Læknablaðið - 15.09.1989, Blaðsíða 24

244
LÆKNABLAÐIÐ
að framleiða matvæli. Það ríkti visst jafnvægi
á milli borga annars vegar, sem byggðust á
verslun, léttum iðnaði, þjónustu og stjómsýslu,
og hins vegar landsins umhverfis. A landi er
jarðvegurinn hin brothætta brú á milli lífs og
dauða. Þar festir gróðurinn rætur sínar. Hann
einn getur breytt dauðum efnum jarðar og
lofts og orku sólar í næringu fyrir allar aðrar
lífvemr. Stærstu borgimar urðu til þar sem
landið var frjósamast, gjöfulast.
TÆKNIN
Iðnbylting
Iðnbylting breytti öllu. Vélar fóm að vinna
störf sem menn eða dráttardýr höfðu unnið
áður. Eitt af aðaleinkennum borga hefur
alltaf verið, að þar er ekki virt lögmálið um
hringrásir efna í náttúrunni, þ.e. úrgangur
skilar sér ekki aftur til jarðarinnar þaðan
sem hann er kominn, eins og hann gerði í
dreifbýli. Undantekningar eru þó hinar fomu
grísku borgir, en þar er talið að stundaður hafi
verið landbúnaður í einhverjum mæli innan
borganna, þannig að úrgangur borgarbúa
nýttist. Eftir iðnbyltingu varð úrgangur
borganna ekki lengur aðeins lífrænn úrgangur
frá mönnum og dýmm, heldur einnig s.k.
iðnaðarmengun. Iðnaðarmengunin hefur
önnur og oft miklu meiri áhrif en lífræni
úrgangurinn, enda geta verið í henni efni
sem eru í mjög litlu magni eða ekki til í
náttúmnni, þ.e. raska hringrásum náttúmnnar
eða falla alls ekki inn í þær.
Iðnbylting stækkaði mjög áhrifasvæði borga
út í dreifbýlið vegna bættra samgangna. Síðar
tók við tæknivæðing í landbúnaðinum sjálfum,
sem leiddi til þess að miklu meira var ræktað
á hverri flatareiningu lands en unnt hafði verið
áður, vegna mikillar vélvæðingar í landbúnaði,
notkunar tilbúins áburðar, illgresiseyðis og
skordýraeiturs við ræktun landsins og alls
kyns lyfja við eldi dýra.
Tæknin gefur manninum þá tilfinningu, að
hann ráði yfir umhverfi sínu. Snerting takka
breytir myrku herbergi í bjart, eða köldu húsi
í heitt og snúningur krana færir vatn þangað
sem þess er þörf. Matvæli og aðrar vömr eru
fluttar heimshomanna á milli, reyndar oft með
hjálp rotvamarefna. Ahrif veðurs og loftslags
á dreifingu og þéttleika íbúðarbyggðar
fara sífellt minnkandi. En tæknin á sínar
skuggahliðar. Iðnaðarmengun borganna og