Fréttatíminn - 23.12.2010, Blaðsíða 38

Anna Th. Rögnvaldsdóttir hefur tekið saman snotra og stutta handbók um
ritun kvikmyndahandrita. Fyrirtæki Önnu, Ax, gefur bókina út en hana má
finna í öllum skárri bókaverslunum. Í handbókinni er á greinargóðan og
yfirlætislausan hátt að finna nokkrar
grunnreglur við skrif fyrir hvíta tjaldið
og skjáinn. Slíkar bækur eru óteljandi
í útlöndum en hafa fáar komið út hér
á landi þótt ritröð Guðna Elíssonar
um kvikmyndir hafi reynst mörgum
gagnleg og eins þýðing á grund-
vallarriti Voglers um ferð hetjunnar
sem kom út 1997 og er eina bókin
sem áður hafði komið út um hand-
ritasmíð þar til handbók Önnu kom út
í haust. Í bókarlok eru viðaukar um
handritaskrif í Word og enskt-íslenskt
orðasafn með skýringum. -pbb
Að skrifa handrit
 Bókardómur Sovét-ÍSland — óSkalandið Þór Whitehead
S kömmu eftir lestur á stórvirki Þórs Whitehead um langvinnt og skipu-lagt samsæri íslenskra kommún-
ista frá 1920 fram yfir 1960, Sovét-Ísland,
datt ég ofan í endurminningar ungrar
stúlku frá þeim árum í stríðsbyrjun þeg-
ar Æskulýðsfylkingin starfaði með sem
mestum krafti innan hreyfingar sósíal-
ista í Reykjavík. Áfengislausar skemmt-
anir, útilegur og uppbygging á aðstöðu til
dvalar í náttúrunni, vetur og sumar, rifj-
aði hún upp. Ungmennafélagsandi kom
fyrst í hug. Og þegar gripið var í beinu
framhaldi í úrval ljóða frá því fyrr á árinu
eftir Jóhannes úr Kötlum frá hans langa
og fagra ferli – þar sem meðal annars
var hið fræga kvæði Soviet Ísland – þá
var ekki örgrannt um að maður hugsaði
við lesturinn á Whitehead: Heimurinn er
ekki einn, hann er margir heimar.
Þór Whitehead hefur á sínum langa
ferli einbeitt sér að sögu sósíalista og
stríðstímanum; sveinsprófið hans var
ritgerð um Kommúnistaflokkinn, nýja
bókin hans verður væntanlega ekki enda-
punkturinn á skrifum hans um komm-
ana. Í ritinu beinir hann spjótum sínum
í ótal neðanmálsgreinum að þeim Jóni
Ólafssyni heimspekingi, sem hann hefur
lengi deilt við, og svo Guðna Th. Jóhann-
essyni sagnfræðingi. Þær beinast ekki
einungis að „röngum“ túlkunum heldur
beinlínis að fræðimannsferli þeirra. Og
þeim er sjaldan svara vant ...
Meginmuninn á niðurstöðum þessara
þriggja manna má draga saman: Þór trú-
ir því og rökstyður sem best hann má að
íslenskir kommúnistar og síðar sósíalist-
ar hafi alla tíð ætlað sér vopnaða byltingu
á Íslandi með ofbeldi og vanmáttugt rík-
isvald hafi ekki haft roð við þeim. Kan-
inn hafi frelsað okkur frá Rússa ógninni.
Þór lýsir þessari skoðun í nákvæmnis-
legum ferlisrannsóknum sem eru býsna
fræðilega fram settar og ítarlegar þótt
fátt kæmi á óvart í þeim skrifum nema
trúarhitinn í sannfæringu sagnfræð-
ingsins. Það er helst hin kátlega útgáfa
af hreinsunum harða kjarnans – nú og
svo birting á nákvæmri lýsingu á flótta
Stefáns Péturssonar sem lengi hefur
lifað í munnlegum endursögnum: „Þeir
bönkuðu á mér skóna“ sagði hann um
landamæraverðina.
Jón og Guðni hafa dregið getu hreyf-
ingar sósíalista til byltingar í efa, og það
verður að segjast eins og er: Af málflutn-
ingi Þórs dregur lesandinn þá ályktun
að draumar einstaklinga og hópa fyrr og
síðar í þessari hreyfingu hafi í besta falli
verið hugsjónabernska og í versta falli
kjánalegir órar frekar en sú mikla ógn
sem Þór trúir að hafi vokað yfir eyríkinu.
Nú verða stórtíðindi í lífi manna og
hreyfinga á sögulegum tíma oft spreng-
hlægileg þegar frá líður. Hin mikla ógn
nasistanna á Íslandi fyrr og síðar er held-
ur skopleg nú þótt ýmsar hugmyndir
þeirra meðal hægrisinnaðra manna á Ís-
landi séu óþægilega lifandi enn þann dag
í dag: stétt með stétt, þjóðernisremban
og útlendingahatur þess heimóttarskap-
ar sem gjarna einkennir hægrisinnaðar
hreyfingar víða um heim. Það er býsna
erfitt að taka sovétdrauma íslenskra sósí-
alista alvarlega þótt mörg af baráttumál-
um þeirra um almenn mannréttindi hafi
hjálpað til um þá velferð sem við búum
við í dag. Hin alltumlykjandi hönd Kom-
intern, sem Þór rekur samviskusamlega,
er raunar ekkert spaug, ef litið er til þess
hvernig sú alþjóðlega hreyfing lék menn
víða um lönd. En hér er þetta pex allt dá-
lítið hjákátlegt.
Svo lendir lesandi í smá krísu: Þór var
jú einn af helstu forystumönnum frjáls-
hyggjunnar hér á landi á sínum tíma og
ekki hefur hann færst nær miðju síðan.
Lesandi fer því fljótt að lesa gegnum
línuna sem hann fylgir staðfastlega og
hættir snemma að treysta honum sökum
þess hversu fjarri hann er því að blanda
ekki trú sinni í sagnfræðina. En líti mað-
ur hjá þeirri fötlun í sagnfræðiaðferð og
lesi Sovét-bókina hans með það í huga er
hún spennandi og víða skoplegur lestur
um hvert gagnrýnislítil þjónkun getur
leitt menn; það á bæði við um viðfangs-
efnið og sagnfræðinginn sem hér um það
fjallar.

Sovét-Ísland
óskalandið
Þór Whitehead
350 bls. Bókafélagið Ugla
38 bækur Helgin 23.-26. desember 2010
 Bókardómur ljóð og myndir jónaS e. Svafár
Í ritinu
beinir hann
spjótum
sínum í
ótal neðan-
málsgrein-
um að
þeim Jóni
Ólafssyni
heimspek-
ingi, sem
hann hefur
lengi deilt
við, og svo
Guðna Th.
Jóhannes-
syni sagn-
fræðingi.
leyniSt Í flóðinu
Allt til að vera ham-
ingjusöm og aðrar
sögur eftir Frakkann
Eric-Emmanuel
Schmitt í þýðingu
Sigurðar Pálssonar
er falleg lítil bók sem
leynist í bókaflóðinu.

ljóð og myndir
Jónas E. Svafár
287 bls. Omdúrman
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Sú var tíðin að Ib Henry Cavling var fastur gestur á íslenskum
bókamarkaði með ástarsögur sínar sem gerðust á herragarði í
lyngskógabeltinu. Núorðið hefur ástarsagan skipt um ham. Hún
náði sér vel á skrið í enskumælandi löndum upp úr 1980, hvarf
úr tímalausri fortíð og kom inn í nútímann með skvettu af kynlífi,
nútímaháttum og sínum hefðbundna góða endi. Í Bandaríkjunum
lesa 75 milljónir eina slíka bók á ári. Hinn dæmigerði lesandi er
kona milli þrítugs og fimmtugs. Þar í landi koma út 9.000 titlar
af þessu tagi og nú eru slíkar sögur leiðandi í stafrænni væðingu
bóklesturs. Skýringin er sú að í lestri á Kindle eða öðrum staf-
rænum spjöldum getur enginn séð hvað þú ert að lesa en það
hefur lengi verið litið niður á þá sem liggja í rómanalestri – hvort
sem það er Kapítóla eða einhver yngri frænka hennar. -pbb
Ástarsögur
skipta um ham
Í mínu ungdæmi tóku ljóðelskandi menn Jónas
Svafár alvarlega. Verk hans voru ekki for-
vitnum unglingi aðgengileg fyrr en með 68-út-
gáfunni af Það blæðir ... Ljóðin fyrir þann tíma
sá maður helst í Þjóðviljanum. Hann var sér
á parti og samtímamenn sem þekktu til hans
voru gjarnir á skröksögur um þetta merkilega
myndskáld. Hann var enda utan við hópana
tvo, þrjá sem voru helstir meðal atómkyn-
slóðarinnar og það fár sem kringum atóm-
ljóðin varð. Nú hefur Omdúrman haldið áfram
sínu merkilega starfi sem hófst með stórbók-
unum um Megas, Rósku og Dag, og síðan
bókinni um Elías Mar. Hjá forlagi Omdúrman
er komið út vænt safn af ljóðum og myndum
Jónasar í ýmsum gerðum. Þetta er falleg bók
og glæsilegur prentgripur eftir Harra – og
Jónas sjálfan.
Í formála reyna þeir Þröstur Helgason og
Ingólfur Arnarson að setja Jónas í samhengi.
Hefðu gjarna mátt skoða nágranna hans
betur; Megas tók að elta Jónas í myndverkum
í Skólablaði MR á skólaárum sínum og áfram
í sínum stensilprentuðu bókum og enn betur
í endurútgáfum þeirra. Ef grannt er skoðað
má sjá hvernig Svafár hefur smitað Magnús
ungan. Meira að segja hin háttbundna skrift
er þeim sameiginleg. En hvað um það, gaman
er að lesa kveðskap sem er svo kyrfilega bund-
inn hugmyndaheimi áranna milli ‘50 og ‘70.
Jónas heldur því áfram að vera stakur í ljóð-
og myndheimum. Og bókin hans er falleg og
skemmtilegur minnisvarði. -pbb
Tímabært heildarsafn Samsæri kommúnista
Heit trú höfundar á ógnina úr austri verður til þess að lesandinn hættir að treysta honum.
Þór Whitehead Hefur á sínum langa ferli einbeitt sér að sögu sósíalista og stríðstímanum.