Fréttatíminn - 05.10.2012, Blaðsíða 10

Þjóðin hefur gengið í gegnum dæmigerðan áfallaferil
á þeim fjórum árum sem liðin eru frá því Geir H. Haarde
forsætisráðherra bað Guð að blessa Ísland. Við fengum áfall,
urðum reið og skilningsvana og byrjuðum loks á að vinna okkur út
úr vandanum. Fréttatíminn fékk heimspeking og sagnfræðing til að
leggja mat á það sem átt hefur sér stað í samfélaginu frá hruni.
Ha
rð
pa
rke
t m
eð
al
lt a
ð 5
0 á
ra
áb
yrg
ð
www.odalsostar.is
Nýjasti meðlimur Óðals fjölskyldunnar er
framleiddur í Skagafirði enda nefndur eftir
fjallinu Tindastól. Tindur er einstakur ostur sem
fengið hefur drjúgan þroskunartíma til að ná
hinu einkennandi þétta bragð. Óðals Tindur
er sérstaklega bragðmikill, hæfir við ýmis
tækifæri en er einnig dásamlegur einn og sér.
Hann parast vel með sterku bragði þar sem
hann lætur fátt yfirgnæfa sig.
TINDUR
NýR osTUR úR skagafIRDINUm
NýJUNg
Hér
varð
náttúr -
lega hrun
Þ
að er orðinn þreyttur frasi að segja:
„Það má ekki gleyma því að hér varð
hrun“, en hér varð
náttúrlega hrun,“
segir Guðni Th.
Jóhannesson sagnfræðingur
þegar hann er beðinn um að
horfa til baka yfir þau fjögur ár
sem eru liðin frá því að Geir H.
Haarde forsætisráðherra bað
Guð að blessa Ísland. „Hér varð
bankahrun, gjaldeyrishrun,
hlutabréfahrun, eignahrun og
jafnvel einhvers konar siðferð-
ishrun og sjálfsmyndarhrun,“
segir Guðni.
Hann segir að þjóðin hafi
fengið áfall sem hafi þróast
nánast eins og áfallahjálpar-
fræðin segja til um: „Fyrst
var fólk í einhvers konar losti,
svo fylltist það reiði og skiln-
ingsleysi og að síðustu fórum
fólk að reyna að vinna sig út
úr vandanum. Ætli við séum
ekki vonandi komin á það stig
núna,“ segir Guðni.
Eyja Margrét Brynjars-
dóttir heimspekingur tekur
undir þetta: „Það var áfall að
horfa á Geir í sjónvarpinu.
Margir áttu fyrst í stað von á
mjög mikilli breytingu á sam-
félaginu, bjuggust við að lífið
yrði allt öðruvísi en áður – að
við myndum þurfa að lifa eins
og einhver þriðja heims þjóð,
sem náttúrlega gerðist ekki,“
segir Eyja.
Hún segir að heilmikil
umræða hafi komið upp um
að það þyrfti að efla siðferði
og draga úr spillingu. „Ég held að sú umræða sé
að einhverju leyti í gangi ennþá, það er ekki eins
mikið tabú og var orðið að ræða um siðferði eða
tala um að eitthvað væri siðlaust. Allt snerist um
viðskiptahags-
muni og að
græða pen-
inga,“ segir
Eyja.
Íslenska efna-
hagshrunið
endurfætt
Guðni segir það
dálítið kómískt
að nú sé aftur
farið að tala
um íslenska
efnahags-
undrið. „Fyrir
árið 2008 voru
það bankarnir
og útrásin og
meðfædd
snilld íslenskra
athafnamanna.
Svo hrundi
það allt saman
með braki og
brestum – en
svo á okkur að
hafa tekist svo
vel að vinna
okkur út úr
vandanum að
við erum aftur
orðin einhvers
konar efnahags-
undur,“ bendir
hann á. „Virt-
ustu hagfræð-
ingar heims eru
farnir að tala
um íslenska efnahagsundrið, þú opnar vart erlenda
vefsíðu eða fjölmiðil án þess að sjá grein um það
hve við séum stórkostleg í því að vinna okkur út úr
vandanum ólíkt öðrum þjóðum,“ segir Guðni.
„En svo er ánægjan eitthvað
aðeins minni hérna heima. Þetta
minnir mig dálítið á hvernig
ástandið var síðustu árin fyrir hrun
Sovétríkjanna. Þá var Gorbatsjov
með sína umbótastefnu sem allir
lofuðu og prísuðu hér á Vestur-
löndum en heima lét almenningur
sér fátt um finnast og kvartaði og
kveinaði. Svipað er uppi á teningn-
um á Íslandi núna, allt lofið um ís-
lenska efnahagsundrið virðist koma
að utan,“ segir Guðni.
Spurður hvort sé innistæða fyrir
þessu lofi svarar hann: „Ef menn
leggja ískalt mat á hlutina er ekkert
stórkostlegt að lifa í skjóli gjald-
eyrishafta og með jafnvel viðvar-
andi atvinnuleysi á ýmsum stöðum
landsins og ýmsum geirum, þetta
er ekkert til að hrópa húrra fyrir.
Ég er bara sagnfræðingur, þekki
ekki hagfræðina, en hagfræðing-
unum sjálfum hefur ekki gengið
betur að vera sammála um orsakir
eða stöðu mála,“ segir Guðni.
Sjálfsmynd þjóðar breyst lítið
Eyja segir að sjálfsmynd þjóðar-
innar hafi ekki breyst nógu mikið
að hennar mati. „Hún breyttist
kannski fyrst, rostinn í okkur lækk-
aði svolítið en svo stefnir allt í sama
farið aftur. Við erum ennþá allt of
góð með okkur,“ segir hún. „Það er
alltaf einhver rembingur í okkur.
Við erum alltaf að reyna að vera
best í öllu. Það er ekki nóg að gera
eitthvað vel, við þurfum helst að fá
viðurkenningu fyrir að vera best.
Kannski er það vegna þess hve seint við komum
Geir H. Haarde forsætis-
ráðherra í sjónvarpssal
þann 6. október 2008
þegar hann flutti sögu-
frægt ávarp til þjóðarinnar
sem endaði með orðunum:
„Guð blessi Ísland.“
Um nýja stjórnarskrá
„The Economy, Stupid!“
Hvers vegna er ekki meiri umræða um nýja
stjórnarskrá en raun ber vitni þrátt fyrir háværa
kröfu þess efnis í kjölfar hrunsins?
„Ráðgjafi Bill Clinton sagði þegar Clinton var
að keppa við George Bush eldri: „The economy,
stupid!“ segir Guðni. „Það eru efnahagsmálin sem
almenningur hefur mestan áhuga, raunhæfar að-
gerðir í efnahagsmálum. Mörgum finnst umræðan
um stjórnarskrá eitthvað sem skipti ekki sköpum
í þeim efnum og þykir mikilvægara að fólk beini
sjónum að atvinnumálum og vanda heimilanna,
skuldastöðu, en þykir stjórnarskráin sjálf ekki hluti
af þeim vanda,“ segir Guðni.
Hann segir að upphaflega krafan hafi verið
afleiðing áfallsins sem þjóðin varð fyrir. „Í lostinu
og reiðinni og leit að svörum er mjög skiljanlegt að
fólk horfi til grundvallarskipulagsins og hugsi sem
svo að nú þurfi að stokka upp spilin, þurfi að byrja
upp á nýtt, að við þyrftum nýtt lýðveldi. Og svo
þegar fram líða stundir virðist vera svo að almenn-
ingur horfi frekar til þess að stjórnarskráin sé ekki
endilega það sem þurfi að einblína á.
Eyja segir að hin upprunalega krafa um nýja
stjórnarskrá hafi ekki endilega verið eitthvað
sérstaklega upplýst eða ígrunduð. „En ég held
samt að við höfum gott af því að fara í gegnum það
ferli að hugleiða hvernig við viljum hafa stjórnar-
skrána og taka afstöðu til hennar. Það er full þörf
á breyttu gildismati og breyttu verklagi við rekstur
þessa samfélags okkar og ný stjórnarskrá getur
verið góð leið til að leggja línurnar fyrir slíkar
breytingar,“ segir hún.
Um Jóhönnu Sigurðardóttur
Umdeild eins og
Gorbatsjov
Hvernig mun sagan dæma fjögurra ára
forsætisráðherratíð Jóhönnu Sigurðar-
dóttur?
„Líkt og með Gorbatsjov og umbóta-
stefnu hans í Sovétríkjunum munu verða
deildar meiningar um Jóhönnu Sigurðar-
dóttur,“ segir Guðni. „Eitt af afrekum
Jóhönnu mun teljast það, að hafa tekist
að stilla til friðar eftir öll mótmælin
og hasarinn í janúar 2009. Það þurfti
einhvern sem naut sæmilegs trausts út
fyrir raðir eigin stjórnmálaflokks. Auð-
vitað munu sjálfstæðismenn hafa horn
í síðu hennar áfram og þykja til dæmis
sú ákvörðun að láta bankastjóra Seðla-
bankans fara vera forkastanleg. Fram-
ganga hennar á alþjóðavettvangi er svo
sem ekkert til þess að hrópa húrra fyrir
– hún hefur haldið sig fullmikið til hlés
þegar rödd Íslands þurfti að heyrast,“
bendir hann á.
„Ég held að menn megi hins vegar
ekki vanmeta Jóhönnu. Enginn forsetis-
ráðherra hefur tekið við eins erfiðu
búi og hún gerði í janúar 2009. Hér var
allt í rúst og ótrúlega erfitt verkefni
framundan, þó að ekki allt hafi tekist
vel hjá henni verður að hafa það í huga
hve kringumstæðurnar voru geysilega
slæmar þegar hún tók við,“ segir Guðni.
Framhald á næstu opnu
10 úttekt Helgin 5.-7. október 2012