Bændablaðið - 10.01.2013, Qupperneq 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 10. janúar 2013
Um áramótin urðu breytingar á
högum Halldórs Runólfssonar,
en þá lét hann af embætti
yfirdýrlæknis eftir 15 ára starf.
Halldór hefur tekið við embætti
skrifstofustjóra afurða í atvinnuvega-
og nýsköpunar ráðuneytinu,
nýju embætti sem stofnað var
til við sameiningu sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðuneytisins
og iðnaðarráðuneytis í hið nýja
ráðuneyti. Undir skrifstofu
afurða heyra m.a. verkefni tengd
búvöruframleiðslu, matvæla-
framleiðslu og matvælaöryggis,
fæðuöryggis, dýra- og plöntu-
sjúkdómar og dýravelferð. Má því
segja að Halldór sé ekki að söðla
algjörlega um starfsvettvang.
Bændablaðið tók Halldór tali og
ræddi við hann um þau verkefni sem
hæst hafa borið á þeim 15 árum sem
hann sinnti starfi yfirdýralæknis.
Halldór segir að embættið hafi tekið
miklum stakkaskiptum á þessum
tíma. „Í raun hefur embættið gengið í
gegnum þrjár stórar stofnana-, kerfis- og
lagabreytingar. Um aldamótin gengu
í gildi ný lög um dýralækna þar sem
héraðsdýralæknum var fækkað úr 26
í 14 ásamt mjög miklum breytingum
öðrum. Það var líka stigið fyrsta skrefið
í því að gera héraðsdýralæknaembætti
eingöngu að eftirlitsembættum, á
Suðurlandi, Akureyri og Skagafirði.
Við þetta þurfti að gjörbreyta embætti
yfirdýralæknis. Næsta breyting sem
varð var síðan sameining embætta
í Landbúnaðarstofnun 2006, sem
síðan varð að Matvælastofnun
(MAST) 2008 þegar matvælaeftirlit
á vegum ríkisstofnanna var sett undir
einn hatt. Þriðja stóra breytingin
varð síðan 1. nóvember 2011 þegar
héraðsdýralæknaembættum var enn
frekar fækkað og þeir gerðir alfarið að
opinberum eftirlitsmönnum, en ekki
praktíserandi dýralæknum samhliða.
Allt hefur þetta að mínu mati verið til
góðs. Ég tel hins vegar að það ætti að
sameina matvælaeftirlitið algjörlega,
þ.e. heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna
við MAST. Það myndi einfalda og gera
eftirlitið skilvirkara. Ég hef verið þessu
fylgjandi lengi en það hefur ekki verið
pólitískur vilji til þess.“
Gagnrýni á breytingar á
dýralæknaþjónustu
– Matvælastofnun fékk gríðarlega
gagnrýni á sig fyrir breytingarnar á
dýralæknaþjónustunni í lok árs 2011.
Var það ómaklegt að þínu viti?
„Það var mikil tregða í stjórnsýslunni
að ganga frá öllum þeim málum
sem þurfti að ganga frá við þessar
breytingar og þetta ferli tók allt mjög
langan tíma. Það tók sömuleiðis afar
langan tíma að ganga frá fjárframlögum
sem áttu að standa undir kostnaði við
þjónustudýralæknakerfið. Ég skil vel að
þetta ferli hafi verið gagnrýnt af bændum
en ástæður þess að hlutirnir gengu hægt
fyrir sig lágu í stjórnsýslunni. Það er
eitthvað sem stofnunin réð ekki við.“
-En nú er mikil óánægja hjá
bændum úti um land vegna þessara
breytinga, ekki síst vegna þess hversu
stórum svæðum þjónustudýralæknum
er ætlað að sinna. Finnst þér samt sem
áður að þessi breyting hafi tekist vel?
„Það er alveg rétt að svæðin eru stór
og auðvitað verða alltaf hnökrar við
breytingar af þessu tagi. Heilt yfir held
ég samt að þetta hafi tekist þokkalega
vel en það hefur tekið nokkurn tíma,
það viðurkenni ég. Það eru öflugir
dýralæknar sem nú eru að sinna þessari
þjónustu og ég vonast til að hún verði
í lagi hér eftir.“
Nauðsynlegt að uppfylla kröfur
– Það hafa verið uppi raddir um að
með stofnun MAST hafi flækjustig
vaxið, skrifræði hafi aukist og
kostnaður sömuleiðis. Hvernig svarar
þú þessari gagnrýni?
„Bændur verða að skilja að til að
hægt sé að selja þeirra framleiðslu á
markaði, bæði hér heima og erlendis,
verður að uppfylla kröfur sem settar
eru. Til þess þarf eftirlit og skýrsluhald
og því fylgir skrifræði. Dæmi um
þetta eru einstaklingsmerkingar
gripa sem var nú töluvert gagnrýnt á
sínum tíma. Hins vegar er það kerfi
grundvöllurinn að rekjanleika afurða
og þetta snýr því að matvælaöryggi.
Með einstaklingsmerkingum er til að
mynda hægt að tryggja að ekki fari á
markað afurðir með lyfjaleifum, sem
ég held að við hljótum öll að vera
sammála um að sé nauðsynlegt. Það
þarf utanumhald í kringum þetta allt
saman og menn verða að átta sig á því
að þetta er partur af þróuninni. Þetta
er grundvöllur að auknum útflutningi
á búvörum og nauðsynlegt. Auðvitað
skil ég gagnrýni á aukinn kostnað.
Hins vegar er það svo að eftirlitsgjöld
af þessu tagi endurspegla bara
kostnaðinn við eftirlitið, ef ekki þá
verður hallarekstur á þessu og það getur
auðvitað ekki gengið.“
Þungt að horfa upp á brot
gegn dýrum
Halldór segir að eitt stærsta málið
sem hann hafi lagt áherslu á sem
yfirdýralæknir hafi verið samræming
á málefnum tengdum dýravelferð.
Hann fagnar því að nú sé útlit fyrir
að að ný lög um dýravelferð séu að
verða að veruleika, sem og ný lög um
búfjárhald. Með þeim verði dýravernd
komið á hendur eins ráðuneytis, einnar
stofnunnar og með skýrari lagabókstaf
en fyrir því hafi hann barist árum
saman. Hann segir það hins vegar
þyngra en tárum taki að horfa upp á
þau brot á dýravelferð sem upp hafi
komið á síðustu árum, en mörg þeirra
hafi verið mjög alvarleg. Það verði að
vera hægt að bregðast fyrr við, áður
en í óefni sé komið. „Það sem þarf að
gera er að reyna að koma upp einhvers
konar viðvörunarkerfi, að það sé hægt
að bregðast fyrr við. Bændur, eins og
aðrir, geta lent í andlegum vandræðum
en í þeirra tilfelli bitnar það líka á
dýrunum og er því sínu alvarlegra. Það
var auðvitað skelfilegt síðasta vetur að
það skyldi þurfa að lóga fjölda dýra á
tveimur bæjum vegna þess að ekki var
hægt að bata þau. Þá er þetta gengið
allt of langt.“
-En nú hefur verið gagnrýnt upp á
síðkastið að með þessum breytingum
verði fallið frá árlegum vorskoðunum
og einungis verði tilviljunarkenndar
heimsóknir. Það gæti þá þýtt að ekki
yrði komið á suma bæi árum saman.
Er það áhyggjuefni að þínu mati?
„Það má auðvitað ekki ske. Allt
þetta eftirlit á nú að verða sem mest
áhættumiðað. Við vitum auðvitað að
það eru til bændur þar sem hlutirnir
eru alltaf í góðu lagi. Þá eru menn
hugsanlega að spara mannskap í
slíkt eftirlit en nota hann frekar í
önnur verkefni og aukið eftirlit þar
sem þarf á að halda. Það er spurning
um uppsetningu á áhættuflokkum,
t.a.m. um aldur eða minni þátttöku í
skýrsluhaldi.“
– En er verið að vinna að slíkri
flokkun?
„Það er verið að vinna að því að
búa til ákveðna flokkun af þessu
tagi. Sömuleiðis þarf að ná betra
sambandi við starfandi aðila á svæðum,
sjálfstætt starfandi dýralækna, lækna,
félagsráðgjafa. Þetta eru allt saman
aðilar sem á að vera hægt að nýta
samskipti við.“
-Er það þessara aðila að sinna
eftirliti með dýravelferð? Á að leggja
ábyrgð af þessu tagi á herðar fólks
sem ekki starfar beint að málum sem
snerta dýravernd?
„Það verður auðvitað að hafa í huga
persónuverndarþáttinn í þessum efnum,
mikil ósköp. Það er hins vegar allra að
tilkynna um slæma meðferð á dýrum.
Þetta er eins og barnaverndarmál,
það á ekki að þegja yfir þeim og ekki
heldur málefnum tengdum dýravernd.
Ég held að þessi mál séu á betri leið
með þeim breytingum sem eru að
verða. Búfjáreftirlitsmenn verða nú
starfsmenn héraðsdýralækna og það
mun styrkja þau samskipti en vitanlega
verða allir, hér eftir sem hingað til, að
leggjast á eitt í þessum efnum.“
Dómstóla skortir skilning á
dýraverndarmálum
– Þú segir að þetta, dýraverndin, sé eitt
af þeim stóru málum sem þú hafir lagt
áherslu á í þínu starfi. MAST hefur
legið undir gagnrýni fyrir að beita
sér ekki með meira afgerandi hætti
í þessum efnum. Er það ósanngjörn
gagnrýni?
„Já og nei. Ég held að það sé
fullur vilji hjá öllum starfsmönnum
til að gera vel í þessum efnum en
það eru takmarkanir, eins og skortur
á mannskap, sem hafa valdið því að
það virðist ganga erfiðlega að taka á
málum. Það eru hins vegar mörg mál
sem hefur verið eytt alveg óhemju
tíma og vinnu í. Samt gengur illa að
ná viðunandi árangri í þeim. Eftir
mikla vinnu stofnunarinnar eru málin
kannski kærð og hvað kemur ú túr
því? Viðkomandi fá sekt og heldur svo
áfram. Við viljum gera kröfur um að
fólk verði dæmt frá því að halda dýr
en dómstólarnir hafa ekki brugðist við
þeirri kröfu. Það sem nú er að gerast
með nýjum dýraverndarlögum er að
við höfum nú betri þvingunarúrræði
en við verðum samt sem áður upp á
dómstólana komin. Þar hefur mér
hreinlega fundist vanta skilning á
dýraverndarmálum.“
-Finnst þér löggjöfin hafa verið
með þeim hætti að dómstólar hafi
getað brugðist við með þessum hætti
sem þú nefnir hér að framan?
„Þegar við höfum lent í erfiðustu
málunum, þegar þurft hefur að lóga
skepnum nánast samdægurs, hafa
lögin dugað. Allur ferill stofnunarinnar
hefur verið réttur að þessu leyti. Það
sem okkur gremst er að þegar búið
hefur verið að sýna fram á það með
óyggjandi hætti að verið sé að fara
illa með dýr hafa dómstólarnir ekki
fallist á þær kröfur okkar að fólk verði
svipt leyfi til dýrahalds. Það er mín
skoðun að það ættu að setja skilyrði
um að hrossa- og sauðfjárbúskapur
ætti að verða starfsleyfisskyldur
líkt og er með aðrar búgreinar.
Því miður hefur hagsmunagæsla
hamlað því. Það eru búgreinasamtök
þessara greina sem hafa lagst gegn
því og það er mjög miður. Þetta eru
matvælaframleiðendur, hrossabændur
og sauðfjárbændur. Af hverju ættu
þeir ekki vera starfsleyfisskyldir
eins og t.d. kúabændur? Þessi mál,
matvælaframleiðsla og dýravelferð eru
nátengd og því er hangir þetta saman,“
segir Halldór en leggur jafnframt
áherslu á að í langflestum tilfellum séu
hlutirnir auðvitað í góðu lagi.
Tekur áratugi að hreinsa landið af
riðu
Að mati Halldórs þurfa Íslendingar
að búa sig undir að hingað til lands
berist nýir búfjársjúkdómar í nánustu
framtíð. Halda verði áfram að móta
viðbragðsáætlanir í þeim efnum en slík
vinna hefur nú um nokkurt skeið verið
í gangi hjá embætti yfirdýralæknis.
Hann leggur hins vegar áherslu á að
alls ekki megi leyfa innflutning á
lifandi dýrum til landsins, það gæti haft
mjög alvarlegar afleiðingar. Halldór
segir að hann telji að bærilega hafi
tekist að glíma við búfjársjúkdóma
hér á landi síðustu 15 ár, þó áföll hafi
vissulega dunið yfir. „Þegar ég tók við
embætti yfirdýralæknis, árið 1997,
sagði ég í viðtali við Bændablaðið að
mikilvægustu verkefni embættisins
væru að koma í veg fyrir að nýjir
búfjársjúkdómar bærust til landsins
og að fækka þeim sjúkdómum sem
væru hér landlægir. Ég tel, þegar ég
lít yfir þessi fimmtán ár í starfi, hafi
þetta í meginatriðum tekist. Frá því
eru vissulega undantekningar sem erfitt
hefur verið að eiga við. Hrossapestirnar
1998 og 2010 réðum við ekki við
því miður en heilt yfir hefur þetta
tekist nokkuð vel. Við höfum til að
mynda samið viðbragðsáætlanir við
því að hingað til lands berist skæðir
sjúkdómar, eitthvað sem ekki var til
áður. Varðandi riðu sérstaklega hefur
ekki komið upp svokölluð klassísk
riða frá árinu 2010 og mikið dregið
úr riðutilfellum frá því sem áður var.
Við höfum því miður verið að fá upp
þetta norska afbrigði, NOR98 riðuna,
en menn eru þó að komast á þá skoðun
að hún sé ekki eins hættuleg og
klassíska riðan. Þrátt fyrir að það hafi
náðst allnokkur árangur í baráttunni
við riðu má hvergi slaka á. Þetta er
þannig smitefni að það mun taka mjög
langan tíma að hreinsa landið af því,
ég er að tala um áratugi og því má alls
ekki slaka á þessum efnum.
Hvað aðra sjúkdóma varðar hefur
tekist að halda garnaveiki niðri, fyrst og
fremst með bólusetningum. Fjárkláða
hefur tekist að útrýma að fullu með
aðgerðum á Norðurlandi vestra á
árunum 2002 til 2004. Í hvíta kjötinu
hefur verið aukið við bólusetningar
gegn sjúkdómum með góðum árangri,
sem hefur aftur dregið úr notkun á
fúkkalyfjum við sjúkdómum. Það
hefur sömuleiðis verið gert í fiskeldinu
og hefur skilað sér mjög vel. Hvað
varðar salmonellu og camphylobakter
í alifuglum hefur náðst talsverður
árangur í þeim efnum og með samstilltu
átaki hefur tekist á síðari árum að koma
í veg fyrir að sýkt kjöt berist á markað
og þar með í fólk. Við glímum vissulega
ennþá við þessar sýkingar í fuglunum
en þær hafa ekki borist í fólk nú á
síðustu árum.“
Ekki má leyfa innflutning
lifandi dýra
– Óttastu að hingað til lands berist
á næstu árum nýir sjúkdómar
sem við fáum ekki við ráðið?
Hvaða skoðun hefur þú t.a.m. á
þeim hluta aðildarviðræðna við
Evrópusambandið sem snýr að
innflutningi á lifandi dýrum?
„Evrópusambandið hefur alla tíð
gert þá kröfu að við tökum yfir alla
löggjöfina um innflutning á lifandi
dýrum og hráu kjöti. Fram til þessa hefur
tekist að koma í veg fyrir að hingað séu
flutt inn lifandi dýr. Við vitum að það
eru ýmsir sjúkdómar í Evrópu sem gætu
borist hingað til lands með innflutningi
á lifandi dýrum og undanfarin ár hafa
að miklu leyti snúist um það hjá mér að
vinna í þessum málum. Ég segi að það
sé algjört forgangsatriði að við fáum
undanþágu frá innflutningi lifandi
dýra. Við höfum sérstöðu með okkar
einangruðu búfjárstofna. Í Evrópu er
fjöldi sjúkdóma sem að gerir engan
usla þar, þar eru stofnar með áratuga
eða jafnvel ár hundruða ónæmi gegn
þeim sjúkdómum. Ef þeir hins vegar
bærust hingað til lands myndi það geta
haft geigvænlegar afleiðingar fyrir
okkar dýrastofna. Nægir þar að nefna
hóstapestina sem kom upp í hrossunum,
veikindi sem eru þekkt úti í Evrópu
en hafa ekki valdið stórkostlegu tjóni
þar. Svo eru aftur aðrir sjúkdómar sem
að geta borist hingað með hlýnandi
loftslagi, sjúkdómar sem við munum
illa geta varið okkur fyrir eins og
hugsanlega blátunguveiki. Við verðum
bara að vera tilbúin til að bregðast við
þeim sjúkdómum ef þeir berast hingað.“
Halldór segist skilja sáttur við
embætti yfirdýralæknis eftir þessi
fimmtán ár. „Ég hef haft það að
leiðarljósi að hjálpa góðum málum
áfram. Í þessu nýja starfi, sem
skrifstofustjóri afurða, mun ég
væntanlega halda áfram að vinna að
svipuðum málum og gera mitt besta í
þeim efnum áfram.“ /fr
Halldór Runólfsson
Fæddur 7. mars 1948 í
Gunnarsholti á Rangárvöllum
Nám í dýralækningum við
Edinborgarháskóla 1968-1973.
Meistaranám við
Edinborgarháskóla 1983-
1984 í dýraheilbrigðis- og
matvælaeftirliti fyrir dýralækna.
Diplóma í Opinberri stjórnun og
stjórnsýslu við Endurmenntun
Háskóla Íslands 2002-2003.
Yfirdýralæknir 1997-2012.
Framkvæmdastjóri
Heilbrigðiseftirlits Kjósarsvæðis
1991-1997.
Deildarstjóri hjá Hollustuvernd
ríkisins 1984-1991.
Héraðsdýralæknir í
Kirkjubæjarklaustursumdæmi
1974-1983.
Halldór Runólfsson lætur af starfi yfirdýralæknis eftir 15 ára starf:
Dýraverndin stærsti málaflokkurinn
– tekur við embætti skrifstofustjóra afurða hjá atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti
Mynd / fr