Læknablaðið - 15.01.1987, Qupperneq 9

LÆKNABLAÐIÐ 1987; 73: 3-8
3
Vilhjálmur Rafnsson
DÁNARMEIN MÁLARA Á ÍSLANDI
INNGANGUR
í málningu eru ýmis litarefni, bindiefni og
leysiefni (1). Sum litarefni geta haft eiturverkun í
för með sér og nægir hér að nefna blý,- kopar- og
kadmíumsambönd. Við málningarframleiðslu
geta litarefni rykast upp og er því hætta á, að
menn andi að sér þessum efnum í svo miklu
magni, að eitrun hljótist af. Ekki stafar ryk af
leysiefnunum, en þau geta gufað upp og segja má
að þau séu af tveim aðal gerðum þ.e. vatn og
vatnsleysanleg efni annars vegar og lífræn
leysiefni hins vegar.
Lífræn leysiefni eru rokgjarnir vökvar lífrænna
efna, sem hafa fengið nafn sitt af því notagildi
sínu að geta haldið fljótandi í upplausn málningu,
lökkum, lími, gúmmíi og plasti. Þessir eiginleikar
eru nýttir í málningu og lökk og raunar er ætlast
til, að leysiefnin gufi upp úr málningunni, þegar
henni hefur verið strokið á flötinn þannig að hún
þorni. Verði menn fyrir langvarandi og
síendurtekinni mengun af lífrænum leysiefnum,
er hætta á, að þeir geti orðið fyrir langvinnum
eituráhrifum (2). Um er að ræða varanlega
skerðingu á starfsgetu heilans, sem lýsir sér sem
minnisleysi, þreyta, deyfð, breytingar á skapgerð
og fleira. Þetta eru einkenni, sem eru viðvarandi
og hverfa ekki þó viðkomandi hætti vinnu með
lífræn leysiefni. Með sálfræðilegum prófum er
hægt að staðfesta skerðingu á starfsgetu
miðtaugakerfisins hjá þeim, sem orðið hafa fyrir
slíkri langvinnri eitrun. Sá sem veikist af þessari
málaraveiki, sem svo hefur verið kölluð, er oft
viðutan og með skerta starfshæfni. í dag er engin
þekkt lækning til við þessu.
Nokkur lífræn leysiefni eru grunuð um að geta
valdið krabbameini. Þar má nefna að bensen
hefur tengst blóðkrabba eða hvítblæði (3,4) og
klóróform, sem í dýratilraunum hefur tengst
lifrarkrabbameini (5).
Á seinni árum hefur aukin notkun plastefna og
epoxíefna sett málara í meiri hættu en áður að
fá ofnæmi, sem aðallega hefur komið fram í
Frá Vinnueftirliti ríkisins. Barst 22/07/1986.
húðsjúkdómum en einnig lungnasjúkdómum og
astma.
Málarar verða fyrir rykmengun þegar sparslað er
og slipað. Áður fyrr var asbest notað sem fylliefni
í málningu og samkvæmt bandariskum
frásögnum (6) hefur asbest verið notað í sparsl.
Asbest er velþekktur krabbameinsvaldur. Ef
sparsl hér á landi hefur einnig innihaldið asbest
gætu málarar hafa orðið fyrir því við rykmengun,
sérstaklega við að slípa og pússa. Vinna í stigum
og á pöllum setur málara í slysahættu.
Niðurstöður úr erlendum
dánarmeinarannsóknum meðal málara benda til
aukinnar dánartíðni úr ýmsum illkynja nývexti,
svo sem lungnakrabbameini (7-12), krabbameini í
barkakýli (7, 13), vélinda (13), maga (12, 13)
og hvítblæði (leukemias) (3, 14).
Ofangreind atriði eru baksvið þessarar
rannsóknar á dánarmeinum íslenskra málara.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknaraðferðin, sem notuð er, kallast
aftursýn hóprannsókn (retrospective cohort
study) (15, 16). Skilgreindur er rannsóknarhópur,
sem í eru allir íslenskir karlar, sem nefndir eru í
bókinni Islenskir málarar (17) og tekið hafa
sveinspróf eða fengið sveinsréttindi hér á landi og
fæddir eru 1900 og síðar. Þar sem einungis
örfárra kvenna er getið með réttindi var ekki hægt
að gera eiginlega rannsókn á dánarmeinum þeirra
og þeim því sleppt. Rannsóknarhópurinn telur
622 málara. Hópurinn er því skilgreindur i
bókinni löngu áður en þessi rannsókn hefst.
Hópurinn er ekki jafn stór allan tímann, þar
sem í upphafi eru fáir málarar en fjölgar með
árunum, nýir menn gerast sveinar og þeir eldri
safnast til feðranna.
Leitað var að afdrifum málaranna í Þjóðskrá
Hagstofu íslands 1. desember 1983 og athugaó
hvort þeir væru á lífi. Að þeim, sem ekki fundust
í nafnnúmeraskránni var leitað í skrá horfinna.
Ef í ljós kom, að menn væru búsettir erlendis, var