Fréttatíminn - 05.10.2012, Side 42

Þráinn Bj. Farestveit, Framkvæmdarstjóri Fangahjálparinnar verndar, heFur starFað lengi með
Föngum og að máleFnum Þeirra. Þráinn lauk próFi í aFBrotaFræði Frá stokkhólmsháskóla 1994 og
veit um hvað hann talar, eins og jakoB Bjarnar komst að, en Þráinn telur meðal annars einsýnt að
heildarsteFnu og heildarsýn skorti í máleFnum Fanga og Þar með sjúkra Fíkla.
Allt að níutíu prósent fanga eru fíklar
Opinberar tölur um hlutfall þeirra fanga sem haldnir er vímuefnafíkn eru í rauninni miklu lægri. En ég myndi telja að 80 til 90 prósent fanga séu haldnir vímuefnafíkn,“
segir Þráinn Bj. Farestveit. Hann hefur verið við­
loðandi starfsemi Verndar allt frá árinu 1987, setið
í stjórn og nefndum fangahjálparinnar frá 1994 og
þá verið formaður og framkvæmdastjóri frá 2000.
Hann hefur fylgst með þessum málaflokki í áratugi
og þekkir því vel til. Þráinn segir að samhliða því
sem fangar eigi við alkóhólisma (vímuefnafíkn)
að stríða þá séu önnur vandamál sem þjaka skjól­
stæðinga þeirra hjá Vernd og þá býsna fjölbreytt. Má
þar helst nefna geðræn vandamál af ýmsum toga;
hegðunarvanda, ADHD, athyglisbrest, lesblindu og/
eða ofvirkni.
Hópur fanga á við eitthvað af ofangreindu að stríða,
er greindur sem slíkur en stór hluti þeirra hefur
aldrei fengið greiningu á þessum vanda.
Félagasamtökin Vernd, fangahjálp voru stofnuð
1. febrúar 1960. Markmið samtakanna eru, og hafa
verið frá upphafi, að leitast við í samvinnu við stjórn­
völd, stofnanir og einstaklinga við að aðstoða fanga
og fjölskyldur þeirra – efla skilning almennings á
aðstæðum þeirra sem gerst hafa brotleg við lög og
benda á mikilvægi þess að tíminn í afplánun sé not­
aður til undirbúnings fyrir þátttöku í samfélaginu
hvort heldur nám eða störf.
Allt frá stofnun hafa þau rekið áfangaheimili í
Reykjavík. „Dvöl á áfangaheimilinu getur verið lykill
að farsælu lífi að lokinni afplánun og meðan á henni
stendur. Afplánunarvist er fyrir þau sem vilja ljúka
síðustu mánuðum fangelsisvistar á áfangaheimilinu,“
segir Þráinn. Dvalartími fer eftir lengd dóma og er
lengstur 12 mánuðir. Skilyrði vistarinnar eru ströng,
að sögn Þráins, og þarf viðkomandi að hafa atvinnu,
sé við nám eða í meðferð. Brottfall úr úrræðum
Verndar er lágt eða um 10 prósent en helsta ástæða
þess að menn lenda í klandri er einmitt vímuefna­
notkun sem er brot á reglum Verndar. „Það ber að
nefna að stærsti hluti þeirra brota sem einstaklingar
eru dæmdir fyrir til óskilorðsbundinna dóma tengj­
ast með einum eða öðrum hætti notkun vímugjafa,“
segir Þráinn.
Nauðsyn að brjóta upp vítahring fíknarinnar
Um starfsemi Verndar fara um 50 til 60 einstaklingar
árlega. Frá árinu 1994 hafa farið rétt tæplega þúsund
manns fengið þann möguleika að ljúka afplánun hjá
Vernd: „Miklu minni líkur eru á því að þeir sem fara
hér um hjá okkur komi til baka í fangelsin, endur­
komutíðnin lækkar sé þessu úrræði beitt og það
hlýtur að vera markmiðið. Þeir sem ljúka afplánun
í Vernd eru í raun sviptir frelsi sínu. Þeir þurfa að
vera yfir nóttu í húsakynnum Verndar og þeir þurfa
að koma „heim“ milli sex og sjö. Yfir daginn, hvort
heldur að menn eru í vinnu, skóla eða eru í meðferð,
eru þeir undir stanslausu eftirliti. Þetta hefur gefist
vel. Kannski eina rósin í hnappagatið sem menn geta
stært sig af í þessu kerfi.“
Þráinn nefnir einnig þann möguleika sem lengi
hefur verið til staðar sem er sá að menn fari, í lok
afplánunar, í meðferð á Vog og jafnvel í framhalds­
meðferð á Staðarfell. „Það þarf að stoppa þennan
fíkniferil ef á að vera möguleiki á að hafa áhrif á
brotaferil stórs hluta þessa fólks. Ef það er ekki gert
eru líkurnar á áframhaldandi brotastarfsemi þess
miklu meiri.“
Hátt hlutfall ótímabærs dauða
Að sögn Þráins hefur það ávallt verið svo að 12 spora
andi hafi verið ríkjandi innan veggja Verndar. Fólk
sem þar starfar hefur góða tengingu við SÁÁ og
AA samtökin og aðrar meðferðarstofnanir, þar er
alltaf til staðar menntaður áfengisráðgjafi frá SÁÁ,
sem starfar þar við viðtöl og greiningu. Þráinn segir
úrræði fyrir fanga í raun af skornum skammti, þeir
njóta ekki sömu almennu þjónustu og aðrir borgarar,
þeir hafa ekki eins greiðan aðgang að félagsþjónustu
og geðheilbrigðsþjónustu, svo dæmi séu nefnd á
meðan á afplánun stendur.
Framkvæmdarstjóri Verndar treystir sér ekki til að
ganga svo langt að slá því föstu að rót vanda fanga sé
vímuefnafíkn, en segir þó fyrirliggjandi að áfram­
haldandi vímuefnanotkun standi í vegi fyrir bata
og breytingu á lífi þessara einstaklinga. En þar geti
ýmislegt annað spilað inn í svo sem aðrir sjúkdómar.
„Erfitt sé að meta þetta. En það er vitað mál að vímu­
efnanotkun er mjög víðtæk meðal fanga. Stór hluti
fanga hefur verið í farvegi neyslu um áratuga langt
skeið og margir fanganna enda neyslumynstur sitt í
geðsjúkdómum og ótímabærum dauðsföllum – sem
er mjög hátt á meðal þeirra sem hlotið hafa óskilorð­
sbundna dóma.“
Skortir heildstæða stefnu
Þráinn segir að hlutfall þeirra sem afplána utan fang­
elsa sé að aukast, sem sé mjög jákvætt. Þá er rafrænt
eftirlit einnig að ryðja sér til rúms eftir að afplánun
á Vernd lýkur. Þráinn er þeirrar skoðunar að nýjar
leiðir við afplánun eigi fullan rétt á sér og beri að
skoðast með opnum huga. „Fangar eiga sér fáa mál­
svara og þegar fordómar í garð minnihlutahópa eru
ræddir standa fáir upp föngum til varnar – fordómar
eru ríkir í þeirra garð. Þessu verður að breyta og
samfélagið verður að sjá hag í lægri endurkomutíðni
og að þyngri krafa eigi að vera á gæði afplánunar. Ég
kalla eftir heildstæðri stefnu í þessum málaflokki,
bæði aðgerðum er snúa að föngunum sjálfum sem og
fjölskyldum þeirra.“
Börn alkóhólista og veikustu sjúklingarnir
mannúð
Það þarf að stoppa þennan fíkniferil ef á að vera möguleiki á að hafa
áhrif á brotaferil stórs hluta þessa fólks.
Íslendingar hafa í gegnum
SÁÁ byggt upp meðferð við
áfengis- og vímuefnafíkn
sem talin er í fremstu röð
meðal þjóða heims. Þó
vantar herslumuninn á að
hægt sé að sinna þörfum
allra áfengis- og vímuefna-
sjúklinga eins vel og skyldi.
Þetta er spurning um
peninga. Með tiltölulega
litlu framlagi, 1.100 millj-
ónum króna á ári, er hægt
að vinna nýtt kraftaverk í
baráttunni við áfengis- og
vímuefnasýki og bjóða upp
á lausn fyrir hópa sem fá
ekki viðunandi meðferð.
Nýtt þjóðarátak mundi
fyrst og fremst beinast
að tveimur hópum.
Þráinn Bj.
Farestveit er
framkvæmda-
stjóri Verndar
og hann
segir algera
nauðsyn, ef
menn vilji
sjá einhvern
árangur í
endurhæfingu
fanga, að
brjóta upp
vítahring
alkóhólism-
ans, sem allt
að 90 prósent
fanga séu
sjúkir af.
Ljósmynd/ Hari.
Börnin eru í mestri hættu
Annars vegar að um
það bil 900 sjúklingum
sem ekki er hægt að
veita meðferð við hæfi
í dag.
Hins vegar eru allt að
7000 börn alkóhólista
sem þjást vegna
áfengis- og vímuefna-
sýki foreldra sinna.
Þessi börn eru sá
hópur sem er í
mestri hættu á að
veikjast af áfengis- og
vímuefnasýki síðar á
ævinni. Að auki alast
þau upp við gríðarlegt
álag sem hefur skaðleg
áhrif á þroska þeirra
og félagslega stöðu
nú og í framtíðinni og
eykur hættu á að þau
þrói með sér ýmsa
líkamlega og andlega
sjúkdóma og raskanir.
Íslenskt samfélag
hefur ekki gefið
þessum börnum og
þeirri áhættu sem þau
eru í nægan gaum.
Það er kominn tími til
að viðurkenna tilvist
þeirra og veita þeim
hjálp. Þau eiga ekki að
þjást vegna veikinda
foreldra sinna.
SÁÁ hefur undanfarin
misseri unnið með
börnum alkóhólista.
Eftirspurn hefur verið
miklu meiri en hægt
hefur verið að sinna.
Um 400 börn hafa
fengið sálfræðiviðtöl
og ráðgjöf en um
600 til viðbótar eru á
biðlista.
6 OKTÓBER 2012