Bændablaðið - 24.04.2013, Side 24

24 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. apríl 2013
Ábendingar vegna ítölu í afréttinn
Almenninga – að gefnu tilefni
Nokkur blaðaskrif hafa orðið
vegna ítölugerðar fyrir afréttinn
Almenninga. Um þetta mál eru
skiptar skoðanir og umræða því
eðlileg. Því miður hafa villandi
upplýsingar um okkar störf og
niðurstöður einkennt umræðuna.
Til að leiðrétta rangfærslur um
ítölugerðina er best að vísa til
hennar sjálfrar, en hana má finna
á heimasíðu Bændasamtakanna
(www.bondi.is). Þar eru einnig
vistaðar tvær myndaskrár frá
afréttinum sem tala sínu máli um
ástand hans. Ítölugerð er í raun
mat sem byggist á öllum tiltækum
upplýsingum um viðkomandi land.
Við vísum á bug ásökunum um
að ekki hafi verið farið að lögum við
ítölugerðina. Þvert á móti hefur þess
verið gætt að vanda vinnubrögð og
fara að gildandi afréttarlögum enda
hafa tveir nefndarmanna, Ólafur R.
Dýrmundsson og Sveinn Runólfsson,
setið í flestum ítölunefndum sem
skipaðar hafa verið undanfarin ár og
Ólafur í öllum sem starfað hafa frá
1978.
Grundvöllur ítölugerðar
Í þessu sambandi er gott að rifja
aðeins upp forsögu ítölugerðar
á Íslandi. Frá miðri síðustu
öld og fram undir aldamót var
unnið mikið rannsóknastarf hjá
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
á þessu sviði undir stjórn Ingva
Þorsteinssonar, sérfræðings í
gróður- og beitarfræðum, Gunnars
Ólafssonar fóðurfræðings og fleiri.
Með því starfi þeirra var reynt að
nýta vísindalegar aðferðir til að
meta beitilönd. Aðferðin fólst í því
að meta gróðurþekju beitilanda og
kortleggja einstök gróðursamfélög
og mæla flatarmál þeirra. Uppskera
og fóðurgildi beitargróðurs var einnig
mælt. Þannig var hægt að reikna út
heildargróðurþekju, gróðurþekju
einstakra gróðursamfélaga,
uppskeru á mismunandi svæðum
og fóðurgildi uppskerunnar. Þetta er
grundvallaratriði við mat á landi til
beitar rétt eins og mat á stofnstærð
fiskistofna er grundvallaratriði við
mat á veiðiþoli þeirra. Þess utan er
sjálfsagt að taka tillit til þátta svo sem
ástands lands, jarðvegs, jarðvegsrofs,
ójafnrar dreifingar fjár í beitilöndum
o.s.frv. Slík viðbót á hins vegar ekki
að útiloka grunnatriðin. Því miður
var þessari nálgun Ingva og félaga ýtt
til hliðar að frumkvæði Landgræðslu
ríkisins árið 1999. Aðferðin var
ekki fullkomin en það hefði mátt
þróa hana og bæta og taka inn fleiri
þætti. Ingvi og samstarfsmenn hans
voru sjálfir byrjaður á slíkri vinnu.
Þess má geta að umfangsmiklar
beitartilraunir voru gerðar á 8. og 9.
áratugum liðinnar aldar sem bættu
miklu við hinn faglega grundvöll
beitarþolsrannsókna. Með þessari
aðgerð varð eldra beitarþolsmat fyrir
Almenninga og aðra afrétti ógilt.
Árið 1973 gerði Rannsóknar-
stofnun land búnaðarins beitarþols-
útreikninga fyrir Almenninga með
þeirri aðferð sem að ofan er lýst. Þar
var heildarflatarmál gróins lands á
Almenningum gefið upp eins og
það mældist á þessum tíma. Þessir
útreikningar eru frumheimild um
þekju gróðurlendis á Almenningum
og því er vísað til hennar í ítölugerð
okkar. Síðan þá hefur uppgræðsla
verið stunduð á afréttinum og
hann verið friðaður í rúm 20 ár.
Gróðurþekja þar hefur því verið að
aukast undanfarin ár og þar hefur
hagstætt tíðarfar hjálpað mikið til
auk friðunar afréttarins. Gróðurkortin
sem nú eru notuð byggja þó enn á
mælingum Ingva og félaga en nýjar
loftmyndir hafa verið notaðar til að
uppfæra kortin án vettvangsskoðunar.
Einblínt á eina skýrslu
Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri,
sem skilaði séráliti í ítölunefndinni,
hefur í sínu áliti lagt höfuðáherslu
á skýrslu um Almenninga frá
Landbúnaðarháskóla Íslands sem út
kom árið 2011 og var gerð að beiðni
Land græðslu ríkisins. Hann finnur
að því að við notum þá skýrslu ekki
nógu mikið. Við ætluðum ekki að
gera þessa skýrslu sérstaklega að
umtalsefni frekar en aðrar heimildir
sem við notuðum. Það skal tekið fram
að í skýrslunni er mikið af góðum
upplýsingum. En vegna þessara
aðfinnslna Sveins sjáum við okkur þó
knúna til þess að nefna nokkur atriði
sem við settum fyrir okkur. Í fyrsta
lagi var skýrsla þessi gerð árið 2011,
árið eftir gosið í Eyjafjallajökli. Á
þessum tíma voru enn töluverð áhrif
af öskufallinu undir Eyjafjöllum en
landið hefur verið í stöðugri framför
síðan. Í ferð okkar um afréttinn, í
september 2012, sáum við að mikið
hafði breyst miðað við lýsingar í
skýrslunni. Það er í góðu samræmi
við breytingar annars staðar undir
Eyjafjöllum á þessum tíma. Í öðru
lagi er í áðurgreindri skýrslu vitnað
í mat Ingva og félaga á gróðurþekju
Almenninga. Einhverra hluta vegna
er ekki rétt vitnað í heimildina,
heldur er í skýrslunni gefin mun
minni gróðurþekja en í heimildinni
stendur. Við göngum út frá því að
þarna hafi orðið mistök en þessar
tölur hafa eðlilega áhrif á það hvernig
fjallað er um afréttinn í umræddri
skýrslu frá 2011. Í þriðja lagi teljum
við að of mikið sé horft til þess hvort
land sé beitt eða ekki beitt. Við
teljum að meira beri að líta til þess
hvort beit sé mikil eða lítil. Afréttir
víða um land hafa tekið miklum
framförum undanfarin ár þrátt fyrir
beit. Í skýrslunni segir að þarna megi
engin kind ganga í sumarhögum
og ekki heldur næstu áratugi. Þarf
fólk ekki að hafa nokkuð sterkan
faglegan grunn til að geta fullyrt
svona nokkuð? En hvað þýðir það ef
eftir þessu yrði farið? Jú, eftir nokkra
áratugi verða flestir þeir sem þekkja
afréttinn, kunna að smala hann og
þekkja menninguna í kringum
smalamennskurnar fallnir frá. Það
er mikil þekking og menningararfur
tengdur smalamennskum og
fjallaferðum. Þá felur skýrslan frá
2011 ekki í sér beitarþolsmat eins og
sums staðar hefur verið haldið fram.
Skógur hefur verið að þéttast og
breiða úr sér á Þórsmerkursvæðinu
undanfarin ár. Við teljum það góða
þróun en mjög þéttir birkiskógar eru
nánast ófærir mönnum og skepnum.
Við teljum farsælast ef hægt væri að
halda landinu hæfilega opnu, þannig
yrði til gott beitiland og útivistarsvæði.
Skógurinn í Þórsmörk er t.d. víða
farinn að hamla umferð um svæðið.
Hófleg beit gæti hjálpað í þessu tilliti.
Væg beit með vöktun
Við ítölumatið reyndum við að taka
tillit til sem flestra þátta er varða
gróður, jarðveg og beit og vísum
til innlendra og erlendra rannsókna.
Við leggjum til mjög væga beit í
upphafi, aðeins 50 tvílembur, með
ýmsum skilyrðum. Meðal þeirra eru
áframhaldandi uppgræðsla, vöktun
á svæðinu og sérstök skilyrði um
beitartíma og beitarfénað. Með vöktun
á svæðinu er hægt að grípa inn í ef
ástæða þykir til og fækka fénu eða friða
aftur. Það má ekki gleymast að bændur
á svæðinu eiga þarna beitarrétt og hafa
unnið að uppbyggingu afréttarins með
árangursríkri uppgræðslu og friðun í
meira en 20 ár, tvöfalt lengur en samið
var um.
Guðni Þorvaldsson
og Ólafur R. Dýrmundsson
Úr Almenningum, uppgræðslusvæði fremst á mynd. Myndir / Guðni Þorvaldsson
Almenningar hafa verið friðaðir í 20 ár.
Frá Fergusonsafninu í Danmörku.
Fergusonfélagsmenn:
Fara víst til
Danmerkur
Umfjöllun um Fergusonfélagið
á bls. 6 í síðasta Bændablaði og
fundi þess í Króksfjarðarnesi
vakti talsverða athygli. Var
það ekki síst fyrir þá viðleitni
félagsmanna að bjarga menn-
ingarlegum verðmætum úr
landbúnaðarsögu Íslendinga.
Fergusonfélagið var reyndar
stofnað 2007 og eru félagar nú
rúmlega 180.
Í greininni var sagt að hætt
hefði verið við fyrirhugaða ferð
félagsmanna til Danmerkur nú
í maí vegna ónógrar þátttöku.
Nýjustu fréttir herma hins vegar að
nokkrir Fergusonfélagar, sennilega
einir tíu talsins, hafi eftir allt
saman haldið fast við fyrri áætlun
og stefni ótrauðir í utanlandsferð
til Danmerkur, hvað sem tautar og
raular. Mun ætlunin að heimsækja
þar stærsta Fergusonsafn í Norður-
Evrópu. Þar prýða um 100
Ferguson-dráttarvélar sali safnsins
svo eitthvað fá félagarnir að skoða.
Fergusonsafnið var stofnað
árið 2002. Í stórum sýningarsal
er um helmingur þeirra 200
Ferguson-dráttarvéla sem eru í
eigu safnsins. Þær spanna árgerðir
frá 1940 til 1964 auk þess sem
þar er að finna fjölmargar aðrar
landbúnaðartengdar vélar.
Á safninu kennir margra
grasa. Þar má m.a. fræðast um
það að Ferguson-dráttarvélar
fóru að þjóna bændum eftir
fyrri heimsstyrjöldina. Ferguson
framleiddi þó ýmislegt fleira, m.a.
fyrsta vélknúna farartækið sem
komst á Suðurpólinn.
Auk þess að skoða safnið
geta íslenskir Fergusonfélagar
notið matar og drykkjar í því sem
Danirnir kalla „Gömlu hlöðuna“.