Læknablaðið - 15.09.1989, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ
233
verður fjallað um þessi atriði í áframhaldi
ritgerðarinnar).
5. Stefnt verði að því að menningar- og
fagurfrœðileg gildi verði hafin til vegs og
virðingar í umhverfishönnun. Lœknisfrœðileg
rök: Betra andlegt ástand íbúanna. Virðing
fyrir menningargildum er staðfesting
á virðingu samfélagsins fyrir því sem
manneskjan gerir vel þetta leiðir til þess að
einstaklinga bera líka meiri virðingu fyrir
mannlegum gildum sjálfra sín og meðbræðra
sinna. Aðgerðir: Fagurfræðileg sjónarmið
fái aukið gildi. (Hraðbrautir í borgum - t.d.
Kringlumýrarbraut - eru ljótar.) Strandlengju
og fallegum höfðum og hæðum þarf að ná
undir falleg hús og ibúðarbyggð (sjá dæmi
síðar). Vemda þarf fallega og söguríka
byggð og náttúmvætti, og laga þetta vel að
aðliggjandi byggð.
Að tengja saman orsök og afleiðingu er
heilsufarsþætti varðar
A undanfömum áratugum hefur
læknisfræðinni fleygt fram við að útskýra
hvemig ýmsir efnislægir umhverfisþættir
- eins og t.d. tóbaksreykur, hávaði og
efnamengun - hafa áhrif á heilsufar fólks.
Vegna þess að áhrif þessara tegunda
áhrifa tengjast fyrst og fremst starfrænum
(fúnksjónölum) þætti bygginga og borga hafa
þessir þættir lagst á sveif með hinum vélræna
fúnksjónalisma, sem hefur verið mjög ráðandi
í umhverfismótun á þessari öld. Jákvætt er það
þó við framlag læknavísindanna, að þau hafa
styrkt velferð manneskjunnar í borginni, þótt -
enn sem komið er - sé það fyrst og fremst hin
líkamlega velferð sem læknisfræðinni hefur
tekist að styðja og styrkja.
Hin andlegu gildi hafa átt mjög í vök að
verjast í okkar tæknisinnuðu þjóðfélögum þar
sem krafist er harðra sannana og talna við að
tengja saman orsök og afleiðingu, svo að rökin
og séu talin gild.
Margir telja að þessi »pósitívismi« hafi gengið
alltof langt og heimspekingar eins og Paul
Feyerabend hafa fært að því sterk rök að því
sum mannleg gildi verði aldrei túlkanleg með
tölum (7).
Það neyðarástand hraða og andlegs álags
sem ríkir í íslensku þjóðfélagi í dag, kallar
á átak til að greina vandann og leita síðan
eftir tengingum þessa vanda bæði við gerð
félagslegs og byggðs umhverfis okkar. Hér
virðist mér t.d. að geðlæknar, sálfræðingar,
félagsfræðingar og hönnuðir, þurfi að koma
saman til samstarfs.
A undanfömum ámm hefur skilningur aukist
mjög á því að andleg heilbrigði sé mjög í
orsakatengslum við það hvemig umhverfi fólki
er búið. Þannig er t.d. eitthvert framsæknasta
starf í hönnunarfræðum í Bandaríkjunum, starf
stofnunar próf. C. Alexanders - að miklu leyti
kostað af National Institute for Mental Health
(8).
Ýmsar fræðigreinar, eins og t.d.
vinnuvistfræðin (ergónomía), hafa nú komist
af því fmmstigi sínu sem tengist starfrænum
þáttum (human factors engineering) og er
farin að fjalla meira um andlega vellíðan fólks
á vinnustaðnum.
Samvinnan við tölvuna hefur leitt til þess að
nú er það andlegt álag í vinnuaðstöðunni - en
ekki gerð stóla og tækja, eins og áður var,-
sem verkar mest lýjandi á manneskjuna. Þetta
hefur leitt til merkra fræðilegra framlaga á
þessu sviði (9) - framlaga og þekkingar sem
getur leitt til næmari hönnunar á öllu okkar
umhverfi - ekki aðeins vinnuumhverfi.
Þýskur fræðimaður á sviði arkitektúrs, R.
Weber, hefur t.d. hagnýtt sér nýjar upplýsingar
um sálfræði skynjunar (psychology of
perception) m.a. til að útskýra hvaða
sjónarvinklar og stærðir eru þægilegastar fyrir
augað í borgum (10) (sjá mynd 3).
Framfarimar á þessum sviðum byrja þó
oftast í þeim smáu mælikvörðum sem næstir
okkur eru. Þannig er það eðlilegt að núna
fyrst í stað séu það innanhússarkitektamir
sem hafa gerst talsmenn mannlegu gildanna.
Eftirfarandi útdráttur úr tímaritsgrein reynir
til dæmis að sýna, með dæmi sjúklinga, hve
nærfæmisleg hönnun getur verið mikilvæg
fyrir andlega líðan (10): »... dæmi sjúklinga
er mikilvægt, því þeir, meira en flest okkar,
þurfa sálfræðilegan stuðning frá umhverfi
sínu; sjúkrastofa ófegraðs fúnksjónalisma
getur verið jafn hættuleg og skurðstofa skreytt
kálhöfðum.«
Hinar andlegu þarfir ná þó ekki aðeins til
fegurðar eða lágmarks áreitis, heldur líka til
annarra þarfa sem erfiðara er að skilgreina. -
I háskólum er fólk oft undir það miklu