Læknablaðið - 15.02.1992, Side 22

56
LÆKNABLAÐIÐ
tengjast innbyrðis eða stofna til samfelldra
eininga í líkingu við kirtla. Engu að síður geta
dreifkrabbameinsfrumur myndað slím í ríkum
mæli, og gefur það til kynna vissa þroskun,
sem segja má að sé í litlu samræmi við
vaxtarformið (2). Sérstaða dreifkrabbameins,
hvað vefjagerð varðar, er því einkum fólgin í
því að saman fara formlaust tvístrað vaxtarlag
og þroskavænleg frumugerð.
LJM STAÐHÆTTI í MAGASLÍMHÚÐ
Aður en lengra er haldið er rétt að víkja
að staðháttum í eðlilegri magaslímhúð,
sérstaklega að því frumubelti þar sem hvers
konar vaxtartrufianir, þar með talin rangvöxtur
(dysplasia) og krabbamein, eru talin eiga
upptök sín (3,4). Það hefur lengi verið þekkt,
að slímhúð magans endumýjast ekki frá
kirtilbotnum, heldur frá kirtilhálsunum, þar
sem svonefndar stofnfmmur eru staðsettar (5).
Það má minna á, að endumýjun er ömst
á útþekju, en aftur hægari á djúplægari
frumugerðum, svo sem slímhálsfrumum og
kirtilfrumum. Þegar stofnfrumur skipta sér
og afkvæmisfrumur fara á kreik, er um tvær
leiðir að velja, þ.e. grunnleið til yfirborðs eða
djúpleið til kirtillags, meðan þroskabrautimar
eru fieiri í samræmi við fjölbreytta frumugerð
slímhúðarinnar. Svipuðu máli gegnir um
rangvaxnar fmmur, þær fara eftir mörkuðum
leiðum og taka út þroska eftir upplagi, í vissu
samræmi við það sem slímhúðinni er áskapað.
MYNDUNARFERILL OG FRUMUGERÐ
Þegar alminnstu dreifkrabbamein em tekin til
rannsóknar, kemur í ljós að æxlisfrumumar
skipa sér upphaflega í þyrpingu umhverfis
og út frá kirtilhálsunum - sem er raunar
gömul eftirtekt (6) - og mynda þar jafnvel
eins konar belti eða lag í stoðþynnu (lamina
propria) samsíða yfirborði slímhúðarinnar
(7). Jafnframt finnst venjulega slæðingur
af æxlisfrumum grynnra í slímhúðinni, það
er í námunda við yfirborðið, og ennfremur
dýpra í grynnsta hluta kirtillagsins. Þekjan
í kirtilhálsunum reynist jafnsnemma vera
aðþrengd eða úr lagi færð, og er oft engu
líkara en hálsamir séu að gliðna sundur eða
leysast upp (8,9). Við frekari athugun sést, að
æxlisfrumur í umhverfi kirtilhálsa eru yfirleitt
ekki af sigðfmmugerð, heldur er um að
ræða smávaxnar eða miðlungi stórar frumur,
hnattlaga eða teningslaga með hlutfallslega
stóra kjama og slímsnautt frymi (7,10).
Kjamaskiptingar geta verið alltíðar, og má
hafa fyrir satt, að hér séu á ferðinni sérstakar
stofnfrumur æxlisins er viðhalda vexti þess,
meðan afkvæmisfrumur þeirra, fleiri eða færri,
komast til nokkurs þroska með slímmyndun
og slímsöfnun (nema fyrir hendi sé ósérgreint
krabbamein). Samtímis því sem frumumar
þroskast, færast þær um set eða dreifa sér og
kjamaskiptingum fer fækkandi (sjá mynd).
NÁNAR UM FRUMUGERÐ
Það eru gömul og ný sannindi, að frumur
magakrabbameina geta verið fjölbreytilegar
útlits (11,12). Rafsjárathuganir hafa staðfest
mismunandi formgerðir sigðfrumunnar,
stundum raunar samfara aukinni þroskun,
og loks hrömun (13). Þegar frumugerð
æxlanna er rannsökuð með ónæmis- og
Myndin sýnir belli (skálœgt)
af œxlis-stofnfrumum
ásamt slœðingi af misvel
þroskuðum sigðfrumum,
einkum yfirborðsmegin við
beltið. (HE-litun, stœkkun
500x).