Læknablaðið - 15.02.1992, Síða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 61-78.
61
Jónas Hallgrímsson
MAGAKRABBAMEIN í ÍSLENDINGUM.
Yfirlitsgrein
ÁGRIP
Um er að ræða yfirlitsgrein um rannsóknir
og rit um magakrabbamein í Islendingum.
Samtals hafa fundist á prenti 51 bókarkafli
og tímaritsgrein um magakrabbamein í
Islendingum, elsta ritið frá árinu 1921
og það yngsta frá 1991. Auk þess er til
fjöldi stuttra yfirlita um efnið, aðallega
sem tölfræðilegar upplýsingar frá
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands. í
yfirlitsgreininni er stuttur útdráttur úr hverri
grein og bókarkafla og síðan er rætt um
rannsóknir Islendinga á þessu sviði og um
rannsóknir sem nú er unnið að af erlendum
vísindamönnum.
Frá upphafi krabbameinsskráningar hefur
verið kunnugt að tíðni magakrabbameins
í Islendingum hefur verið ein sú hæsta í
heiminum. Um 1954 hófust faraldsfræðilegar
rannsóknir á æxlinu meðal íslendinga og var
sérstaklega kannað samband á milli búsetu,
neyslu reykts og saltaðs matar, atvinnu
og tíðni magakrabbameins. Rannsóknir
þessar leiddu til þeirrar kenningar að orsakir
magakrabbameins í Islendingum væru
tengdar fæðu. Minnkandi tíðni æxlisins meðal
Islendinga samfara breytingum á fæðu síðari
ár hefur styrkt þessa skoðun. Nýleg rannsókn
á vefjaflokkum æxlanna hefur staðfest að
fækkunin hefur orðið mest á þeim tegundum
æxla sem tengd hafa verið umhverfisþáttum
og sérstaklega fæðu og að lítil breyting hefur
orðið á þeim tegundum sem eiga sér aðrar og
óþekktar orsakir.
INNGANGUR
Aðdragandi þessarar yfirlitsgreinar var
verkefni um flokkun magakrabbameins í
íslendingum eftir vefjagerð æxla á tímabilinu
1955-1984 (1). í sambandi við verkefnið
Frá Rannsóknastofu Háskólans I meinafræði.
var nauðsynlegt að þekkja fyrri rannsóknir á
magakrabbameini hér á landi og kanna rit um
niðurstöður. Kom þá í ljós að hvergi var að
finna tæmandi heimildaskrá. Þótti því sjálfsagt
að birta núna sem fyllsta heimildaskrá þeim
til hjálpar sem síðar kunna að vinna við
rannsóknir á magakrabbameini í íslendingum.
íslendingar hafa verið í flokki þeirra
þjóða heims, sem hafa haft hæsta nýgengi
magakrabbameins í báðum kynjum, enda
hefur óvenju mikið verið ritað um efnið.
Við lestur ritanna kom ýmislegt í ljós sem
nú er sennilega flestum í íslenskri læknastétt
gleymt eða hefur aldrei verið kunnugt. Til
upprifjunar og fróðleiks er því birtur stuttur
útdráttur úr hinu ritaða efni. Er vonast til þess,
að það veki áhuga á lestri frumheimildanna
og sérstaklega þeirra sem eru frá árunum
1954-1969 en þá má segja að hafi verið
blómaskeið í rannsóknum á magakrabbameini
á Islandi undir forystu Níelsar Dungals
og Júlíusar Sigurjónssonar. Er óhætt að
fullyrða að íslendingar voru á þessu tímabili
í forystu í heiminum á sviði faraldsfræði
og rannsókna á áhrifum umhverfisþátta og
sérstaklega fæðu á myndun æxlisins. Seinni
árin hefur athygli íslenskra lækna aðallega
beinst að faraldsfræði æxlisins og bera rit
Krabbameinsskrár Krabbameinsfélags Islands
þess merki.
EFNI
1. Brynjólfur Sveinsson Skálholtsbiskup: í
bók sinni »Sóttarfar og sjúkdómar á íslandi
1400-1800« ritaði Sigurjón Jónsson læknir
kafla um krabbamein (2). Hann taldi enga
leið að giska á hversu tíð krabbamein hafi
verið hér á landi á þessu tímabili. Hafði
krabbameins ekki verið getið í annálum að
öðru en því að nokkrum sinnum var sagt
frá banameinum kunnra karla og kvenna
er sjá eða telja mátti líkur á að hafi verið