Læknablaðið - 15.02.1992, Page 12

50
LÆKNABLAÐIÐ
sérhæft slímmyndandi kirtlakrabbamein,
í nærhluta botnlangans, sem var útgengið
frá totukirtlaæxli og óx ífarandi út í serosal
fitu (Dukes B2). Auk þess sást bráð
botnlangabólga. Um það bil þremur vikum
síðar var sjúklingur lagður inn á Landspítalann
til annarrar aðgerðar þar sem hægri hluti
ristils var tekinn. I botnlangastúfi sáust
leifar krabbameins. Svæðiseitlar voru án
æxlisvaxtar. Sjúklingur var á lífi í árlsok 1990
eða rúmlega þremur árum eftir aðgerð.
* 7. Tuttugu og fimm ára gömul kona var
innlögð á Landspítalann í ágúst 1989 vegna
10 daga sögu um kviðverki og gruns um
botnlangabólgu. Við skoðun var hún með
eymsli í hægri neðri hluta kviðar og þreifaðist
þar fyrirferð. í aðgerð fannst þaninn botnlangi
(mucocele, slímblaðra) sem var tekinn.
Gat kom á botnlangann í aðgerð og út vall
slímkennt innihald. Við smásjárskoðun kom
í ljós miðlungi vel sérhæft slímmyndandi
kirtlakrabbamein, í fjærhluta botnlangans,
sem óx ífarandi út að serosal fitu (Dukes B2).
Þá sáust einnig forstigsbreytingar góðkynja
kirtlaæxlis (adenoma) og drep í
botnlangaveggnum. Tæplega þremur vikum
síðar fór hún í aðra aðgerð þar sem hægri
hluti ristils var fjarlægður og var hann
og eitlar sem með fylgdu án æxlisvaxtar.
Sjúklingur var á lífi í árslok 1990 eða 16
mánuðum eftir aðgerð.
* 8. Sextíu ára gömul kona greindist með
kirtlakrabbamein í holhandareitlum á
Landspítalanum í júní 1989 (Dukes D).
Frumæxli fannst ekki þrátt fyrir íturrannsóknir.
Hún fékk geislameðferð á eitla í holhönd og
á hálsi sem gekk vel í byrjun en síðar kom
fram æxlisvöxtur í kviðarholi. I framhaldi
af því fékk hún lyfjameðferð. Henni hrakaði
smám saman og lést hún 11 mánuðum eftir
greiningu. Við krufningu fannst tveggja
cm illa sérhæft kirtlakrabbamein með
flöguþekjusérhæfingu (adeonosquamous
carcinoma) í nærhluta botnlangans. Meinvörp
voru í lífhimnu, fleiðru, heila og í eitlum í
kviðarholi.
UMRÆÐA
Krabbamein í botnlanga eru mjög sjaldgæf
sem endurspeglast af smæð líffærisins (4).
Þar af eru kirtlakrabbamein sjaldgæfust. Hér
á landi greindust átta sjúklingar á tímabilinu
1974-1990, fimm karlar og þrjár konur.
Aldursdreifing var 25-83 ár, meðalaldur 55.8
ár. Fyrsti sjúklingur hérlendis var skráður í
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands
árið 1974. Æxli fyrir þann tíma hafa líklega
verið skráð með ristilkrabbameinum. Erfitt
er að meta raunverulega tíðni krabbameina í
botnlanga þar sem þeir eru ekki alltaf sendir
til vefjafræðilegrar rannsóknar (5). Pugeda
og Hinshaw (6) fundu sjö kirtlakrabbamein
í 11.726 botnlöngum (0.06%), Hopkins
og samstarfsmenn (7) fundu sjö í 6578
botnlöngum (0.1 %) og Gamble (8) fann
11 í 5521 botnlöngum (0.2%). Collins sem
rannsakaði 71.000 botnlanga fann illkynja æxli
í 958 (1.35%) og þar af voru kirtlamyndandi
krabbamein 57 eða 0.08% (9). Eru þau um
tíu sinnum sjaldgæfari en krabbalíkiæxli
(carcinoid æxli) í botnlanga (10) eða minna
en 1% af illkynja æxlum í meltingarvegi (11).
Tíðnin hér á landi er um 0.2 tilfelli /100.000
/ár ef öll tilfellin eru tekin með. í einu tilviki
(nr. 4) er greiningin ekki örugg og í öðru
(nr. 5) er ekki með öllu hægt að útiloka
meinvörp til botnlangans þar sem krufning fór
ekki fram. Þetta myndi lækka árlegt nýgengi í
0.14 tilfellí /100.000/ár.
Aldurs- og kynjadreifing hér á landi er svipuð
því sem aðrir hafa fundið en flestir sjúklingar
eru á aldrinum 40-65 ára og er meðalaldur 55-
62 ár (10-16). Hjá Hesketh sem rannsakaði
rúmlega 90 sjúklinga með krabbamein í
botnlanga var yngsti sjúklingurinn 17 ára
en sá elsti 89 ára (13). Kynjamunur er ekki
áberandi þó eru þau heldur algengari í
karlmönnum (10,12-17).
Staðsetning æxla í botnlanga gefur hugmynd
um eðli þeirra. Kirtlakrabbamein eru venjulega
staðsett í nærhluta hans (allt að 70%) en
krabbalíkiæxli í fjærhluta hans (11,13,16,18).
í okkar rannsókn var hægt að gera sér grein
fyrir staðsetningu sex æxlanna, þrjú voru í
nærhluta (proximalt) botnlangans og þrjú í
fjærhluta (distalt) hans en tvö var ekki hægt
að staðsetja.
Osamræmi hefur verið í flokkun æxla af
þekjuuppruna í botnlanga þar sem mismunandi
nafngiftir hafa verið notaðar yfir sama
sjúkdóm. Botnlanginn er fósturfræðilega
og vefjafræðilega skyldur ristli og því
réttast talið að flokka og stiga æxli á sama
hátt í þessum líffærum (19). Samkvæmt
skilmerkjum Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar