Læknablaðið - 01.09.1976, Blaðsíða 52

154
LÆKNABLAÐIÐ
meter). Ákveðin vinna þarfnast ávallt jafn-
mikillar orku, þ. e. a. s. súrefnismagns
fyrir jafnþunga og tæknilega hæfa menn,
og sama MET fjölda án tillits til þyngdar,
en þjálfaðir menn geta afkastað þeirri
vinnu með hægari hjartslætti o. s. frv.,
eins og áður var drepið á. Súrefnisnotkun
má nákvæmast mæla með sérstökum tækj-
um (spirometer), en þetta reynist stund-
um nokkuð vandasamt og óhagkvæmt við
ýmsar æfingar og áreynslu. Það kemur
sér því vel, að hjartsláttur við áreynslu
samsvarar allvel hlutfallslegri súrefnis-
notkun líkamans, því púls er auðvelt að
mæla (mynd I). Til að skýra þetta aðeins
nánar, nægir að minna á, að við áreynslu
þarf hartað að dæla auknu magni súrefnis-
mettaðs blóðs til vefjanna í beinu hlutfalli
við neyzlu þeirra og framkvæmda vinnu.
í fyrstu eykst bæði slagmagn og hjart-
sláttur, en þegar hjartsláttur er um 110/
mín, getur slagmagn ekki aukizt meira.
Eftir það er aukið heildarútfall hjartans
og súrefnisnotkun líkamans eingöngu
vegna hraðari hjartsláttar. Þegar mesta
hjartslætti er náð, getur líkaminn ekki
lengur aukið súrefnisneyzlu sína. Með öðr-
um orðum, vaxandi hjartsláttur og súr-
efnisnotkun hvers einstaklings við áreynslu
haldast í hendur frá því að hjartsláttar-
hraða 110/mín, eða um það bil 50-60% af
VOo max er náð — og hafa sama enda-
punkt.
Þar, sem orkumagn vinnunnar er vitað
fvrirfram. má með tiltölulega lítilli skekkju
réða af hjartslættinum, hver súrefnisnotk-
unin hlutfallslega er af VOP max. Til að
ákveða VO., max má því láta menn fram-
kvæma vaxandi vinnu, unz hámarkshjart-
sl.ætti er náð (maximum próf) eða með
því að láta bá framkvæma meðalþunga
(submaximal) vinnu, svo hjartsláttur
eykst uDp í 70-80% af hámarki. Við sub-
maximal próf er hjartsláttur mældur
nokkrum sinnum við vaxandi vinnu i
bekktu magni, og má siðan ákveða með
því að draga beina áframhaldandi línu
að hámarkshjartslætti, hver sé mesta
vinna, sem sjúklingur getur afkastað og
hversu mikið súrefni þurfi til þess (VO.,
max) (mynd I).r' Það hefur ótvíræða kosti.
að þurfa ekki að láta menn ganga undir
maximum próf, sem eru bæði óþægileg
TAFLA III Hjartsláttarhraði eftir aldri.
Aldur Mesti hjartsláttar- hraði Hjartsláttar- mark20 við submaximal þrekpróf
20-29 197-193 170
30-39 193-189 160
40-49 189-184 150
50-59 184-180 140
60-69 180-176 130
70-79 176-172 120
80-89 172-168 120
og geta reynzt hættuleg hjartasjúklingum,
og eru þau því sjaldan notuð, þótt vissu-
lega séu þau nákvæmari.
Hámarkshjartsláttarhraði lækkar með
aldri (sjá töflu III), og er heldur lægri í
konum en körlum.
Ótal aðferðir þekkjast til að ákveða
orkunotkun, sumar hverjar mjög einfald-
ar, t. d. að sjúklingur haldi dagbók um
daglega likamsáreynslu og áhrif hennar.
Bezt þykir að geta látið sjúkling fram-
kvæma vinnu á tæki, sem getur stillt
vinnumagnið nákvæmlega, en samt leyft
honum að halda kyrru fyrir, þar sem
hann er undir nánu eftirliti og hægt er
að mæla blóðþrýsting, hjartslátt, öndun
og sírita (monitora) hjartarafrit. Vinnan
þarf að vera tæknilega einföld og reyna
mest á stærstu vöðva líkamans, til að
auka sem mest súrefnisnotkunina og láta
ekki þreytu í litlum vöðvum takmarka
prófið. Beztu þrekmælanir hafa því reynzt
þrekhjól og færiband (treadmill) (mynd
II). Tveggja þrepa próf Masters22 hefur
þó verið mest notað fram á þennan dag
fyrir hjartasjúklinga, enda ódýrt og ein-
falt í sniðum. Sjúklingur er þá látinn
ganga upp og niður 2 þrep með ákveðn-
um hraða, og hjartarafrit tekið strax á eft-
ir. Sjást þá oft ischæmiskar breytingar,
sem ekki fundust í hvíld, en erfitt er að
vita nákvæmlega, hver vinnuafköstin
voru, og er þetta því ekki gott til þrek-
mælinga.
Á þrekhjóli er vinnan stillt með mis-
mikilli mótstöðu, og er þá margfeldi þess
afls, sem beitt er, og snúningshraða.9 Þetta