Nýjar kvöldvökur - 01.04.1947, Blaðsíða 55

N. Kv.
BÓKMENNTIR
93
stórmenni, er þar lit'ðu, eða á þær stofnanir,
sem þar stóðu. Aðeins flatir legsteinar undir
kirkjugólfunum með nöfnum biskupanna
og kvenna þeirra, það eru nær því einu
sýnilegu minjarnar. Ekki sést urmull eftir
af tæptum hinna stóru höfuðbóla. Hvar var
biskupsstofan? Hvar \ar skólinn? Hvar var
prentsmiðjan á Hólurn, senr nær því í tvær
aldir prentaði meginið af öllu því, sem
prentað var af bókum hér á landi, og fram-
leiddi þar með mikinn liluta af hinni and-
legu fæðu þjóðarinnar? Sléttað yfir allt —
nenra nrinningarnar.
ÞÓtt vér Islendingar lröfunr búið á Islandi
í lull þúsund ár, þá erum vér að uppruna til
farandþjóð. Fjöldi forfeðra vorra höfðu ver-
ið á flutningi: í víkingum og ferðalagi alla
9. öldina og loks setzt að á Islandi í lok
þeirrar aldar og í upphafi Irinnar næstu. Við
\itum lítið unr forfeður vora fyrir 800, en
er ekki líklegt, að fjöldi þeirra hafi verið
í ferðum og flutningum unr nrargra alda
skeið? Frá Islandi leituðu þeir í vestur til
Cirænlands og Ameríku. Þá sögu lrefur bezt
rannsakað og skráð hinn nrerki vísindanrað-
ur Jón Dúason. Meðan íslendingar lröfðu
efni á að sigla til iitlanda, þá gerðu þeir það.
A Irinni fornu lýðveldisöld sigldu þeir ekki
einungis til Norðurlanda og annarra þeirra
landa, sem næst líggja Islandi, lreldur allt
suður til Miklagarðs og út til Jórsalalands.
Þegair Jreir konru lreinr aftur sögðu Jreir sög-
ur af ferðunr sínunr, samanber þátt Islend-
ings sögufróða, þegar Halldór Snorrason
sagði útferðarsögu þcirra Haralds konungs
Sigurðssonar, er Halldór \ar með Haraldi
í herferðunr suður í Miðjarðarhafi. Halldór
sagði söguna á Alþingi fleiri sunrur í röð.
Þannig Jnóaðist sagnalistin á Islandi. En
íslendingar á seinni hluta þjóðveldisins
skráðu sögur, senr gerzt lröfðu bæði erlendis
og heinra. og þeir skráðu þær á sínu eigin
máli í stað latínu, senr var Jró aðalbóknrál
annarra nrenntaþjóða á Jreinr tímum. Og
Jreir skrifuðu á skinn. Fftir að þjóðin hafði
gengið erlendu valdi á hönd, fjárhagur
lrennar versnaði, hún varð skipalaus, og
ungir menn gátu ekki lengur svalað útþrá
sinni, þá lifði ltún á fornunr nrinningunr,
skrifaði enn sögur og ævintýr. Og þrátt fyrir
forgengileg húsakynni , Jrá geymdist nrikið
af handritununr. Handritin eru vorar nrerk-
ustu fornmenjar. Sögurnar og aðrar forn-
bókmenntir íslendinga lrafa gefið þjóðinni
tilveruréttinn. Þeinr er það að þakka, að
þjóðin varðveitti nrál sitt, og Jreinr nrá þakka
Jrað, að við erunr \ iðurkennd sjálfstæð jrjóð,
fullvalda ríki.
A 17. og 18. öld, þegar hinir andlegu
leiðtogar Jrjóðarinnar ætluðust til að lrttn
lifði nær eingöngu á Jreirri andlegu fæðu,
sem Hólaprentsnriðja lét frá sér fara, lrug-
vekjunr og öðrum guðsorðabókunr hinnar
þröngsýnu „rétttrúnaðar“-kirkju, þá lásu
nrenn líka hin gönrlu handrit og skrifuðu
að nýju. Guðsorðabækurnar sættu nrenn
við fátæktina, en fornsögurnar veittu Jrjóð-
inni Jrrótt og þrek til lrreystilegrar lífsbar-
áttu. En ekkert af hinunr fornu bóknrennt-
unr varð þjóðinni eins kært senr íslendinga-
sögurnar, hetjusögurnar frá Landnánrs- og
Söguöldinni. En Jrótt allar hinar merkustu
fornsögur vorar séu skráðar á 12. og 13. öld
og í byrjun lrinnar 14. aldar, þá héldu ís-
lendingar áfranr að senrja fornsögur. Fljóts-
dæla er ekki skráð fyrr en á 15. öld, og má
lrún teljast seinast skráða Islendingasaga,
sem nokkuð kveður að, en Jró ber bæði lrún
og flestar Jrær íslendingasögur, sem skráðar
eru á 14. öld Jress nrerki, að sagnagerðin er
í stórhnignun. Á 17. öld, 18. öld og allt franr
á 19. öld eru sanrdar Ármannssaga, Hrana
saga hrings, Atla saga Otryggssonar, Hellis-
mannasaga, Illuga saga Gríðarfóstra og ýms-
ar fleiri sögur, senr eiga að gerast á Land-
náms- og Söguöld. Elestar eru sögur þessar
ófullkonrin stæling á hinunr eldri sögunr.
Þó geynrast sennilega í sunrum þeirra fornar
nrunnmælasagnir.
Hinar fyrstu íslendingasögur, er prentað-