Læknablaðið - 15.10.1986, Síða 8

246
1986; 72: 246-59 LÆKNABLAÐIÐ
Kristinn Tómasson
ATHUGUN Á GLÖPUM HJÁ ÖLDRUÐUM OG
ÁFENGISSJÚKLINGUM MEÐ AUÐVELDU STÖÐLUÐU
PRÓFI BORIN SAMAN VIÐ MAT STARFSFÓLKS
ÚTDRÁTTUR
Tilgangur rannsóknarinnar, sem hér verður lýst,
var að kanna gagnsemi íslenskrar þýðingar á
einföldu prófi til athugunar á truflunum á
vitrænu hugarstarfi (óráði og glöpum) svo nefndu
Mini-Mental State Examination (MMS) hjá
ýmsum hópum með mismunandi tíðni slíkra
truflana. í þessu skyni voru endurteknar nokkrar
athuganir, sem gerðar hafa verið með ensku
útgáfunni, til þess að sjá hvernig íslensku
útgáfunni bæri saman við þá ensku. Stöðugleiki
prófsins var athugaður hjá öldruðum, en hjá
háöldruðum hefur hann hingað til verið hvað
minnst rannsakaður. Jafnframt var ætlunin að
kanna algengi glapa og hversu vel niðurstöðum
prófsins bæri saman við aðrar rannsóknir og við
mat aðstoðarlækna og hjúkrunarfræðinga. Þá
voru breytingar á niðurstöðum prófsins
athugaðar hjá sjúklingum í afeitrun til þess að
sýna hvort skerðing á hugarstarfi þeirra gengi til
baka.
í samræmi við ábendingar, sem fram hafa komið,
var Bender-Gestalt (BG) prófþættinum breytt
þannig að hann yrði einfaldari og ekki eins háður
menntun. Þurfti þvi að athuga hvaða áhrif þessi
breyting hefði í för með sér. í þessu skyni var
valið Benton Visual Retention próf (BVRT) í stað
BenderGestalt-prófs.
Prófið er mjög þægilegt í notkun, tekur 5-10
mínútur, og er án óþæginda fyrir sjúklinginn.
Það greinir glöp og óráð af töluverðu öryggi og er
mjög stöðugt við endurtekningu við óbreytt
ástand. Prófið eitt sér er þó ekki nothæft til að
greina tegund glapa eða óráðs. Notkun á Benton
Visual Retention prófi í stað Bender-Gestalt hafði
ekki marktæk áhrif á prófniðurstöður. Hins
vegar réðu fleiri háaldraðir við fyrrnefnda prófið
en það síðarnefnda. Niðurstöður
rannsóknarinnar á prófinu voru mjög
sambærilegar við erlendar athuganir á því.
Frá Geðdeild Landspítalans. Barst 25.06.1986. Samþykkt
04.07.1986.
Athugunin leiddi í ljós hátt algengi glapa og óráðs
meðal aldraðra, sérlega á sjúkrahúsum. Algengi
glapa sjúklinga lyflækningadeilda reyndist
vanmetið af aðstoðarlæknum og
hjúkrunarfræðingum. í samanburðarhópi
aldraðra voru glöp álíka algeng og aðrar íslenskar
rannsóknir hafa sýnt. Prófið sýndi nokkurn bata
á vitrænu hugarstarfi áfengissjúklinga við
afeitrun en án þess að ná meðaltali
samanburðarhópsins, þó batnaði næmi og minni
áfengissjúklinganna ekki.
INNGANGUR
Mat á vitrænu starfi hugans hefur lítt verið
staðlað við venjulegar læknisskoðanir. Það hefur
leitt til óvissu um framvindu og greiningu truflana
á því, óráðs og glapa, hjá sjúklingum. Til þess að
komast hjá erfiðleikum sem þessum, er
nauðsynlegt, að hafa hlutlægan mælikvarða, sem
ekki er háður því, að sami aðili rannsaki
sjúklinginn alltaf.
Slíkir mælikvarðar eru t.d. greindarpróf, er gefa
nokkuð nákvæma mynd af einstaklingnum. Þau
eru hins vegar löng, sérþjálfun í notkun þeirra
æskileg, ef ekki nauðsynleg, til þess að komast að
ábyggilegri niðurstöðu. Þau henta því illa sem
skimpróf, sem hægt er að beita hvenær sem er af
fólki án sérþjálfunar.
Allmörg próf hafa verið reynd, til þess að leysa
þennan vanda, en flest eiga þau sameiginlegt að
vera ekki notuð nema af fremur þröngum hópi
sérfræðinga og áhugasamra
heilbrigðisstarfsmanna. Markmið með flestum
þeirra hefur verið að reyna að staðla greiningu á
glöpum á einfaldan og fljótlegan hátt. Jafnframt
þessu hefur þeim verið ætlað hlutverk við skimleit
og sem tæki, er næmt sé á breytingar á skýrleika
sjúklinga. Dæmi um slík próf eru Cognitive
Capacity Screening Examination (CCSE), Mattis
Dementia Rating Scale (MDRS), Mini-Mental
State Examination (MMS), Mental Status
Questionary (MSQ), Short Portable Mental