Bændablaðið - 10.01.2013, Qupperneq 12

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. janúar 201312
Ræktunarfélag um nytjaplöntur er starfandi á Suðurlandi:
Unnið að eflingu jarðræktar í landinu
– formaður félagsins ræðir um möguleikana í greininni
Um haustið 2010 var áhugamanna-
félagið Ræktunarfélag um nytja-
plöntur á Íslandi stofnað á Selfossi.
Finnbogi Magnússon, oft kenndur
við Jötunn Vélar, er formaður
félagsins en hann er landbúnaðar-
tæknifræðingur að mennt auk þess
að vera mikill áhugamaður um
jarðrækt.
Finnbogi segir aðalástæðuna fyrir
stofnun félagsins vera mikinn skort
á upplýsingum varðandi ræktun og
jarðrækt almennt. „Félagsmenn eru
rúmlega tuttugu bændur sem hafa
mikinn áhuga á jarðrækt og þróun
hennar. Við töldum að með því að
sameinast í áhugamannafélagi væri
mögulegt að deila reynslu og afla
upplýsinga á auðveldari hátt en
ella og þannig flýta áframhaldandi
uppbyggingu ræktunar og
jarðræktartækni á Íslandi. Félagsgjald
er 50.000 krónur á ári og er það hugsað
til að standa undir kostnaði við innlenda
ráðgjöf og komu erlendra sérfræðinga.
Starfsemin er í þróun og á eftir
að eflast á næstu árum en félagið er
í samstarfi við Landbúnaðarháskóla
Íslands um úttektir á nýjum tegundum
sem félagsmenn eru með í ræktun.
Niðurstöður þeirra eru svo skráðar inn
í ræktunarskýrslu sem allir félagsmenn
fá svo afhenta. Félagið hefur einnig
staðið fyrir tveimur námsferðum. Farið
var til Noregs þar sem aðaláherslan var
lögð á að kynna sér reynslu Norðmanna
í ræktun nýrra nytjaplantna og svo
til Danmerkur þar sem aðaláherslan
var lögð á fræðslu varðandi
jarðræktartækni og áhrif mismunandi
jarðvinnsluaðferða á uppskeru. Fleiri
ferðir eru fyrirhugaðar í framhaldinu
enda eru félagsmenn sammála um
að mikil þekking safnist í slíkum
ferðum. Félagið er jafnframt að kanna
möguleika á samstarfi við finnska og
danska jarðræktarráðunauta sem munu
þá í framhaldinu miðla félagsmönnum
af reynslu sinni og þekkingu,“ segir
Finnbogi og nefnir í því sambandi að
í skoðun sé að halda námskeið í vetur
um notkun og umhirðu úðadæla og
hjálparefna.
Möguleikar jarðræktarinnar
hafa talsvert verið í umræðunni
að undanförnu. Finnbogi telur að
hugarfarsbreyting þurfi að eiga sér
stað til að við Íslendingar getum
virkilega farið að nýta okkur þá
möguleika sem séu til staðar. „Ég tel að
möguleikar okkar á sviði jarðræktar séu
gríðarlegir og vaxi jafnt og þétt samfara
plöntukynbótum og hlýnandi veðurfari.
Akkilesarhæll okkar er vantrú okkar á
eigin getu og möguleikum ásamt skorti
á fjármunum til kynbóta og rannsókna.
Staðreyndin er að við eigum mikið
af landi sem unnt væri að nýta mun
betur en gert er í dag og uppskera
nytjaplantna eins og byggs er orðin
það mikil að verulegur fjárhagslegur
ávinningur felst í slíkri ræktun þegar vel
tekst til. Ég er sannfærður um að innan
fárra ára muni verða hópur bænda sem
stundi jarðrækt sem sína aðalbúgrein
og hafi af því góða afkomu, en til að
það gangi eftir er nauðsynlegt að við
förum að líta á jarðrækt sem alvöru
búgrein.“
Kornrækt
„Byggið er sú planta sem við erum
komin lengst með í ræktun hérlendis.
Samt verður að segjast eins og er
að okkur vantar enn mikið upp á
að fullnýta möguleika okkar þar og
þekking okkar og reynsla er langt á
eftir öðrum jarðræktarþjóðum þar sem
jarðræktarþekking hefur byggst upp
í margar kynslóðir,“ segir Finnbogi.
„Meðaluppskera byggs hérlendis er
í dag um þrjú tonn af þurru korni á
hektarann en með aukinni þekkingu
á að vera auðveldlega hægt að hækka
meðaltalið í allavega fjögur tonn innan
fárra ára. En slík uppskeruaukning
myndi hafa veruleg áhrif á arðsemi
ræktunarinnar en auk þess felast mikil
tækifæri í lækkun ýmissa kostnaðarliða
tengdri ræktun og uppskeru byggsins.
Hafrar hafa verið mjög lítið ræktaðir
hérlendis en ná góðum þroska á hlýrri
svæðum landsins. Hafrar eru ágætir
í sáðskipti með byggi auk þess sem
þeir gera minni kröfur til jarðvegs og
áburðar og bera minni sjúkdóma en
korn. Einnig er fyrirtak að sá höfrum
utan með byggökrum þar sem gæsir
og álftir líta yfirleitt ekki við höfrum
og finna þar af leiðandi ekki byggið.
Talsverð eftirspurn er eftir höfrum
meðal fóðursala og mikilvægt að við
aukum ræktun þeirra til að svara þeirri
eftirspurn.
Hveiti þarf álíka langan vaxtartíma
og hafrar og er því spennandi að
kanna betur arðsemi ræktunar hveitis
hérlendis. Hveiti hefur verið ræktað í
mjög litlum mæli undanfarin ár og ljóst
að eftirspurn er eftir miklu magni af vel
þroskuðu hveiti.“

Vert að gefa
vetrarafbrigðum gaum
Finnbogi telur að áhugavert geti verið
að skoða ræktun á vetrarafbrigðum
hveitis, rúgs og byggs, en þau afbrigði
hafa þótt mun vandasamari í ræktun
en vorafbrigðin þar sem rysjótt
vetrarveður geti verið til vandræða.
„Það sem kannski er mest spennandi
varðandi ræktun vetrarafbrigðanna er
að mögulegt er að þau muni þrífast
best á kaldari svæðum landsins
þar sem veturnir eru kaldir og
snjóþungir og sumrin eru jafnvel of
stutt til ræktunar vorafbrigða og geti
þannig aukið fjölbreytni ræktunar á
þeim svæðum. Sú planta sem ég tel
mest spennandi til að prófa í þessu
sambandi er vetrarrúgur þar sem hann
er harðgerðastur en ræktun hans hefur
verið reynd nokkuð norðanlands, en
þá mest til beitar snemma að vorinu en
ekki til þroska. En þessar tilraunir hafa
sýnt að vetrarrúgurinn lifir ágætlega
af hinn norðlenska vetur. Vonandi
verður unnt að gera tilraunir næsta
sumar með sáningu vetrarrúgs til
þroska bæði sunnan og norðanlands
en síðasta haust var uppskorin einn
akur hér sunnanlands með vetrarrúg
sem var vel þroskaður og skilaði góðri
uppskeru.
Kornhálmurinn er síðan kapítuli
út af fyrir sig en mér finnst sorglegt
að hér séu fluttar inn þúsundir tonna
af undirburði á hverju ári sem kostar
um 100 krónur á kílóið – á sama tíma
og hálmurinn er stórlega vannýttur.
Staðreyndin er að ef að hálmurinn er
vel þurr og saxaður er þurrkgeta hans
svipuð og í sagi. Ef hitameðhöndlun er
bætt við eykst þurrkgeta hálmsins upp
í að verða tvöföld á við sagið, þar sem
hitameðhöndlunin brýtur upp Lignin-
húð sem er utan á hálmstráinu og gerir
stráið vatnsfráhrindandi. Þar fyrir utan
er þurr hálmur fyrirtaks orkugjafi ef
hann er brenndur og orkuinnihald
hans um 35-40% af orkugildi olíu.
Þarna eigum við mikla möguleika
sem munu stuðla að aukinni arðsemi
kornræktarinnar á komandi árum en
forsenda fyrir góðri nýtingu hálmsins
er væntanlega að unnt sé að tryggja
örugga þurrkun hans. Í því sambandi
má nefna að tiltölulega auðvelt og
ódýrt er að nýta kornþurrkunaraðstöðu
að hluta til þurrkunar hálmsins í
rúllunum.“
Nepja og repja
„Reynsla undanfarinna tveggja sumra
hefur sýnt okkur að ræktun vornepju
(systurplanta repju en fljótvaxnari) er
vel raunhæf hérlendis á hlýrri svæðum
landsins og allar líkur á að fræ uppskera
hennar geti orðið um 1,5-2 tonn á hektara
sem er sambærilegt við uppskeru
í Skandinavíu. Til að þessi ræktun
sé vel arðbær er mikilvægt að leita
markaða fyrir olíuna í matvælaiðnað
s.s. matarolíu ýmiskonar þar sem slík
vara er mun verðmætari en olía sem fer
t.d. í eldsneyti. Einnig er mikilvægt að
hratið nýtist vel sem próteingjafi í fóður
og komi í stað innflutts fóðurpróteins.
Ef þetta tekst er útlit fyrir fína afkomu í
ræktun nepjunnar fyrir þá sem ná tökum
á henni en hafa ber í huga að mjög lítil
reynsla er af þessari ræktun hérlendis
enn sem komið er og því mikið starf
fram undan og umtalsverð áhætta við
ræktunina. Ræktun vetrarafbrigða
repju og nepju hefur einnig verið reynd
hérlendis og hefur gengið ágætlega sum
árin en rysjótt vetrarveður hefur reynst
skeinuhætt í þessu sambandi og dregið
mjög úr uppskeru sum árin. Líklega er
svipað farið með vetrarafbrigði þessara
plantna og ræktun vetrarafbrigða
kornsins að bestu skilyrðin hérlendis
eru þar sem veturnir eru kaldir og
stöðugir.
Finnbogi segir að auk þessa séu fjöldi
annarra tegunda sem séu áhugaverðar.
„Ekki síst eru það tegundir sem unnt er
að framleiða lítið magn af en fá mjög
gott afurðaverð fyrir. Dæmi um slíka
ræktun eru plöntur eins og ertur, kúmen,
burnirót, olíulín, gult sinnep, spelt og
fleiri – sem vonandi verða prófaðar fyrr
en seinna,“ segir hann.
Gæðaprótein úr grasi
„Nokkuð hefur verið rætt um
skort á innlendu gæðapróteini til
mjólkurframleiðslu en í dag er það helst
fiskimjöl sem uppfyllir þau skilyrði en
verð þess er mjög hátt. Í þessu sambandi
langar mig að vekja athygli á að prótein
úr þurrheyi er mun verðmætara til
mjólkurframleiðslu heldur en prótein
úr hefðbundnu hálfþurru rúlluheyi,
þar sem AAT-gildi þurrheys er mun
hærra. Því getur fóðrun á gæða
þurrheyi – sem hluti af heimaöfluðu
fóðri – dregið mjög úr nauðsyn þess
að kaupa kjarnfóðurblöndur með
fiskimjöli og í staðinn gert mögulegt að
nota mun ódýrari blöndur með soja eða
repjupróteini og lægra próteininnihaldi.
Verðmæti þurrheysins vex enn meira
í þessu sambandi ef Rauðsmári er í
heyinu. Nú geri ég ekki ráð fyrir að
menn telji hagkvæmt að hverfa aftur
til þurrkunar á lausu heyi í stórum stíl.
En eins og áður var nefnt varðandi
þurrkun hálmsins er vel raunhæft að
þurrka rúlluhey á einfaldan hátt þar
sem fyrir er kornþurrkun. Ég hvet menn
eindregið til að skoða þetta vandlega
og er sannfærður um að við vissar
aðstæður geti mjólkurframleiðendur
lækkað fóðrunarkostnað sinn
umtalsvert á hvern framleiddan lítra
með notkun góðs þurrheys og byggs.
Þar fyrir utan tel ég mikil tækifæri
liggja ónýtt í hefðbundinni gras- og
túnrækt, bæði hvað varðar notkun
nýrra grastegunda og smára en einnig
varðandi markvissari endurræktun
og aukna uppskeru af þeim túnum
sem nýtt eru. En með síhækkandi
áburðarverði verður mikilvægara að
hámarka uppskeru þeirra túna sem
nýtt eru til beitar og fóðuröflunar til
að lækka kostnað á kíló heimaaflaðs
gróffóðurs.“
Markaður með korn er lykilatriði til
vaxtar fyrir greinina
Á dögunum var greint frá fundi
Kornræktarfélags Suðurlands þar
sem farið var yfir sóknarmöguleika
kornræktarinnar og ræddar hugmyndir
um stóra kornþurrkstöð fyrir bændur á
Suðurlandi. Finnbogi segir áhugavert
að sjá hvort bygging slíkrar stöðvar
verði talin arðsöm og hvort slík stöð
geti þurrkað korn á lægra verði en hjá
minni stöðvunum sem bændur reki nú
þegar heima hjá sér. „Aftur á móti
er alveg víst að það er lykilatriði til
að kornrækt geti vaxið verulega á
komandi árum að til verði markaður
með kornið þar sem bændur og
fóðursalar geta selt og keypt korn
eftir þörfum. Með slíkum markaði
opnast möguleikar fyrir bændur í
hefðbundinni framleiðslu til að auka
ræktun sína umfram áætlaða eigin
þörf og jafnframt opnast möguleikar
fyrir landeigendur sem ekki geta nýtt
kornið sjálfir til að hefja ræktun byggs
á sínum jörðum.“
Fjölgun ferðamanna og
matvælaframleiðslan
En það er ekki einungis jarðrækt
sem Finnbogi hefur skoðanir á.
Hann er með ákveðnar hugmyndir
um það hvernig við getum nýtt
okkur vaxandi ferðamannafjölda til
landsins til að sækja fram almennt
í matvælaframleiðslu. „Ég held að
við séum engan veginn að nýta okkur
þá miklu möguleika sem fjölgun
ferðamanna færir okkur. Staðreyndin
er að ferðamenn sem koma til landsins
í dag eru um 650.000 á ári og fjölgar
um 100-150.000 á ári. Ef hver þessara
100-150 þúsund ferðamanna sem
koma hingað til viðbótar árlega á
næstu árum neytir ígildi fimm lítra
af hrámjólk (í formi ýmiss konar
mjólkurvara) meðan þeir staldra við
hérlendis erum við að tala um 500-
750 þúsund lítra í aukinni framleiðslu
á ári sem væri þá árleg hækkun
greiðslumarks upp á 0,4-0,6% á ári.
Ef við horfum á þetta á sama hátt frá
sjónarhóli kjötframleiðslunnar getum
við gefið okkur að ef hver ferðamaður
neytir eins kílógramms af úrbeinuðu
kjöti meðan þeir stoppa hér þá þarf
að auka kjötframleiðslu um tvö til
þrjú hundruð tonn árlega. Sama gildir
síðan um grænmeti og önnur matvæli.
Í samtali sem ég átti við góðan
kunningja minn í bændastétt fyrir
skömmu fæddist sú hugmynd hvort
ekki væri unnt að koma upp aðstöðu
í komusal Leifsstöðvar þar sem
fram færi allsherjar kynning með
smakkprufum á íslenskum matvælum
jafnt landbúnaðarvörum og fiskafurðum
alla daga ársins frá morgni til kvölds.
Þannig fengju erlendir ferðamenn
tækifæri til að kynnast mismunandi
vörum og læra að þekkja þær og söguna
á bak við þær á meðan þeir bíða eftir
töskunum. Ég er sannfærður um að slík
aðstaða myndi auka neyslu innlendra
matvæla umtalsvert auk þess sem slíkt
framtak myndi ýta mjög undir sterka
ímynd íslenskrar framleiðslu sem
nýtist einnig við markaðssetningu og
útflutning í framtíðinni.“
/smh
Finnbogi Magnússon, landbúnaðar-
tæknifræðingur og áhugamaður um
jarðrækt.
Ekki er alltaf þörf á miklum fjárfestingum við jarðræktina. Hér sýnir jarð-
ræktarbóndi í Danmörku hópnum hvernig má raðhreinsa illgresi í kornakri
með einföldum tækjum. Mynd / Ólafur Eggertsson
H
Á
SK
Ó
LI

LÍ
FS
O
G
L
A
N
D
S
HÁSKÓLA-
NÁM
Búvísindi
Hestafræði
Náttúru- og
umhverfis-
vísindi
Skógfræði og
landgræðsla
Umhverfis-
skipulag
STARFS-
MENNTA-
NÁM
á framhalds-
skólastigi
Búfræði
www.lbhi.is