Læknablaðið - 01.05.1929, Blaðsíða 4

58
LÆKNABLAÐIÐ
Til þess aö skilja hinar ýmsu myndSr berklaveikinnar, verða menm einn-
ig að hafa hugfast hvernig háttað er unt útbreiðslu veikinnar, sem sé:
kontaktvöxtur og þrennskonar metastasis: hæmatogen, lymfogen og
kanalikuler. Þessir fernskonar útbreiðsluhættir og hinar fyrrnefndu 3 teg-
undir allergi, er efniviðuriinn eða uppistaðan í öllum myndum sjúkdómsins.
Við skulum nú athuga gang sjúkdómsins eftir kenningu Rankes. Mað-
urinn smitast venjulega á barnsaldri. Það myndast „p r i m e r i m f e k t“,
lítill, takmarkaður caseös focus, venjulega í lungum (90%) stundum i
þörmum eða tonsillum. Kringum þennan litla focus mvndast granulations-
vefur og bandvefur. Þá er kominn sklerotiserandi allergi, allergi I. I sam-
l)andi við þennan primerfocus bólgna næstu lymfueitlar (oftast bronchial-
eitlar) og þessi bólga verður miklu stærri *en primerfocus og er yfir-
gnæfandi í sjúkdómsmyndinni. Primerfocus + tilsvarandi eitlabólgu kall-
ar Ranke „primerkomplex". Hér er að ræða um kontaktvöxt og
lymfogen metastasis. Þetta er 1. stig sjúkdómsins.
2. stig, sekunderstigið eða g e n e r a 1 i s a t i o n s s t i g i ð, er aö þvi
leyti fráburgöið hinu 1., að líkaminn er orðinn sensibiliseraður, ofnæmur.
Það hefir myndast allergi II, exsudativ allergi, sem lýsir sér í perifocal
exsudatio, sem einnig hefir verið nefnd collateral bólga, epitulierkulosis
eða paratulærkulosis, þ. e. toxisk bólga. Úbreiðslan er sérstaklega eftir
blóðæðum, frá bronchialkirtlum, og leiðin er þessi: sogæðar, ductus
thoracicus, vena cava sup., hægra hjarta, lungnahringrásin og síðan stóra
hringrásin, eða gerlarnir brjótast l>eint úr eitlunum inn í lungnaslagæö.
Það getur myndast sjúkdómsmynd sem kölluð hefir verið s.crofulosis,
brjósthimnubólga, lífhimnubólga, lieinbólgur, liðabólgur, og í versta lagi
tub. miliaris og meningitis.
Þá er eftir 3. stigið, ef sjúkdómurinn kemst svo langt. Einhver focus
íer að vaxa, eni líkaminn er ekki lengur sensibiliseraður, hin exsudativa
allergi er horfin, sömuleiðis hæmatogen og lymfogen metastasis. Það er
komin i m m u n i t e t s - a 11 e r g i, allergi III, en ónæmið er vitanlega ekki
fullkomið. Sjúkdómurinn er staðbundinn og útbreiðslan er per continuitatem
og kanalikuler. Þetta er organftisis, og eru lungnaberklarnir lang algengasta
tegund hennar. Reactio vefjanna er aðallega produktiv-fibrös en perifocal
bólga er lítil og næstu eitlar ekki bólgnir.
Flestir munu nú játa, að þessi „þrenningarlærdómur" Rankes sé nokkuð
vafasamur i ýmsum greinum. Þannig getur allergi 2 og 3 skiftst á rnjög
óreglulega, og á 3. stigi sjúkdómsins komið hæmatogen útsæði, bæði í lung-
un og annarsstaðar. Yfirleitt eru takmörk stiganna mjög óglögg. En ])ó að
menn aðhyllist kerfi Rankes í höfuðdráttum, þá er þó eftir að vita, á hvern
hátt hinir eiginlegu lungnaberklar myndast á grundvelli sekunderstigsins, og
hvort hér er um að ræða utanaðkomandi eða innanaðkomandi endursmitun.
Um þetta efni hafa verið gerðar eftirtektarverðar rannsóknir og athuganir
hin síðustu ár, og það eru sérstaklega Röntgenmyndirnar, sem hafa skýrt
margt um byrjun og gang lungnaberklanna. Skal eg sérstaklega nefna rann-
sóknir A s s m a 11 n s og R e d e k e r s.
1924 birti A s s m a n n ýms tilfelli af byrjandi berklaveiki i lungum,
])ar sem hin kliniska byrjun og gangur veikinnar kom nokkuð í bága við
liina venjulegu skoðun um byrjun í apex og síðan apico-caudal útbreiðslu.
Assmann er yfirlæknir við hina med. klinik i Leipzig, þar sem S t r ú m p e 11