Fréttatíminn - 03.06.2011, Blaðsíða 20

Hægt er að breyta þessum sex atriðum á tveimur til þremur mánuðum
sem myndi tryggja mikinn hagvöxt strax á seinni hluta ársins 2011.
S
amfélagsumræðan á Íslandi í dag ein­
kennist af doða og deyfð. Ástæðan er sú
að stjórn málin beina stærstum hluta sinna
krafta í tvö umdeild mál – umsóknarferlið
inn í Evrópusambandið og fyrirkomulag
fiskveiða. Ráðamenn valda landsmönnum miklum
kostnaði með því að eyða nánast allri sinni orku í
þessi tvö mál. Lesa má úr hagtölum að Ísland dregst
nú hratt aftur úr nágrannaþjóðum sínum hvað
varðar kaupmátt og lífsgæði. Umræða
um fyrirkomulag fiskveiðistjórnunar­
kerfisins eða umsóknarferlið að
ESB þarf ekki að þýða að Íslend­
ingar þurfi að búa við efnahags­
leg höft, skort á sýn í skyn­
samlegri auðlindanýtingu og
óskilvirkt fjármálakerfi.
Hægt er að grípa til aðgerða
sem munu hafa tafarlaus áhrif
til hins betra á íslenskt efnahags­
líf. Óvissa mun minnka og höft
munu losna. Aðgerðirnar eru eftir­
farandi:
Gjaldeyrismál
Upptaka nýrrar myntar með afnámi haftastefnu
og verulegri lækkun verðbólgu. Aðalhagfræðingur
Seðlabankans hefur metið í rannsókn að upptaka al­
þjóðlegrar myntar gæti aukið útflutning landsins um
40%. Evran og dollarinn eiga undir högg að sækja. Sú
mynt sem endurspeglar einna helst íslenskt atvinnu­
líf er Kanadadollar en Kanada eygir langt hagvaxtar­
skeið og myntin mun verja kaupmátt þeirra sem hana
nota. Möguleikinn á upptöku þeirrar myntar hefur
verið kynntur stjórnvöldum í Ottawa. Bæði fjármála­
ráðuneyti Kanada og Bank of Canada eru mjög já­
kvæð í garð aðgerðarinnar. Afnám hafta yrði mikil
innspýting fyrir íslenskt atvinnulíf, fjárfesting myndi
aukast og störf skapast.
Fjármálakerfi
Girða þarf fyrir samrekstur viðskiptabanka og fjár­
festingarbanka. Á sama tíma ætti að afnema inn­
stæðutryggingar, en með því eru fjármagnseigendur
þvingaðir til að finna fé sínu annan og hagkvæmari
farveg. Komið yrði í veg fyrir áhættuspil banka með
sparifé almennings.
Ríkisfjármál
Einkaframtaki og fjárfestingu einkageirans er rutt
úr vegi með hallarekstri ríkisins. Ríkið getur ekki
skapað sjálfbæran hagvöxt. Því þarf að loka fjárlaga­
gatinu hið snarasta.
Ríkisrekstur
Velferðarkerfi Svíþjóðar árið 1970 var ósjálfbært. Ráð­
stöfunartekjur sænskra heimila jukust um eitt pró­
sentustig yfir allt tímabilið 1970­1990. Því er rangt hjá
íslenskum ráðamönnum að ætla sér að byggja upp vel­
ferðarkerfi með það sænska, árgerð 1970, sem fyrir­
mynd. Velferðarkerfi Svíþjóðar árið 2010 er straum­
línulagað og gerði það að verkum að hagvöxtur þar
í landi árið 2010 var sá hæsti í Evrópu, 5%, og
verður 4,5% í ár, samkvæmt nýjustu spám.
Svíar lyftu grettistaki með því að hverfa
frá höftum og miðstýringu.
Auðlindir
Orkuframleiðsla á að miðast við að
hámarka rentu, fremur en atkvæði
ákveðinna stjórnmálaafla í ein­
stökum kjördæmum. Hægt er að
selja orku til heimila á mun lægra
verði en til fyrirtækja. Hækka þarf
verð til erlendra kaupenda íslenskr­
ar orku. Umræða um nýtingu virkj­
anakosta á Íslandi er ennþá of menguð
af kjördæmapoti og sérhagsmunum.
Þó ber að nefna að veruleg hugarfarsbreyt­
ing hefur átt sér stað í stjórn Landsvirkjunar og
óskandi er að ríkið, sem eigandi fyrirtækisins, styðji
þessa endurbættu rekstraráætlun.
Skilanefndir
Skilanefndir gömlu bankanna þurfa að bera ábyrgð.
Miðað við núverandi lagaumhverfi þurfa skilanefndir
hvorki að svara til Fjármálaeftirlitsins, íslenska ríkis­
ins né kröfuhafa bankanna. Í dag reyna skilanefndir
að hámarka völd sín og umsýsluþóknanir, með því að
aðhafast ekkert og halda atvinnulífi og fyrirtækjum
í gíslingu. Frumvarp sem snýr að því að afnema valda­
stöðu þeirra einstaklinga sem sitja í skilanefndum er
tilbúið. Leggja þarf það frumvarp fram til umræðu á
Alþingi hið fyrsta.
Framkvæmanlegt á einum ársfjórðungi
Hægt er að breyta þessum sex atriðum á tveimur til
þremur mánuðum sem myndi tryggja mikinn hagvöxt
strax á seinni hluta ársins 2011. Þá væri tekinn við
sjálfbær hagvöxtur, án lána, sem gæti verið að meðal­
tali 5% á næsta áratug. Atvinnusköpun yrði þá sjálf­
sprottin en ekki t.d. með vegaframkvæmdum ríkis­
ins, sem engu skila til lengri tíma litið. Þar sem ásókn
heimsins í hrávörur verður gríðarleg næstu áratugi
mun nóg fjármagn leita í að kaupa það sem við fram­
leiðum og lána til einstakra verkefna. Ríkið þarf því
ekki á neinni fjármögnun að halda.
Tillaga að efnahagsaðgerðum
Fréttatíminn bað um raunhæfa efnahagsáætlun fyrir Ísland. Ársæll Valfells hagfræðingur, Guðmundur Ólafsson hagfræðingur, Heiðar Már Guðjónsson hag-
fræðingur, Stefán Einar Stefánsson, formaður VR, og Andri Snær Magnason rithöfundur köstuðu á milli sín hugmyndum í vikunni – undir þeim formerkjum hvað
væri raunhæf efnahagsáætlun fyrir Ísland. Við birtum hér niðurstöðurnar sem gætu orðið gott upplegg í frekari umræður.
P eningakerfi heimsins, eins og það er í dag, er einungis fjörutíu ára gömul tilraun. Hún hófst árið 1971 þegar
Bretton Woods­kerfið hrundi. Þá kostaði
ein únsa af gulli 35 dollara en kostar í dag
1.400. Munurinn liggur í því að í gamla
daga var kerfið allt tengt við hrávörur,
helst góðmálma. Bretton Woods var kerfi
sem byggðist á gullfæti.
Pappírspeningakerfið, sem vísar ekki á
nein raunveruleg verðmæti, er því einungis
fjörutíu ára gömul tilraun. Peningakerfi
hafa verið til í yfir tíu þúsund ár. Tilraunin
með rekstur pappírspeningakerfis hefur
ekki heppnast vel, eins og dæmin sanna.
Ástæðan fyrir því að ríkin sögðu upp Bret­
ton Woods­myntsamstarfinu var síaukin
skuldsetning þeirra. Þau vantaði peninga
fyrir næstu afborgunum en áttu ekki gull
til að standa undir skuldum sínum. Ríkis­
stjórnir fóru því að prenta peninga, eins og
hverja aðra skuldaviðurkenningu til þess
að mæta afborgunum. Með þessu nýja
tæki til skuldsetningar var ekkert sem
hamlaði því að frekari fjárlagahalli yrði
fjármagnaður. Hagfræðingar vitnuðu síð­
an í Keynes og sögðu fjárlagahalla af hinu
góða. Keynes væri eflaust ekki ánægður
með að vita til þess hvernig nafn hans er
nú notað því hann sagði að ef útgjöld hins
opinbera færu fram úr 25% af þjóðarfram­
leiðslu þyrfti ríki að skila fjárlagaafgangi.
Keynes sagði líka að ríki ættu að skila fjár­
lagaafgangi á níu árum af tíu.
Eytt um efni fram
Ríki heimsins hafa því eytt um efni fram.
Hagvöxtur hefur verið drifinn áfram af
frekari útlánaþenslu, fremur en auknum
framförum og aukinni framleiðni. En nú
fer að koma að skuldadögum. Ástæðan er
sú að bankakerfið, sem þandist út vegna
aukins
framboðs
peninga (sem
voru einfald­
lega prentaðir) óx
fram úr ríkiskerfinu.
Peningaprentun ríkja,
eða skuldaaukning, getur
því ekki lengur fjármagnað bæði
bankakerfið og ríkisbáknið. Þess vegna
ríkir nú alþjóðleg skuldakreppa sem nú
veldur einnig titringi í peningakerfinu því
það er ekki lengur trúverðugt miðað við þá
aukningu peningamagns í umferð sem átt
hefur sér stað.
Ísland alþjóðavæðist
á einstökum tíma
Á Íslandi var aðgangur að fjármagni alltaf
mjög takmarkaður og ríkisstýrður, sem
olli því að gríðarlegt óhagræði byggðist
upp í kringum haftakerfið.
Þegar flutningur fjármagns var
gefinn frjáls Íslandi var framboð hrávara
að aukast gríðarlega á alþjóðlegum mark­
aði (e. The Great Moderation). Ástæðan
var fall Sovétríkjanna og þess kerfis sem
hafði haldið hrávöruríkum þjóðum innan
haftakerfis sem framleiddi sáralítið. Það er
óheppileg tilviljun að fjármagnsflutningar
á Íslandi hafi orðið frjálsir á þessu sérstaka
skeiði þegar seðlabankar voru nýbúnir að
taka upp verðbólgumarkmið (Nýja­Sjáland
fyrst til árið 1991) og prentuðu peninga í
síauknum mæli, en alþjóðlegt ógnarfram­
boð af hrávörum hélt niðri verðbólgu. Við
þetta bættist innkoma hinna vinnuafls­
ríku landa eins og Kína og Indlands, sem
aftur hélt niðri launakostnaði, þó aðeins
forsaga skuldakreppunnar
og einkavæðingin á Íslandi
GETA LAUNIN HÆKKAÐ
Í NÚVERANDI KERFI?
Miklir og erfiðir kjarasamningar eru nú að baki. Vinnuveitendur og verka-
lýðshreyfingin hafa búið við síversnandi umhverfi. Þó samdist um 4,25%
launahækkanir en hvað verður um þær hækkanir í því kerfi sem Ísland býr
nú við?
Þar sem atvinnuleysi er umtalsvert og neysla lítil er lítil eftirspurn í
hagkerfinu. Vinnuveitendur munu því að einhverju leyti þurfa að velta
launahækkunum út í verðlagið. Við það hækkar verðbólga og því gæti lítið
orðið eftir af þeirri 4,25% launahækkun sem um samdist. Á móti kemur
að verðbólga mun hækka flestar skuldir, sem eru að stærstum hluta
verðtryggðar, og þar með hækka afborganir. Einnig mun Seðlabankinn
væntanlega hækka vexti sem einnig hækkar afborganir. Til þess að
einhver raunverulegur árangur verði af þeim kjarasamningum sem undir-
ritaðir voru í liðnum mánuði, verður efnahagslífið að komast af stað og
raunverulegur hagvöxtur að verða til á vettvangi atvinnulífsins. Það kallar
á breytingar.
ÓNÝT PENINGAMÁLASTJÓRN
Seðlabankinn hefur misst tökin á verðbólgunni. Síðustu mælingar sýna það
svo ekki verður um villst. Krónan hefur einnig lækkað stöðugt síðustu árs-
fjórðunga þrátt fyrir að raunvaxtastig á Íslandi sé hærra en nokkurs staðar
annars staðar í Evrópu. Ísland, sem hefur hlotið verstu efnahagslegu útreið
allra Evrópuríkja – þjóðarframleiðsla hér, mæld í evrum (svo ekki sé verið
að bera saman epli og appelsínur), hefur lækkað mun meira en t.d. í Lett-
landi og á Írlandi – hefur búið við hæsta raunvaxtastig í allri Evrópu.
Nú hafa síðustu fundargerðir peningamálanefndar Seðlabankans sýnt,
sem og yfirlýsingar hans, að hann telur rétt að fara að hækka vexti.
Hvernig má það vera, þegar ráðstöfunartekjur eru nálægt lágmarki síðustu
ára, atvinnuleysi í hámarki og fjárfesting í lágmarki, að það sé tímabært að
hækka vexti?
FJÁRMAGNSHÖFT DRAGA
ÚR FRAMLEIÐSLU
Upphaflega áttu fjármagnshöft Seðlabankans einungis að vara í nokkra
mánuði. Þeir eru nú orðnir 31 talsins. Síðast voru sett á fjármagnshöft
árið 1924 sem áttu einungis að vara í nokkur misseri en voru ekki afnumin
fyrr en 73 árum síðar, árið 1997. Fjármagnshöftin gera það að verkum að
nýfjárfesting er nánast engin en miklir peningar, t.d. frá lífeyrissjóðum
og skilanefndum, elta þær fáu eignir sem eru til sölu innan landsins með
tilheyrandi verðhækkunum, sem aftur hækka verðbólgu og
búa til óeðlilega eftirspurn á ákveðnum sviðum
samfélagsins. Fjármagnið leitar því ekki
í hagkvæmustu nyt og á meðan
líður framleiðsla grunn-
atvinnuvega fyrir
það.
Bretton
Woods-
kerfið hvíldi á
gullfæti. Ljósmynd/Nordic
Photos/Getty Images
20 efnahagsáætlun Helgin 3.-5. júní 2011