Læknablaðið - 15.09.1989, Blaðsíða 8

230
LÆKNABLAÐIÐ
landsbyggðarinnar ellegar komist af stað
þróun sem í framtíðinni muni leiða til lægra
lífsgildis mannvistar í þéttbýli.
Hvers vegna skipulagssýn garðborgarinnar
hefur úrelst
Eg nefndi í inngangi ritgerðar minnar að
rit Guðmundar hefði myndað fræðilegan
grundvöll að fyrstu skipulagslögunum 1921.
Jafnframt benti ég á að þessi fræðilegi
grunnur og sú sýn sem að baki lá, hafi ekki
verið könnuð og endurskoðuð á kerfisbundinn
hátt í sambandi við lagasetningu, og sé því
enn að verki, þó staða þéttbýlis í landinu sé
allt önnur en hún var, í upphafi aldarinnar.
Skipulagssýn Guðmundar var mjög mótuð
af ágöllum borga frumtæknitímans á 19.
öld. í þessum borgum blandaðist óþrifalegur
sótspúandi iðnaður íbúðahverfum, vatns- og
loftmengun var rnikil og fæðan tíðum óholl,
þannig að allskonar sjúkdómar grasseruðu.
Læknar höfðu að vonum miklar áhyggjur
af þessu ástandi og skildu öðrurn betur að
þetta stafaði mikið af lélegu umhverfi og
ytri umbúnaði. Gerðust því læknar víða
forgöngumenn um umbætur í umhverfis- og
skipulagsmálum.
Ég þykist vita að menn hafa ekki gaman af of
miklum sagnfræðilegum lestri, en til þess að
átta sig á hvað er orðið úrelt af fræðilegum
grunni skipulagsstefnu, sem enn er við lýði að
allverulegu leyti, verður að greina sundur, að
vissu marki, hvaða aðstæður og hvaða afstaða
lá í upphafi að baki þessarar skipulagsstefnu.
í stuttu máli eru helstu breytingamar í
aðstæðum orðnar þessar hér á landi:
Vegna hitaveitu og rafmagns spúa iðjuver ekki
lengur frá sér kolareyk og frá fyrirtækjum
eins og t.d. sláturhúsum og íshúsum (sem
Guðmundur nefnir sem óæskileg í nágrenni
íbúðahverfa) stafar ekki lengur sýklahætta.
Sýklar eru almennt minna á sveimi þannig
að sótthreinsandi hindrunarlaus aðkoma
sólargeisla er ekki eins mikilvæg eins og
fyrr. Ahrifa þessa atriðis í skipulagsfræðum
náði hámarki fyrir og um miðja öldina, vegna
berklasýkla og eru stakstæðu blokkimar með
löngu millibilunum afleiðing þess. (Kallað á
dönsku »turberkulose planer«).
Ferskt og hollt grænmeti er nú á boðstólum
árið um kring og er því minni þörf á
kálgörðum við hús og vegna strætisvagna
og bílaeignar þarf síður einkagarða, heldur
er hægt að fara í almenningsgarða eða upp í
sveit með bílum eða almenningsfarartækjum.
Þessar forsendur sem ég hef nú upp talið og
útskýrt hvers vegna em að mestu úreltar, var
sá fræðilegi gmnnur sem skipulagshugsjónin
um »garðborgimar« byggði á. Og það voru
fyrst og fremst forsendur þessarar hugsjónar
sem voru mótandi í skipulagskenningum
Guðmundar og þar með í íslenskum
skipulagslögum.
Lýsingin á þeim breytingum sem ég tel
að þurfi að gera á ýmsum ákvæðum
íslenskra skipulagslaga út frá þeirri skoðun á
breyttum aðstæðum sem gerðar hafa verið að
umræðuefni bíður næsta kafla. Þó vil ég bæta
við þessa umræðu hér gagnrýni minni á einni
ranghugmynd, sem varð tíðum fylgifiskur
garðborgahugmyndarinnar - einnig hér á
Islandi.
Þessi ranghugmynd var sú að hægt væri
að sameina kosti þéttbýlis og strjálbýlis á
sama staðnum þannig að fólk gæti notið
THE