Læknablaðið - 01.12.1973, Qupperneq 22

242
LÆKNABLAÐIÐ
lömun vegna skemmda á miðtaugakerfi,
óeðlileg anatomi augntóttanna, vansköpun
á augnvöðvum og festingum þeirra og
að lokum mikill munur á sjónskerpu
augnanna. Einn eða annar minniháttar
galli hefur kannski ekki þýðingu, en ef
margir leggjast á eitt getur „fusionsref-
lexinn“ ekki hamlað á móti og augun
tapa samstöðu sinni.
Tilgangur orthoptískrar meðferðar er
að koma í veg fyrir þær afleiðingar, sem
rangeygð hefur á skynstarfsemi augn-
anna (the sensory changes in strabismus).
Mig langar því til að þið glöggvið ykkur
á nokkrum hugtökum, sem eru undirstaða
skilnings á tilgangi og árangri sjónþjálf-
unar, en því orði hallast ég einna helzt
að sem íslenzku heiti á þessari meðferð.
Þegar augun verða rangstæð, fær sjúk-
lingurinn tvísýni, sem hann reynir að
losna við á einhvern hátt. Fyrstu ár æv-
innar er starfsemi augnanna reikul, án
fastrar mótunar, og þá er fyrir hendi
hæfileikinn að aðlaga sig að þessum
breyttu aðstæðum og losna við þau óþæg-
indi sem tvísýni veldur. Þessi hæfileiki
er í því fólginn, að myndskynjun rang-
stæða augans hverfur eða afmáist á leið
sinni til meðvitundarinnar, a. m. k. að
því marki, að tvísýnin hverfur. Hægt er
að sýna fram á sjónsviðseyður (scotom)
hjá rangstæða auganu, sem ná yfir bæði
maculasvæðið og þann hluta sjónu (ret-
ina), sem tekur við þeirri mynd, sem
innmiðuð er með réttstæða auganu. Þessi
aðlögun verður mjög fljótt hjá börnum
upp til 6 ára aldurs, nokkru tregar eftir
það, og tæpast eftir að náð er 9 ára aldri.
Þetta fyrirbæri er nefnt suppression og
kalla ég það hér á eftir sjónbælingu. Hjá
börnum með skiptirangeygð (altern.
strab.), eru bæði augun notuð jafn mik-
ið og til skiptis og hafa þá bæði þennan
hæfileika. Jafnskjótt og auganu er beitt,
hverfur sjónbælingin og augað heldur
fullri sjónskerpu. Ef málin hins vegar
skipast þannig, að annað augað nær yfir-
höndinni, þar eð hitt augað er aðeins
sjóndaprara eða hefur að einhverju leyti
verri byrjunaraðstöðu, er betra auganu
að jafnaði beitt, sjónbælingin verður
stöðugt hlutskipti verra augans og hverf-
ur að lokum ekki, þótt augað sé þvingað
til notkunar, t. d. með því að halda fyrir
betra augað. Hér höfum við það ástand,
sem hvað mesta þýðingu hefur hjá rang-
eygum börnum, en það er sjóndepra eða
hálfblinda vegna vannotkunar augans
(strabismus amblyopia).
Til er önnur aðferð en sjónbæling til að
losna við tvísýni í þessum tilvikum. Subj-
ectiva tilfinningin að horfa „beint fram“
er bundin miðjudæld sjónu (fovea cen-
tralis). Fyrir hvern punkt á retina er
annar mótsvarandi í hinu auganu og kall-
ast þeir mótsvarandi punktar. Við eðli-
legar aðstæður eru því miðjudældir sjónu
í báðum augum mótsvarandi punktar og
er þá til staðar eðlileg sjónusamsvörun
(normal retinal correspondence). Sú
mynd sem réttstætt auga innmiðar (fix-
erar), fellur í rangstæðu auga til hliðar
við miðjudæld augnabotnsins. í sumum
tilfellum verður hér sjónsviðseyða (supp-
ressionsscotom) eins og áður er getið, en
í öðrum tilfellum verður aðlögun að
vissu marki á þann hátt, að tilfinningin
„beint fram“ flytst yfir á þennan hlið-
læga blett, en af því leiðir eins konar sam-
sýn milli augnanna, þótt annað þeirra sé
rangstætt. Þessi samsýn er léleg að gæð-
um, því að sjálfsögðu er sjónin döpur á
rangstæða auganu, þar sem myndin, sem
það leggur að mörkum fellur ekki á þann
blett, sem gefur skarpasta sjón, en það
er miðjudæld sjónu. Þetta fyrirbrigði heit-
ir á ensku „anomalous retinal corresp-
ondance" (skammstafað ARC): afbrigði-
leg sjónusamsvörun.
Enn er eitt hugtak sem verður að geta,
en það er excentrisk fixation eða hliðlæg
innmiðun augans. í þessum tilfellum er
það afbrigðilegt, að notast er við innmið-
unarpunkt utan við miðjudæld sjónu þeg-
ar auganu er beitt. Þegar ljóst er, að slíkt
ástand er fyrir hendi er höfuðskilyrði að
láta einskis ófreistað að fá aftur fram
miðlæga innmiðun (central fixation)-
Oft er það erfitt, og takist það ekki
verður augað aldrei að hálfu gagni
vegna sjóndepru. Þessu má ekki rugla
saman við afbrigðilega sjónusamsvörun,
sem aðeins er fyrir hendi hjá rangstæðu
auga, þegar það leitast við að vinna með
hinu auganu í nokkurs konar aðlögunar-
hlutverki.