þessari stöðu eins og við erum
í. Hvað þá þegar bæði konan og
maðurinn eru í námi? Eini mögu-
leikinn til að hafa það gott í þeirri
stöðu er að eiga nokkur börn, en
námslánin hækka með hverju
barni.
Þegar ég var í fæðingarorlofi
þá var aðalkvöldmaturinn á mínu
heimili súpa og brauð. Maðurinn
minn fékk heita máltíð í
vinnunni. Einhvers staðar
þurftum við að skera niður
og maturinn varð fyrir
valinu. Maðurinn minn
vann tímabundið auka-
vinnu meðan á fæðingar-
orlofinu stóð til þess að ná endum
saman.
Hvenær ætla stjórnvöld að
lækka matarkörfuna? Hvernig
og hvenær á að lækka bensínið?
Hvenær á að fara að gera Ísland
að landi sem hægt er að búa í við
ágætar aðstæður? Hvenær á að
hjálpa fólkinu sem rétt svo meikar
það út mánuðinn? Ég er ekki hissa
á að fólk streymi úr landinu í leit
að betri kjörum.
Ég er komin með nóg af aðgerð-
arleysi stjórnvalda. Ég vil sjá eitt-
hvað róttækt gert fyrir fólkið hér
í landi til þess að það geti átt betra
líf.
Hvenær ætla
stjórnvöld að hjálpa
fólkinu í landinu?
Dögun er nýtt samvinnu-
miðað umbótaafl sem sett
hefur ýmis þjóðþrifamál
á oddinn. Þar má nefna
aðgerðir í efnahagsmál-
um, nýja stjórnarskrá og
uppstokkun á stjórn fisk-
veiða. Dögun mun bjóða
fram á landsvísu í næstu
alþingiskosningum.
Líta má á framboðið
sem tillögu. Tillögu að
forgangsröðun verkefna,
aðferðafræði við lausn
þeirra og tillögu að fólki
til starfans. Ég hef ákveðið að
gefa kost á mér á framboðslista
Dögunar til að fylgja eftir því
starfi sem ég hef tekið þátt í und-
anfarin misseri og snúa að lausn
á efnahagsvanda þjóðarinnar og
lýðræðisumbótum.
Kjarabarátta
Kjarabarátta er til í mörgum
myndum. Ein birtingarmynd
þeirrar baráttu er verðtrygging-
in, en ég tel nauðsynlegt að koma
á þjóðarsátt um afnám hennar og
almenna leiðréttingu lána. Inn-
leiða þarf nýtt óverðtryggt hús-
næðislánakerfi þar sem áhættu af
viðskiptum með lánsfé er dreift.
Hverfa verður frá þeirri ofur-
áherslu sem lögð hefur verið á
séreignarstefnuna í húsnæðis-
málum.
Einnig þarf að skapa skilyrði
fyrir heilbrigðum leigumarkaði,
meðal annars með opinberum
leigufélögum sem ekki eru rekin
í hagnaðarskyni. Margir, og sér í
lagi ungt fólk, eiga í erfiðleikum
með að koma sér upp heimili. Á
því verður að taka.
Ég vil lögfesta lág-
markslaun og uppræta
óútskýrðan launamun
kynjanna. Stjórnir lífeyr-
issjóða eiga að mínu viti
að vera kosnar af sjóðs-
félögum. Að sama skapi
sé ég fyrir mér að for-
svarsmenn stéttarfélaga
og heildarsamtaka þeirra
verði í framtíðinni kosn-
ir í allsherjarkosningu
félagsmanna. Heildar-
endurskoðun á lífeyris-
sjóðakerfinu verður líka
að fara fram, því kerfið stendur
ekki undir framtíðarskuldbind-
ingum sínum. Þá er óhjákvæmi-
legt að endursemja um opinberar
skuldir svo afborganir og vaxta-
greiðslur ógni ekki tilverugrund-
velli þjóðarinnar.
Síðast en ekki síst, í þessari
ótæmandi upptalningu verkefna,
vil ég eindregið að ný stjórnar-
skrá, á grundvelli frumvarps
stjórnlagaráðs, verði að veruleika.
Vondur draumur
Upphaflega stóð ekki til af minni
hálfu að fara út í stjórnmál þrátt
fyrir áhuga á samfélagsmálum.
Þær aðstæður sem sköpuðust á
Íslandi haustið 2008 ráku mig
hins vegar af stað. Þá gegndi
ég stöðu aðstoðarframkvæmda-
stjóra hjá ferðaþjónustufyrir-
tæki og var ekki mjög virkur í
opinberri umræðu. Miklu fremur
vildi ég huga að því sem stóð mér
næst: fjölskyldunni, heimilinu og
rekstri fyrirtækisins. Svo vakn-
aði ég við vondan draum. Hafði
flotið sofandi að feigðarósi. Ég
lofaði sjálfum mér í framhald-
inu að gera allt sem í mínu valdi
stæði til að koma í veg fyrir að
þær aðstæður sem þá voru uppi
gætu myndast aftur.
Með það fyrir augum tók ég að
mér það sjálfskipaða hlutverk að
veita samfélaginu og stjórnvöld-
um aðhald. Meðal annars með því
að tala við annað fólk um þjóð-
félagsmál, skrifa pistla og taka
þátt í stofnun og starfi Hagsmuna-
samtaka heimilanna, sem ég veitti
formennsku um tíma. Haustið
2009 var ég ráðinn til starfa fyrir
Hreyfinguna og þingmenn henn-
ar. Vorið 2010 tók ég þátt í stofn-
un Íbúahreyfingarinnar í Mos-
fellsbæ, sem bauð fram í síðustu
sveitarstjórnarkosningum. Íbúa-
hreyfingin lagði upp með áherslur
á aukið íbúalýðræði, gegnsæi,
valddreifingu, ábyrga fjármála-
stefnu og velferð íbúa. Íbúahreyf-
ingin fékk næstflest atkvæði og
vann kosningasigur. Ég er nú
varabæjarfulltrúi hennar. Ég hef
verið virkur þátttakandi í stofnun
og starfi Dögunar og sit í fram-
kvæmdaráði félagsins.
Ég býð fram krafta mína og
vona að þeir geti orðið að gagni.
Ég vil gera gagn
MANNRÉTTINDI
Stavros
Lambrinidis
sérlegur fulltrúi ESB
á sviði mannrét-
tinda
➜ Í dag vinnur ESB náið
með samstarfsaðilum um
allan heim, til að mynda
SÞ, ÖSE, Evrópuráðinu og
Afríkusambandinu.
➜ Einnig þarf að skapa skil-
yrði fyrir heilbrigðum leigu-
markaði, meðal annars með
opinberum leigufélögum
sem ekki eru rekin í hagn-
aðarskyni. Margir, og sér í
lagi ungt fólk, eiga í erfi ð-
leikum með að koma sér
upp heimili. Á því verður að
taka.
➜ Nú þegar fjár-
magnseigendur eru
svona kyrfi lega varðir
gegn verðbólgu þá
dregur jafnframt úr
hvata þeirra til að
halda aftur af henni.
STJÓRNMÁL
Þórður Björn
Sigurðsson
fv. formaður
Hagsmunasamtaka
heimilanna SAM-
FÉLAGSMÁL
Guðrún
Kjartansdóttir
námsmaður
➜ Hvenær á að fara
að gera Ísland að
landi sem hægt er
að búa í við ágætar
aðstæður?
FJÁRMÁL
Þráinn
Guðbjörnsson
verkfræðingur