Læknablaðið - 15.09.1989, Blaðsíða 43

LÆKNABLAÐIÐ
257
Maðurinn er ekkert venjulegt dýr, hann er
menningardýr. Atferli dýra er þeim eðlislægt,
aðeins mjög lítillega mótað af umhverfi og
reynslu. Ef á að breyta atferli dýra, t.d. láta
ketti hætta að veiða, þá þarf að breyta eðli
þeirra. Slíkt gerist mjög hægt eða jafnvel alls
ekki, því þegar kettir væru hættir að veiða þá
væru þeir líklega ekki lengur kettir. Maðurinn
lærir svo til alla sína framkomu. Kannski er
það að sjúga, gráta og brosa það eina sem
hann kann án náms. Menningin sem hann
fæðist í kennir honum alla aðra framkomu.
Segja má, að menningin sé ekki aðeins verk
mannsins heldur er það hún sem gerir hann
að manni. Á jörðinni eru óendanlega mörg
blæbrigði af menningu, sem endurspeglast
í tungumálum, trú, siðum og venjum. Og
vegna þess hve fátt er manninum eðlislægt
þá hefur hann geysilega mikla aðlögunarhæfni.
Afkomendur þessa eina stofns manna geta
jafnt búið á ísköldum norðurslóðum og í
hitabelti umhverfis miðbaug, það getur ekkert
(annað) dýr jarðar. í stað þess að dýr annað
hvort aðlagast hægt breyttu umhverfi eða
deyja út, þá hefur maðurinn þann möguleika
að sjá breytingar fyrir og bregðast við þeim.
Sú er von mannkyns.
(t)
300 Á
Watson JD et al., 1987. Molecular Biology of the Gene. The
Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc.
Saga mannsins er oft táknuð með beinni
línu, með nokkrum þverstrikum sem gefa til
kynna hvar á þessari beinu braut einhverjir
merkisatburðir urðu í sögunni. Við höfum líka
tilhneigingu til að álíta að því lengra sem við
förum á þessari línu því þróaðri séum við.
En hvað er að vera þróaður? Ef við segjum:
Þróað samfélag er það samfélag þar sem
annar hver íbúi á bfl, þá er okkar samfélag
sannarlega þróað. Ef við segjum hins vegar:
Þróað samfélag er það samfélag, þar sem
ekkert það er framkvæmt sem leitt gæti til
tortímingar samfélagsins, þá er okkar samfélag
mjög svo vanþróað, en t.d. samfélög safnara
og veiðimanna mjög þróuð.
Litningur er líka oft táknaður með beinni línu
og hin ýmsu gen með beinum strikum þvert
á hana. Við vitum samt, að í raun er hann
ekki þannig. DKS (DNA) þráðurinn vefur sig
í hringi umhverfis kimisagnimar, tvo hringi
um hverja ögn, vindur sér svo að næstu og
vefur sig um hana. Kannski væri réttast að
túlka sögu mannsins á sama hátt. Hún hefur
nú snúist í hringi umhverfis mengandi iðnað
og auðlindasóun í um tvær aldir, nú er kominn
tími til að snúa aðeins upp á sig og vefjast
umhverfis eitthvað annað. En þó svo að kalla
mætti hringina umhverfis iðnvæðingarögnina
e.k. vítahringi, þá er ekki allt slæmt sem þar
er. Mörg þeirra gena sem þar em hafa verið
bæld, eða hafa ekki að fullu fengið notið sín,
en ættu að geta orðið virk og að miklu gagni
ef þráðurinn tekur rétta stefnu og vefur sig um
t.d. umhverfisvemdarögnina.
FRAMTÍÐIN
Hér á undan er varið miklu rými til að
rökstyðja forsendur fyrir þeim hugmyndum
um framtíðarskipulag sem settar verða fram.
Ljóst má vera, að það er harla fávíslegt að
gera ráð fyrir framtíðarskipulagi í þéttbýli
öðmvísi en snúið verði af braut þeirrar
orkueyðslu sem nú ríkir. Þó svo hugsanlega
verði hægt að fá olíu á alla einkabflana,
flutningabflana, vinnuvélamar, skipin og
flugvélamar næstu 20 eða jafnvel 50 árin, þá
er það svo stuttur tími, að gert er ráð fyrir
að hús og önnur mannvirki í borgum standi
miklu lengur en það. Jafnvel þótt hægt verði
að vinna svipaðan orkugjafa og olían er úr
kolum eða gasi, þá er mengunin fylgifiskur
allra þessara orkugjafa. Spá vísindamanna um