Læknablaðið - 15.12.1988, Síða 34

408
LÆKNABLAÐIÐ
þjónustu. Ótti eða kvíði vegna heimsókna verður
fátíðari með aldrinum. í rannsókn Haakansons á
20-60 ára Svíum viðurkenndu 27,6% slíkan ótta.
Um 10% Svíanna sögðu ennfremur að þessi ótti
hindraði þá í að leita til tannlæknis. Ennfremur
kom þar í ljós, að 3% Svíanna álitu, að ótti og
kvíði kæmi í veg fyrir að þeir leituðu sér þjónustu
(4).
Hjá Dönum yfir 65 ára aldri nefndu 5,6%
ástæðuna »ótti við sársaukafulla meðferð« fyrir
óreglulegum eða engum tannlæknisheimsóknum
(1).
Ótti við tannlæknisheimsóknir minnkaði með
aldrinum og aðeins 3,6% Hjartaverndarkarla
viðurkenndu talsverðan eða meiri ótta, en
eingöngu 0,4%, að óttinn væri slíkur, að hann
kæmi í veg fyrir, að þeir leituðu tannlæknis.
Vegna samanburðarins skal þó undirstrikað, að
sænska rannsóknin tók til blandaðs hóps karla og
kvenna 20-60 ára.
Skortur á þjónustu virðist ekki vandamál á
íslandi í dag, enda er fjöldi íbúa á hvern
tannlækni með því lægsta í heiminum. Af
Hjartaverndarkörlum töldu 88,8% ekki erfitt að
fá tíma við hæfi hjá tannlækni. Þetta er í fullu
samræmi við »Könnun á heilbrigðisþjónustu«,
sem gerð var á vegum landlæknisembættisins árið
1985. Þar töldu liðlega 90% framkvæmd og
fyrirkomulag tannlæknisþjónustunnár góða eða
mjög góða (16). Segjast karlar þessir, einkum
hinir tenntu, mjög meðvitaðir um það, hvað
tannlæknir gerir í munni þeirra. Yfir 90% tenntra
kváðust fylgjast með því sem fyrir þá var gert á
tannlæknastofu, en nokkru færri hinna tannlausu
eða um 75%.
Flestir þessara karla fara til tannlæknis í
vinnutíma eða 61%. Fullvissir um að þeir gætu
fengið frí úr vinnu voru 81%, í vafa voru 11%, en
einungis 4% sögðu slíkt útilokað. Það hlýtur að
vera þjóðhagslega hagkvæmt, að eftirlit sé
reglulegt og tafir frá vinnu vegna tímafrekra
aðgerða í Iágmarki. Víða í nágrannalöndunum
hafa stór fyrirtæki brugðist við á þann hátt, að
ráða menn til þess að annast slíka þjónustu og
láta þau hana jafnvel ókeypis í té. Á hinn bóginn
er það vert umhugsunarefni, ef einhverjir þegnar
velferðarríkisins eru án þeirra mannréttinda að
geta leitað sér heilbrigðisþjónustu á
hefðbundnum þjónustutíma.
Vanþekking virðist augljós þar sem spurt er um
álit á ástandi eigin tanna og tannholds. Tæpur
þriðjungur karlanna telur ástandi tanna í
einhverju ábótavant. Eingöngu 9% álíta, að
eitthvað sé að tannholdi þótt vitað sé, að
vandamál frá tannholdi sé ein helsta orsök
tannmissis meðal eldri einstaklinga (9, 17).
Skýringarinnar er ef til vill að leita í því, að
tannholdssjúkdómur getur verið kominn á hátt
stig án teljandi klínískra einkenna. Sjúkdómurinn
veldur oftar vandkvæðum á fullorðinsárum þótt
hann sé reyndar þekktur meðal barna og
unglinga. Beintap getur verið orðið umtalsvert og
tennur farnar að losna án vitundar viðkomandi.
Aftur á móti er tannáta algengari fyrr á ævinni og
getur valdið tannpínu þó skemmdin sé grunn. Þó
benda rannsóknir til þess, að tíðni tannátu aukist
aftur á efri árum (7).
Þeir sem misst hafa tennur úr öðrum gómi telja
frekar eitthvað að tannholdi en þeir sem halda
tönnum í báðum gómum. Mögulegt er, að
ástæðan sé sú, að þeir hafi haft meiri kynni af
tannholdssjúkdómum og misst tennur sínar þess
vegna. Þá telja hinir yngri í hópnum fremur, að
eitthvað sé að tannholdi og tönnum. Bendir það
til þess, að yngra fólkið sé sér meðvitaðra um
tannheilsu sína. Vanmat á eigin ástandi kemur
fram víða í erlendum rannsóknum en hefur þó
minnkað með bættri almenningsfræðslu (6, 7).
I skoskri rannsókn á tenntum einstaklingum
kemur fram, að 41% þeirra, sem fara reglulega til
tannlæknis telja, að lagfæringa sé þörf, en um
67% þeirra, sem ekki sækja tannlæknisþjónustu.
í sömu rannsókn töldu yfir 30% tannholdinu
ábótavant (15).
Margt bendir til þess, að tannmennt íslendinga sé
ábótavant (1). Vart er við því að búast að hún sé
til fyrirmyndar hjá þessum hópi, sem naut lítillar
fræðslu og þjónustu í þessum efnum á
uppvaxtarárunum. Þó má ætla, að ástand það
sem hér kemur fram, sé í raun lakara vegna
þeirrar mannlegu tilhneigingar sem að framan
getur, að vanreikna tíma og aðlaga svarið því,
sem talið er æskilegra.
Að áliti höfunda renna framangreindar
niðurstöður enn frekari stoðum undir þá skoðun,
að brýn þörf sé á stórauknu átaki til fræðslu
almennings um tannverndarmál, ef ætlunin er að
komast nær settu marki
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar hvað
bætta tannheilsu varðar fyrir árið 2000 (18, 19).
Þakkir:
Höfundar færa dr. Nikulási Sigfússyni, stjórn og
starfsfólki Hjartaverndar og Helga Sigvaldasyni
verkfræðingi bestu þakkir. Styrkur til verksins
var veittur úr rannsóknasjóði Háskóla íslands.