Læknablaðið - 01.12.1973, Síða 21

LÆKNABLAÐIÖ
241
Loftur Magnússon augnlæknir
UM ORTHOPTISKA MEÐFERÐ
(Erindi flutt á fundi i Læknafélagi Akureyrar
í nóvember 1972. Hér nokkuð stytt og lagfært).
Ég myndi í kvöld vilja verja tíma ykk-
ar til kynningar á einum þýðingarmikl-
um hluta augnlækninganna, sem lítt hef-
ur verið dreginn fram í dagsljósið hjá
okkur fram til þessa, og er það vonum
seinna. Læknisfræðiorðabókin kallar
þetta orthoptik, og merkir það nánast að
rétta skakka sjónöxla. Nokkur vandkvæði
finnst mér á að þýða þetta á íslenzku
svo að vel fari. Það hefur verið kallað
augnþjálfun, eða samþjálfun augna. Eitt
orð, sem einnig kæmi til greina er sjón-
þjálfun, og er það þá bein þýðing úr
ensku á „visual training“, eða „syntran-
ing“ eins og það hefur verið kallað á
sænsku. Við augndeildina í Örebro, þar
sem ég vann áður en ég kom hingað,
hefur verið starfrækt orthoptisk deild í
nokkur ár, og hafði ég þar tækifæri til
að kynnast þessari starfsemi nokkuð. Ég
ætla hér að gera tilraun til að útskýra
í hverju hún er fólgin.
íslenzk tunga á ágætt orð yfir strabis-
mus, en það er rangeygð. Fornlegra og
minna notað er orðið skjálgi. Orðið rang-
eygð eða lýsingarorðið rangeyg(ð)ur hef-
ur kannske af skiljanlegum ástæðum frek-
ar ógeðfelldan hljóm í íslenzkri málvenju.
Foreldrar, sem koma með rangeyg börn
sín, taka sér ógjarnan þetta orð í munn,
en segja heldur, að krakkinn sé skakk-
eygur eða tileygur. í starfi okkar augn-
lækna má í mörgum tilvikum líta á það
sem tillitssemi að sneiða hjá þessu orði.
Ég ætla þó, á þessari samkundu, að leyfa
mér að nota það án undanbragða. Því
miður erum við ekki jafnvel sett varð-
andi mörg þau hugtök önnur, sem sér-
staklega varða þetta efni. íslenzk orð
hef ég oft ekki fundið, enda hefur þeirra
tæpast verið þörf í skrifuðu máli fram
til þessa. Sum hef ég reynt að þýða,
sjálfsagt með misjöfnum árangri. Önnur
halda sinni upprunalegu mynd, en öll
bíða þau síns tíma að fá það heiti, er
bezt aðlagas* málinu.
Niðurstöður um tíðni rangeygðar eru
nokkuð breytilegar eða frá 2—5% af í-
búatölu, allt eftir því hvar og hvernig
rannsóknirnar eru gerðar. Samkvæmt
heimild, sem ég hef frá Svíþjóð, eru þar
4% allra fjögurra ára barna með þetta
lýti. Gert er ráð fyrir, að um helmingur
þeirra myndi fá mjög lélega sjón á öðru
auga, ef byrjun meðferðar væri dregin
á landinu eða vanrækt með öllu. Ekki
skal dregin fjöður yfir, að ástandið í
þessum málum hér á landi má bæta
stórlega frá því, sem nú er, einfaldlega
með því að gefa börnum kost á þeirri með-
ferð, sem nú hefur í áratugi þróast og
sjálfsögð þykir í nágrannalöndum okkar.
Að tala um orsakir rangeygðar er eig-
inlega utan þess ramma sem ég hef hér
markað mér. Nokkurra almennra atriða
skal þó geta. Til dæmis, hvað er orsök
og hvað afleiðing, þegar saman fara rang-
eygð og sjóndepra. Oftast er sjóndepran
afleiðing þess, að augað er skakkt, en í
sumum tilfellum er því öfugt varið. Ef
annað augað verður sjóndapurt vegna
slyss eða sjúkdóms, er algengt, að það
smám saman verði rangstætt. Samsjón
(fusion) er þýðingarmikið hugtak í þess-
um fræðum, en þar er átt við samruna
tveggja mynda í eina í sjónstöðvum heil-
ans, sem þangað berast hvor frá sínu
auga. Til þess að þetta samstarf ekki
rofni, þarf að fullnægja mörgum skil-
yrðum. Þar kemur til samspil miðlægra
neurologiskra, anatomiskra, motoriskra
og sensoriskra þátta. Dæmi um rangeygð
vegna sjúkleika hvers þessara þátta eru: